فهرست
اکنون، بیش از هر زمان دیگری، امید به زندگی در افراد مبتلا به تومور مغزی، افزایش یافته است. تحقیقاتی که در ۲۰ سال گذشته انجام شده است، افزایش چشمگیر امید به زندگی و بهبود کیفیت آن را در بسیاری از این بیماران تائید کرده است. پیشرفتهای اخیر پزشکی، در زمینه روشهای جراحی دقیقتر، استنباط بهتر اینکه کدام نوع تومورها به شیمیدرمانی و یا داروها پاسخ میدهند و ارائه هدفمندتر پرتودرمانی بوده است. گزینههای درمانی مختلفی برای درمان تومور مغزی وجود دارد و تصمیمگیری در مورد روشهای درمانی بسیار مهم است. برنامه مراقبتی بیمار ممکن است درمان علائم و عوارض جانبی بیماری را نیز شامل شود که بخش مهمی از مراقبت پزشکی محسوب میشود. در این مطلب، قصد داریم به معرفی انواع مختلف روشهای درمانی که پزشکان برای درمان تومور مغزی استفاده میکنند، بپردازیم.
درمان تومور مغزی
در مراقبت از بیمار مبتلا به تومور مغزی، گروههای مختلفی از متخصصان پزشکی از جمله متخصصان مغز و اعصاب،جراح مغز و اعصاب، انکولوژیستها، رادیولوژیستها، دستیاران پزشکی، پرستاران، مددکاران اجتماعی، داروسازان، مشاوران، متخصصان تغذیه، فیزیوتراپیستها، کاردرمانگران، متخصصان توانبخشی و.. با هم همکاری میکنند تا برنامه درمانی کلی برای بیمار تعریف گردد. گزینهها و توصیههای درمانی تومور مغزی به پارامترهای مختلفی از جمله: اندازه، نوع، محل و گرید تومور و این موضوع که آیا تومور به بخشهای حیاتی مغز فشار وارد میکند یا خیر و همچنین علائم، سلامت عمومی و ترجیحات درمانی بستگی دارد. اگر تومور به سایر قسمتهای بدن گسترش یافته باشد، عوارض جانبی احتمالی، اولویت و سلامت کلی بیمار بسیار مهم است. برخی از انواع تومورهای مغزی به سرعت رشد میکنند و برخی دیگر رشد کُندی دارند. با در نظر گرفتن همه این عوامل، پزشک در مورد اینکه چه مدت پس از تشخیص بیماری، باید درمان شروع شود، با بیمار صحبت خواهد کرد.
اثرات تومور مغزی بر زندگی شخصی بیمار
تومور مغزی و روش درمان آن باعث بروز علائم جسمانی مختلف، عوارض جانبی ناخواسته و همچنین مشکلاتی در عواطف، روابط اجتماعی و مالی میشود. مدیریت همه این اثرات، نیاز به مراقبت تسکینی و حمایتی دارد که بخش مهمی از مراقبت بیمار است و برای کُند کردن، متوقف کردن یا از بین بردن تومور گنجانده شده است. مراقبت تسکینی و حمایتی، در طول مدت درمان، میتواند در بهبود عواطف بیمار، مدیریت علائم و حمایت از بیماران و خانوادههای آنها موثر باشد. هر فردی، با توجه به شرایط سنی، نوع و مرحله تومور، ممکن است مراقبت خاصی را دریافت کند. در اغلب موارد، زمانی بهترین نتیجه حاصل میشود که بلافاصله پس از تشخیص تومور مغزی، درمان آغاز شود. قبل از شروع درمان، پزشک باید با بیمار در مورد اهداف درمانی، برنامه درمانی پیشنهادی، عوارض جانبی احتمالی و گزینههای مراقبت تسکینی و حمایتی صحبت کند. بسیاری از بیماران ممکن است نیاز به صحبت با مددکار اجتماعی و یا شرکت در گروههای حمایتی داشته باشند.
