جراحی تومور نخاعی یکی از حساس ترین و پیچیده ترین جراحی های مغز و اعصاب است که می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش علائم بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیمار داشته باشد. اما همانند هر عمل جراحی بزرگ، این نوع جراحی نیز با عوارض کوتاه مدت و بلندمدت همراه است که آگاهی از آن‌ها می‌تواند به بیمار و خانواده‌اش کمک کند تا دوران نقاهت را بهتر مدیریت کنند.
در این مقاله، به بررسی شایع ترین عوارض بعد از عمل جراحی تومور نخاعی، روش‌های مدیریت آن ها و راهکار های بهبودی سریع تر می‌پردازیم تا بیماران بتوانند با آگاهی بیشتر، این مسیر را با کمترین مشکلات سپری کنند.
تومور نخاعی چیست ؟
تومور نخاعی یک رشد غیرطبیعی سلولی در داخل یا اطراف نخاع است که می‌تواند بر عملکرد سیستم عصبی تأثیر بگذارد. این تومورها ممکن است خوش خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند و بسته به محل رشد، باعث فشرده شدن نخاع یا ریشه‌های عصبی شوند. تومورهای نخاعی اولیه از خود بافت‌های نخاع منشاء می‌گیرند، درحالی‌که تومورهای ثانویه (متاستاتیک) از دیگر قسمت‌های بدن مانند ریه، سینه یا پروستات به نخاع گسترش می‌یابند.
این تومورها بر اساس محل قرارگیری شان به داخل نخاعی (Intramedullary)، خارج نخاعی اما داخل سخت‌شامه (Intradural-Extramedullary) و خارج از سخت‌شامه (Extradural) تقسیم می‌شوند. علائم تومور نخاعی معمولاً شامل درد مداوم در کمر یا گردن، ضعف عضلانی، بی‌حسی، اختلالات حسی، مشکلات حرکتی، از دست دادن کنترل مثانه و روده و در موارد شدید فلج شدن اندام‌ها است.
تشخیص این بیماری با استفاده از MRI و تصویربرداری دقیق انجام می‌شود و روش های درمان شامل جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی بسته به نوع و محل تومور متغیر است. تشخیص و درمان به‌موقع می‌تواند از آسیب‌های دائمی به نخاع جلوگیری کند و کیفیت زندگی بیمار را بهبود ببخشد.
جراحی تومور نخاعی چیست و چگونه انجام می‌شود ؟
جراحی تومور نخاعی یکی از روش های اصلی درمانی برای برداشتن تومورهایی است که در داخل یا اطراف نخاع رشد کرده‌اند و باعث فشار بر اعصاب نخاعی می‌شوند. هدف اصلی این جراحی، حذف کامل یا حداکثری تومور، کاهش فشار بر نخاع و حفظ عملکرد عصبی بیمار است. این عمل معمولاً برای بیمارانی انجام می‌شود که علائمی مانند درد شدید، ضعف عضلانی، بی‌حسی، اختلالات حسی یا مشکلات ادراری و روده‌ای دارند.
عمل جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و بسته به نوع و محل تومور، تکنیک های مختلفی به کار گرفته می‌شود. در روش لامینکتومی، بخشی از استخوان مهره (لامینا) برداشته می‌شود تا جراح به نخاع و تومور دسترسی پیدا کند. در جراحی های پیشرفته، میکروسکوپ جراحی و سیستم‌های ناوبری عصبی (نویگیشن) برای افزایش دقت و کاهش آسیب به بافت‌های سالم استفاده می‌شوند. در برخی موارد، اگر برداشتن کامل تومور ممکن نباشد، بخشی از آن خارج شده و بیمار تحت پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی قرار می‌گیرد.
پس از جراحی، بیمار معمولاً نیاز به توانبخشی و فیزیوتراپی دارد تا عملکرد حرکتی و عصبی خود را بازیابد. مراقبت های بعد از عمل، نقش مهمی در کاهش عوارض و بهبود سریع تر بیمار دارند. تشخیص و مداخله به موقع می‌تواند از آسیب های جدی به نخاع جلوگیری کرده و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد.
عوارض بعد از عمل جراحی تومور نخاعی
جراحی تومور نخاعی یکی از حساس ترین عمل های مغز و اعصاب است که می‌تواند به کاهش فشار روی نخاع و بهبود علائم بیمار کمک کند. با این‌حال، مانند هر جراحی بزرگ، عوارضی ممکن است پس از عمل ایجاد شود که به عوامل مختلفی مانند محل تومور، وسعت جراحی، وضعیت عمومی بیمار و مهارت جراح بستگی دارد. این عوارض می‌توانند کوتاه مدت یا بلند مدت باشند و تأثیراتی بر عملکرد عصبی و حرکتی بیمار داشته باشند.
