بیماری‌هایی که مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهند جزئ مواردی هستند که نیاز به رسیدگی فوری دارند. تومور مغزی از بیماری‌هایی هستند که افراد زیادی در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهند. اگر چه ما همه آن‌ها را با نام تومور مغزی می‌شناسیم، اما در علم پزشکی موارد مختلفی از این تومور‌ها وجود دارد که تومور ساقه مغزی یکی از آن‌هاست. ساقه مغز بخشی کوچک اما ضروری از مغز است که بسیاری از عملکرد‌های حرکتی و حسی ما را در برمی‌گیرد. ساقه مغز محل بسیاری از اعصابی است که چشم، صورت و گلو را کنترل می‌کند. همچنین بخشی از مغز است که بسیاری از عملکرد‌های خودکار ما مانند ضربان قلب و تنفس را کنترل می‌کند. اگر در اطراف شما فردی به تومور ساقه مغزی مبتلاست، حتما کنجکاو هستید که بیشتر در مورد این بیماری، عوارضی که ایجاد می‌کند و همچنین راه‌های درمان آن اطلاعات بیشتری به دست آورید. در این مقاله هر آنچه را که باید در مورد این بیماری بدانید، با شما در میان می‌گذاریم.
تومور ساقه مغزی چیست؟
تومور ساقه مغز تقریباً 10 تا 20 درصد از تمام تومور‌های سیستم عصبی مرکزی دوران کودکی را تشکیل می‌دهد. این نوع تومور‌ها اغلب کودکان زیر 10 سال را تحت تاثیر قرار می‌دهند با این وجود امکان ابتلا در افراد بالغ نیز وجود دارد. ساقه مغز از سه بخش اصلی تشکیل شده است: مغز میانی، پونز و مدولا. گلیوم ساقه مغز می‌تواند در هر ناحیه‌ای از ساقه مغز ایجاد شود، اما پونز شایع‌ترین محل است که 75 تا 85 درصد تومور ساقه مغز را تشکیل می‌دهد. تومور ساقه مغز به طور معمول در میان سلول‌‌های طبیعی ساقه مغز رشد می‌کنند و حذف تومور بدون آسیب رساندن به ساقه مغز طبیعی غیرممکن است.
انواع تومور ساقه مغزی
به طور کلی دو نوع اصلی گلیوما که در کودکان رخ می‌دهد، گلیوما‌های کانونی یا با درجه پایین و گلیوما‌های منتشر هستند. برحسب نوع تومور، درمان‌های متفاوتی برای آن در نظر گرفته می‌شود.
- گلیوم کانونی ساقه مغز در یک ناحیه رخ می‌دهد یا در قسمت کوچکی از ساقه مغز قرار دارد. معمولاً خوش خیم یا درجه پایین است و کمتر تهاجمی است. هیدروسفالی، ضعف نگاه به سمت بالا و به ندرت ضعف یک طرف بدن علائمی هستند که در این نوع بروز پیدا می‌کنند.
- گلیوم پونتین داخلی منتشر (DIPG) اغلب در سرتاسر ساقه مغز و سایر قسمت‌‌های مغز گسترش می‌یابد. این یک تومور با درجه بالا و بسیار تهاجمی است. حرکات ناهماهنگ چشم، ضعف صورت، بی حسی صورت، اختلال در گفتار، اختلال در بلع، ضعف بازو‌ها و پا‌ها و تعادل ضعیف برخی از علائم این نوع هستند.
علائم و نشانههای تومور ساقه مغزی
علائم و نشانههای گلیوما ساقه مغز در افراد مختلف یکسان نیست و می‌تواند به مواردی مانند جایی که تومور تشکیل می‌شود، اندازه تومور و اینکه آیا گسترش یافته است، سرعت رشد تومور و سن و مرحله رشد کودک بستگی داشته باشد. ساقه مغز محل تجمع اعصابی است که حرکت و حس سر و گردن را کنترل می‌کنند. ساقه مغز همچنین حاوی رشته‌‌های عصبی است که از مغز به نخاع می‌روند تا حرکت، هماهنگی و احساس بدن را کنترل کنند. در نهایت این قسمت نقش مهمی در تنظیم عملکرد قلبی و تنفسی دارد. تومور ساقه مغزی با عملکرد رشته‌‌های عصبی اطراف تداخل می‌کند و در نتیجه منجر به بروز برخی علائم می‌شود. تومور‌های واقع در داخل ساقه مغز همچنین می‌توانند جریان مایع نخاعی را مسدود کنند و منجر به هیدروسفالی و علائم افزایش فشار داخل جمجمه (سردرد، استفراغ، تعادل ضعیف و کاهش سطح هوشیاری) شوند.
