به‌طور معمول اندازه غده هیپوفیز در دوران بارداری بزرگ می‌شود، اما اگر تومور مغزی وجود داشته باشد این عارضه بر ساختارهای اطراف به ویژه اعصاب بینایی تاثیر می‌گذارد و آن را تحت فشار قرار می‌دهد. از طرفی ارتباط دیگری میان تومور هیپوفیز و بارداری نیز وجود دارد و آن تاثیری است که بر قدرت باروری شخص می‌گذارد. تومور هیپوفیز در بیشتر موارد جز تومور خوش خیم مغزی هستند، اما ممکن است باعث تخریب برخی از سلول‌های ترشح کننده هورمون در غده هیپوفیز شوند. این عامل باعث می‌شود تا دوره‌های قاعدگی در زنان متوقف شود و تولید اسپرم در مردان کاهش پیدا کند. همانطور که پیشتر نیز اشاره کردیم به دلیل محل قرارگیری تومورها، عوارضی مانند نقص میدان بینایی نیز محتمل است.
تومور هیپوفیز چیست و چرا ایجاد می‌شود؟
پیش از اینکه درباره تومور هیپوفیز و بارداری صحبت کنیم، بهتر است ابتدا بررسی کنیم که این نوع تومور چیست و اساسا به چه علت به وجود می‌آید. تومورهای هیپوفیز و آدنوم هیپوفیز یعنی تومورهای بسیار کوچک در دنیای پزشکی بسیار شایع هستند و علت اصلی به وجود آمدن آن‌ها تغییر در DNA یا جهش ژنتیکی یک سلول هیپوفیز است. جهشی که باعث می‌شود آن سلول رشد نامنظم داشته باشد و در نهایت به علت اجتماع آن در مرحله اول آدنوم و چنانچه پیشرفت کند به تومور تبدیل می‌شود. مواردی هم وجود دارد که سابقه خانوادگی و ویژگی‌های وراثتی باعث ابتلا به این عارضه می‌شود.
آیا تومور هیپوفیز، تومور مغزی و نوعی سرطان است؟
ممکن است وقتی با عبارت تومور هیپوفیز و بارداری مواجه شوید، گمان کنید که قصد داریم درباره نوعی سرطان صحبت کنیم. اما خوب است بدانید غده هیپوفیز در مغز قرار ندارد و بافت هیپوفیز با بافت مغز یکسان نیست و تفاوت دارد. در واقع غده هیپوفیز در پایه مغز قرار گرفته است و توسط یک ساقه نازک به مغز متصل می‌شود، به همین دلیل متخصصان مغز و اعصاب، تومور هیپوفیز را تومور مغزی نمی‌دانند. این نوع تومور در 99 درصد موارد خوش خیم است اما این به این معنا نیست که مشکلی ایجاد نمی‌کند.
علائم ابتلا به تومور هیپوفیز چیست؟
از آنجایی که تومور هیپوفیز و بارداری رابطه بسیار مهمی با یکدیگر دارند، معمولا زوج‌هایی که قصد فرزندآوری دارند و یا به هر دلیلی تا کنون موفق به داشتن فرزند نشده‌اند، از سوی پزشکان معالج تحت آزمایشات دقیق قرار می‌گیرند و ممکن است طی همین بررسی‌ها، تومور هیپوفیز تشخیص داده شود. با این وجود علائم این تومور بستگی به نوع آن و اندازه‌اش دارد. یک تومور بزرگ قادر است تا اعصاب بینایی را تحت تاثیر قرار دهد و فرد مبتلا را با کاهش میدان دید یا از دست دادن بینایی مواجه کند.
همچنین ممکن است افراد انواع مختلفی از سردرد را تجربه کنند که از فردی با فرد دیگر متفاوت است و ممکن است بر اثر تومورهای بزرگ یا کوچک رخ دهد. اما نشانه‌های ابتلا به تومور هیپوفیز همواره در این سطح نیست. گاهی بیمار مبتلا به تومور است، اما عملکرد طبیعی غده هیپوفیز مختل نمی‌شود، در عوض این عارضه به اشکال مختلفی مانند کم کاری تیروئید، نارسایی آدرنال، و هیپوگنادیسم ظاهر می‌شود.