عوارض کوتاه مدت پس از جراحی
یکی از شایع ترین عوارض اولیه پس از عمل، درد و التهاب در محل جراحی است که معمولاً با مصرف دارو های ضدالتهاب و مسکن کنترل می‌شود. برخی بیماران ممکن است دچار تورم و کبودی در ناحیه ستون فقرات شوند که طی چند هفته کاهش می‌یابد. نشت مایع مغزی-نخاعی (CSF leak) یکی دیگر از عوارض مهم است که می‌تواند منجر به سردردهای شدید و حتی مننژیت شود. همچنین، خطر عفونت محل جراحی یا عفونت نخاعی وجود دارد که در صورت عدم درمان، می‌تواند خطرناک باشد.
برخی بیماران پس از جراحی، ضعف عضلانی موقت، بی‌حسی یا اختلال در کنترل حرکتی اندام‌ها را تجربه می‌کنند که بسته به میزان آسیب عصبی، ممکن است بهبود یابد یا نیاز به توانبخشی داشته باشد. علاوه بر این، برخی بیماران ممکن است با مشکلات ادراری و گوارشی مانند بی‌اختیاری ادرار یا یبوست روبه‌رو شوند که نیاز به مراقبت‌های ویژه دارد.
عوارض بلند مدت پس از جراحی
در برخی موارد، بیماران ممکن است دچار کاهش یا از بین رفتن عملکرد حسی و حرکتی شوند، به ویژه اگر نخاع یا اعصاب حیاتی درگیر شده باشند. همچنین، چسبندگی و زخم در نخاع (اسکار جراحی) ممکن است باعث دردهای مزمن یا محدودیت‌های حرکتی شود. برخی بیماران نیز از مشکلات تعادلی و ضعف در پاها رنج می‌برند که می‌تواند بر توانایی راه رفتن تأثیر بگذارد.
دردهای عصبی شدید (نورالژی)، اسپاسم عضلانی و گرفتگی‌های مکرر عضلات از دیگر مشکلاتی هستند که ممکن است پس از جراحی ایجاد شوند. در برخی بیماران، تغییرات در ستون فقرات مانند اسکولیوز یا کیفوز (انحراف ستون فقرات) به دلیل تغییر در ساختار مهره ها و عضلات اطراف دیده می‌شود.
مدیریت و کاهش عوارض پس از جراحی
برای کاهش عوارض جراحی تومور نخاعی، مراقبت های بعد از عمل، فیزیوتراپی، دارو درمانی و تغییر سبک زندگی ضروری است. تمرینات تقویت‌کننده عضلات، فیزیوتراپی تخصصی و پیگیری مداوم با پزشک می‌توانند نقش مهمی در بهبود عملکرد حرکتی بیمار داشته باشند. در صورت مشاهده علائم خطرناک مانند تب بالا، بی اختیاری شدید، درد غیرقابل‌کنترل یا بی‌حسی طولانی‌مدت، بیمار باید فوراً به پزشک مراجعه کند تا از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری شود.
آیا عوارض بعد از جراحی تومور نخاعی دائمی هستند ؟
عوارض بعد از جراحی تومور نخاعی بسته به محل تومور، میزان درگیری نخاع، روش جراحی و شرایط کلی بیمار ممکن است موقتی یا دائمی باشند. بسیاری از بیماران در روزها یا هفته‌های اول پس از جراحی، درد، التهاب، ضعف عضلانی و بی‌حسی را تجربه می‌کنند که معمولاً با گذر زمان و رعایت مراقبت‌های پس از عمل، بهبود می‌یابند. بااین‌حال، در برخی موارد، آسیب به اعصاب نخاعی و ساختارهای حیاتی می‌تواند منجر به عوارض ماندگار شود.
عوارضی مانند کاهش حس، مشکلات تعادلی، دردهای عصبی (نورالژی) و ضعف مداوم در اندام‌ها ممکن است در برخی بیماران باقی بماند، به‌ویژه اگر تومور در نواحی حساس نخاع رشد کرده باشد. چسبندگی نخاع (اسکار جراحی) نیز می‌تواند باعث دردهای مزمن یا محدودیت‌های حرکتی طولانی‌مدت شود. از سوی دیگر، برخی مشکلات مانند بی‌اختیاری ادرار و اختلالات گوارشی ممکن است به درمان‌های مکمل و توانبخشی طولانی‌مدت نیاز داشته باشند.
با این‌حال، روش های توانبخشی، فیزیوتراپی تخصصی، درمان دارویی و تکنیک‌های مدیریت درد می‌توانند در کاهش عوارض و بهبود عملکرد بیماران نقش مؤثری داشته باشند. مراجعه منظم به پزشک و پیگیری درمانی می‌تواند به بسیاری از بیماران کمک کند تا عملکرد حرکتی و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند و از ماندگاری برخی عوارض جلوگیری کنند.