علائم بیماری همچنین ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکل در حرکت چشم (چشم‌‌ها به سمت داخل می‌چرخند)
- مشکلات بینایی
- سردرد صبحگاهی یا سردردی که پس از استفراغ از بین می‌رود
- تهوع و استفراغ
- خواب آلودگی غیر معمول
- از دست دادن توانایی حرکت یک طرف صورت یا بدن
- از دست دادن تعادل یا مشکل در راه رفتن
- انرژی بیشتر یا کمتر از حد معمول
- تغییرات در رفتار
- مشکل یادگیری در مدرسه
نحوه تشخیص تومور ساقه مغزی
تنها بر اساس علائمی که مشاهده می‌کنید، نمی‌توان در مورد وجود یا عدم وجود بیماری اظهار نظر کرد. به این منظور بهتر است معاینات پزشکی به صورت دقیق دنبال شود. در ابتدا برای این کار معاینات فیزیکی کامل انجام می‌شود. آزمایشات اضافی می‌تواند شامل معاینه عصبی برای بررسی عملکرد مغز، نخاع و اعصاب و تصویربرداری ام آر آی باشد. تشخیص نهایی گلیوم ساقه مغز از طریق اسکن MRI انجام می‌شود. بسیاری از گلیوما‌های ساقه مغز را می‌توان بر اساس علائم و ام آر آی بدون نیاز به بافت تومور تشخیص داد. اما در مورد گلیوما‌های کانونی یا اگزوفیتیک ساقه مغز بعد از جراحی باید از بافت تومور برای تشخیص دقیق‌تر کمک گرفت.
تومور‌های ساقه مغز چقدر شایع هستند؟
گلیوم ساقه مغز در کودکان 7 تا 9 ساله بیشتر دیده می‌شود. تقریباً 11 درصد از تمام تومور‌های مغز و سیستم عصبی مرکزی دوران کودکی، گلیوم ساقه مغز هستند. آن‌ها حدود 25٪ از تمام تومور‌های تشخیص داده شده در ناحیه حفره خلفی مغز را تشکیل می‌دهند که در پشت و پایه سر و همچنین ساقه مغز دیده می‌شود. تومور ساقه مغزی را می‌توان در بزرگسالان، معمولاً جوانان زیر 40 سال، از نوع درجه پایین (درجه 1 یا 2) تشخیص داد. این تومور‌ها حدود 2 درصد از تومور‌های مغزی اولیه بزرگسالان را تشکیل می‌دهند.
علت ایجاد تومور ساقه مغزی
علت بیشتر گلیوما‌های ساقه مغز مشخص نیست، بنابراین متاسفانه هیچ راه اثبات شده‌ای برای جلوگیری از بروز آن‌ها وجود ندارد. برخی از تومور‌های ساقه مغز در نتیجه داشتن یک بیماری ژنتیکی به نام نوروفیبروماتوز 1 به وجود می‌آیند. بیماران مبتلا به این عارضه باید از کمک متخصصان نوروفیبروماتوز در کنار تیم عصبی-آنکولوژی خود استفاده کنند.