هیپوگنادیسم در واقع همان تاثیر تومور هیپوفیز و بارداری است و منجر به از دست دادن عملکرد جنسی و باروری در مردان، از دست دادن دوره‌های قاعدگی یا مشکلات باروری در زنان می‌شود.
همچنین گاهی اوقات وجود تومور هیپوفیز به شکل دیابت بی‌مزه در بیمار ظهور و بروز پیدا می‌کند که منجر به تکرر ادرار و تشنگی بیش از حد می‌شود. در نظر داشته باشید که دیابت بی‌مزه با سطح قند خون بالا همراه نیست.
انواع تومور هیپوفیز کدامند؟
انواع متفاوتی از تومور هیپوفیز وجود دارند و هر کدام عملکرد متفاوتی در بدن ایجاد می‌کنند:
پرولاکتینوما
هیپوفیز منشا تولید هورمون پرولاکتین است. هورمونی که باعث ترشح شیر در سینه پس از زایمان می‌شود. همچنین پرولاکتین نقش مهمی در تولید هورمون‌های جنسی تخمدان زنان و هورمون‌های جنسی در بیضه مردان دارد. بنابراین یکی از مواردی که هنگام تاثیر تومور هیپوفیز و بارداری باید مورد بررسی قرار بگیرد، سطح پرولاکتین است. بر هم خوردن تعادل وجود این هورمون باعث از دست دادن عملکرد جنسی و ناباروری در مردان می‌شود. همچنین ممکن است مردان دچار عارضه بزرگ شدن سینه‌ها باشند که در علم پزشکی از آن به ژنیکوماستی یاد می‌شود.
وجود تومور تولید کننده پرولاکتینوما در سنین باروری زنان موجب ترشح شیر در سینه‌ها، تغییر در دوره‌های قاعدگی، از دست دادن قاعدگی یا مشکلاتی پیش روی باردار شدن می‌شود. چنانچه زنان در دوران یائسگی دچار تومور هیپوفیز شوند از آنجایی که نمی‌توانند علامت این عارضه را از طریق تغییر در عادت ماهانه متوجه شوند، غالبا با نشانه‌های سردرد و از دست دادن بینایی این بیماری را درک می‌کنند.
آکرومگالی
این تومور به علت اختلال تعادل هورمونی به وجود می‌آید و معمولا با نشانه‌های بزرگ شدن دست و پاها، صورت، تعریق بیش از حد، درد مفاصل، آپنه خواب، توقف تنفس در هنگام خواب، فشار خون بالا، دیابت شیرین، پولیپ روده بزرگ، تغییر فاصله دندان‌ها، پوست چرب و آکنه ظاهر می‌شود. آکرومگالی از انواع تاثیرگذار تومور هیپوفیز و بارداری محسوب نمی‌شود و یک اختلال هورمونی بسیار نادر است.
کوشینگ
سندروم کوشینگ حالتی است که بدن سطح بسیار زیادی از هورمون کورتیزول یا هورمون استرس را تولید کند که به افزایش وزن، کاهش توده عضلانی، افسردگی، مشکل در تمرکز و حافظه، اختلال خواب و مواردی از این دست منجر می‌گردد.
تیروئید
پرکاری تیروئید باعث کاهش وزن، عصبی بودن، ضربان قلب سریع، مشکل در خوابیدن، اجابت مزاج مکرر و در زنان موجب کاهش سطح قاعدگی یا کاهش دوره‌های قاعدگی خواهد بود. بنابراین یکی از تاثیرات تومور هیپوفیز و بارداری، بروز مشکلاتی در سطح TSH است. زیرا پرکاری تیروئید مساوی است با ناتوانی زنان در تخمک گذاری.
تومورهای غیرترشحی
این نوع تومورها سطح قابل توجهی از هورمون هیپوفیز تولید نمی‌کنند که قابل اندازه‌گیری در خون باشد. اما باعث اختلال عملکرد جنسی در مردان و از دست دادن قاعدگی منظم و ناباروری در زنان پیش از یائسگی می‌شود. این نوع تومور تنها زمانی قابل تشخیص است که بزرگ شده باشد و تاثیرات خود را به اشکال مختلف برجای بگذارد. بنابراین وقتی از تومور هیپوفیز و بارداری صحبت می‌کنیم باید نقش قابل توجهی برای تومورهای غیر ترشحی قائل شویم. تومورهایی که باعث از دست دادن بینایی، سردرد، هیپوگنادیسم، کم کاری تیروئید، یا نارسایی آدرنال می‌شوند. بیمار ممکن است یکی از این نشانه‌ها یا تعدادی از آن‌ها را درک کند.