درمان تومور ساقه مغزی
در نهایت به مهمترین بخش مقاله رسیدیم؛ جایی که در مورد راهکار‌های درمانی برای این نوع از تومور‌ها صحبت می‌شود. از آنجایی که ساقه مغز شامل ساختار‌های حیاتی است، تومور‌های منتشر در ساقه مغز را نمی‌توان بدون ایجاد عوارض جانبی غیرقابل قبول با جراحی برداشت. گلیوما‌های کانونی یا اگزوفیتیک، بسته به اینکه تومور چقدر با ساقه مغز طبیعی اطراف ارتباط دارند، می‌توانند به طور کامل با جراحی تومور مغزی برداشته شوند. در زمان درمان تومور‌ها باید به موارد زیر دقت کرد:
- درجه یا نوع تومور
- اندازه و محل تومور
- آیا بیمار نوروفیبروماتوز دارد یا خیر؟
- آیا تومور ساقه مغزی به سایر نواحی مغز سرایت کرده است؟
- سن، وضعیت عصبی و سلامت عمومی کودک
- و…
درمان گلیوم کانونی ساقه مغز
برخی از گلیوما‌های کانونی ساقه مغز به قدری آهسته رشد می‌کنند که ممکن است نیازی به درمان نباشد مگر اینکه تومور مشکلی ایجاد کند. در صورت نیاز به درمان، جراحی اصلی ترین درمان مورد استفاده برای گلیوما‌های کانونی یا با درجه پایین ساقه مغز است. جراح تومور مغزی سعی خواهند کرد تا حد امکان تومور را خارج کنند. رادیوتراپی یا شیمی درمانی یا هر دو ممکن است بعد از جراحی استفاده شود. اگر جراحی امکان پذیر نباشد، ممکن است از پرتودرمانی یا شیمی درمانی یا هر دو برای درمان تومور استفاده شود.
درمان گلیوما‌های پونتین درونی منتشر (DIPG)
پرتودرمانی رایج ترین روش درمان برای تومور ساقه مغزی منتشر است زیرا اکثر این تومور‌ها با جراحی قابل برداشتن نیستند. جراحی معمولاً برای بسیاری از افراد مبتلا به DIPG توصیه نمی‌شود زیرا بسیار خطرناک است و احتمال آسیب آن نسبت به درمان بیشتر است.
بعد از درمان چه انتظاراتی می‌توان داشت؟
تومور ساقه مغزی یک بیماری جدی است که توسط یک تیم چند رشته ای متشکل از جراحان مغز و اعصاب، انکولوژیست‌‌ها و انکولوژیست‌‌های پرتو درمانی درمان می‌شود. هدف اولیه درمان، افزایش طول عمر بیماران، از طریق کند کردن رشد تومور است.
برای تومور‌های کانونی ساقه مغز که خفیف‌تر هستند، امکان درمان وجود دارد. اما در مورد تومور‌های پونز که شدت بیشتری دارند و نمی‌توانند با جراحی حذف شوند، تومور ممکن است با وجود درمان، در عرض یک سال، دوباره رشد کند. اگر روش‌های درمان نتواند رشد تومور را کنترل کند، تومور ممکن است بر سایر عملکرد‌های حیاتی بدن مانند تنفس و ضربان قلب نیز تأثیر بگذارد. در بسیاری از موارد، درمان اولیه می‌تواند رشد تومور را برای چندین ماه کنترل کند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که فرد بزرگسال یا کودک شما هر یک از علائم عنوان شده را تجربه می‌کند، بهتر است که سریعا به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. در بسیاری مواقع علائم حتما به معنای وجود تومور نیست. به هر حال این پزشک شماست که با استفاده از روش‌های تشخیصی به شما کمک می‌کند تا مشکل خود را شناسایی و برای درمان آن اقدام کنید. خوشبختانه با پیشرفت‌های حاصل شده در علم پزشکی روش‌های به‌روزی برای درمان این بیماری‌ها ارائه می‌شود که بیماران را ترغیب می‌کند تا از آن‌ها استفاده کنند.
نتیجه گیری و جمع بندی
تومور ساقه مغزی یک عارضه مغزی جدی محسوب می‌شود که نیاز به رسیدگی فوری پزشکی دارد. در این مقاله به طور کامل در مورد علائم و نحوه درمان این بیماری صحبت کردیم. بسیاری از کودکان مبتلا به گلیوم ساقه مغز در یک کارآزمایی بالینی درمان می‌شوند؛ بنابراین کمک گرفتن از یک پزشک مغز و اعصاب ماهر می‌تواند به بیماران در طی کردن بهتر روند درمان، کمک کند.