آیا تومور هیپوفیز قابل درمان است؟
شیوه درمان تومور هیپوفیز به نوع و اندازه آن بستگی دارد. در بسیاری از موارد قرص و دارو می‌تواند سطح هورمون انباشته شده را کاهش دهد و تا حدود قابل توجهی نشانه‌های بیماری را کم کند. چنانچه نتوان تومورها را با قرص و دارو مهار کرد، شیوه‌های پرتو درمانی با جراحی مطرح می‌شود.
اگر مشکل تومور هیپوفیز و بارداری وجود داشته باشد، تومور باید به طور کامل رفع یا مهار شود تا زمینه ایجاد باروری فراهم گردد. در غیر این صورت همانطور که پیشتر نیز گفته شد بارداری در زنان با بزرگ شدن غده هیپوفیز همراه است و بدن به طور طبیعی پرولاکتین بیشتری تولید می‌کند. انباشت بیش از حد این هورمون‌ها ممکن است سلامتی مادر و جنین را تحت تاثیر قرار دهد.
اگرچه تومور هیپوفیز و بارداری با یکدیگر رابطه عکس دارند، یعنی معمولا تومورهای هیپوفیز سطح باروری را کاهش می‌دهند، اما چنانچه بارداری ناخواسته‌ای رخ دهد، شرایط برای مادر و فرزند دشوار خواهد شد. بنابراین رفع کامل موانع پیش از اقدام برای بارداری ضروری به نظر می‌رسد.
تومور هیپوفیز چگونه توسط پزشک تشخیص داده می‌شود؟
پزشکان جراح مغز و اعصاب ، تومورهای هیپوفیز را با اندازه‌گیری سطح هورمون در خون و ادرار، از طریق ام آر آی یا سی تی اسکن مغز و با آزمایش میدان بینایی تشخیص می‌دهند. همانطور که گفتیم درمان‌ها شامل برداشتن تومور با جراحی، پرتودرمانی، تجویز دارو یا ترکیبی از آن‌ها است.
آیا تومور هیپوفیز می‌تواند منجر به مرگ شود؟
در اثنای مقاله تومور هیپوفیز و بارداری بارها اشاره کردیم که این تومورها در 99 درصد موارد خوش خیم هستند، اگرچه مشکلات متعددی برای بیماران ایجاد می‌کنند. بنابراین خطر مرگ و کاهش امید به زندگی در اکثر موارد وجود ندارد. اما نکته مهم این است که شیوه‌های درمانی اعم از دارو، پرتو درمانی یا جراحی باید سطح تولید هورمون‌ها را متعادل کند و اندازه غده هیپوفیز را به حالت عادی برگرداند. این تعادل و عادی شدن باید تمامی نشانه‌ها و عوارض اعم از سردرد، مشمل بینایی، ناتوانی جنسی یا ضعف در باروری را نیز از بین ببرد.
آیا امکان بارداری پس از برداشتن تومور هیپوفیز وجود دارد؟
وقتی می‌گوییم تومور هیپوفیز و بارداری با هم رابطه عکس دارند، یعنی از بین رفتن تومور با هر روشی زمینه ساز ایجاد حاملگی سریع‌تر، راحت‌تر و ایمن‌تر است. از بین رفتن تومور و کنترل‌های دارویی پس از آن باعث افزایش تخمک گذاری، بازیابی توان جنسی و منظم شدن دوره‌های قاعدگی خواهد شد و در نتیجه شانس موفقیت برای بارداری را افزایش می‌دهد.
نتیجه گیری و جمع بندی
چنانچه با نشانه‌هایی همراه هستید که ظن تومور هیپوفیز دارید، بهتر است مساله را هرچه سریع‌تر با یک متخصص مغز و اعصاب مطرح کنید تا بررسی‌های دقیق و اصولی انجام شود. اگر مشکل غدد دارید و مدت‌هاست تلاش شما برای بارداری ناکام مانده است، لازم است تا ابتلا به تومور هیپوفیز و بارداری را تحت نظر یک متخصص مجرب بررسی کنید. در هر حال این بیماری به شیوه‌های مختلف قابل کنترل و درمان است و در اکثر موارد جای نگرانی وجود ندارد.