بهترین روشهای درمان تومور مغزی
درمان موفقیتآمیز تومورهای مغزی، معمولاً با چالش مواجه است. وظیفه سد خونی- مغزی بدن این است که از مغز و نخاع در برابر مواد شیمیایی مضر محافظت کند. همچنین، این سد، از بسیاری از انواع شیمی درمانی جلوگیری میکند. اگر تومور در نزدیکی بخشهای حساسی از مغز یا نخاع قرار داشته باشد، جراحی تومور مغزی میتواند دشوار باشد. حتی اگر جراح تومور مغزی بتواند تومور را به طور کامل حذف کند، ممکن است هنوز قسمتهایی از تومور در مغز باقی بماند و برای برداشتن با جراحی، بسیار کوچک باشد. در این صورت، از پرتودرمانی و یا شیمی درمانی استفاده میشود. در تومورهای با گرید بالاتر، درمان معمولاً با جراحی آغاز میشود و به دنبال آن، اغلب از پرتودرمانی و شیمیدرمانی پس از یک دوره بهبودی استفاده میگردد. در ادامه، به معرفی مهمترین گزینههای درمانی تومور مغزی میپردازیم.
درمانهای تسکینی
برخی از علائم تومور مغزی میتواند آنقدر شدید باشد که زندگی روزمره بیماران و مراقبان آنها را مختل سازد. با این حال، بسیاری از علائم، اغلب با مصرف برخی از داروها قابل کنترل هستند. افرادی که همراه با درمان تومور، مراقبتهای تسکینی و حمایتی دریافت میکنند، اغلب علائمِ کمتر، کیفیت زندگی بهتر و رضایتمندی بیشتری از روند درمانی دارند. درمانهای تسکینی روشی بسیار متفاوت هستند و اغلب شامل تجویز دارو، اصول تغذیهای متفاوت، استفاده از فنون آرامشبخش، حمایت عاطفی، معنوی و… هستند.
درمانهای حمایتی
مراقبتهای حمایتی برای افراد مبتلا به تومور مغزی شامل موارد زیر است:
- کورتیکواستروئیدها. این داروها، برای کاهش تورم مغزی استفاده میشود که میتواند سردرد ناشی از تورم را بدون نیاز به داروهای مسکن کاهش دهد. همچنین، این داروها ممکن است فشار و آماس ناشی از بزرگ شدن تومور را کاهش دهند و به بهبود علائم عصبی در بافت سالم مغز کمک کنند.
- داروهای ضد تشنج. این داروها، به کنترل تشنج کمک میکنند و انواع مختلفی از داروها هستند که توسط متخصص مغز و اعصاب تجویز میشوند.
جراحی تومور مغزی
در سالهای اخیر مطالعات مختلف با قدرت ثابت کردهاند که برداشتن حجم بیشتری از این تومور در زمان جراحی مهمترین فاکتور در کنترل بیماری خواهد بود؛ بر خلاف آنچه حدود ده یا پانزده سال قبل تصور میشد و حتی عمل جراحی تومور مغزی را در این بیماران بی اثر میدانستند. تکنولوژیهای جدید در سالهای اخیر برای اینکار کمک شایانی به جراحان کردهاند. میکروسکوپهایی با قابلیتهای جدید مثل امکان تزریق مواد فلورسئین که در زمان جراحی سبب رنگ گرفتن قسمتهای دچار تومور در مغز میشوند، انجام جراحی بیدار برای کنترل عملکرد تکلم بیمار تا بتوان حجم بیشتر از تومور را بدون آسیب عصبی برداشت، دستگاه ناوبری (ناویگاسیون) که برای پیدا کردن دقیق محل تومورهای کوچک کمک کننده هستند، مونیتورینگ عصبی حین عمل برای کنترل عملکرد حرکتی اندامها، سونوگرافی حین عمل که میتواند بقایای تومور که از چشم دور ماندهاند را پیدا کند و حتی ام آر آی در اتاق عمل که به صورت دقیقتری در جهت اطمینان از تخلیه کامل تومور اطلاعات بدست میدهد.
چالش اصلی در درمان تومورهای مغزی، بدخیم ترین نوع آن یعنی گلیوبلاستوما است. این تومور بدخیم مغزی از بافت خود مغز منشا گرفته و سلولهای آن در جهات مختلف داخل بافت سالم نفوذ میکنند و به این دلیل حتی اگر در ظاهر تمام تومور برداشته شود این سلولهای منتشر شده باید به شکل دیگری درمان گردند.
کرانیوتومی: برداشتن موقتی تکهای از جمجمه برای دسترسی جراحان به تومور
جراحی تومور مغزی بیدار: بیماران در طول انجام این جراحی، بیدار و آرام هستند. با استفاده از این شیوه جراحی، پزشکان میتوانند اطمینان حاصل کنند که عملکرد طبیعی مغز تحت تاثیر قرار نمیگیرد.
نورواندوسکوپی: معرفی آندوسکوپ در جراحی قاعده جمجمه تحولی بزرگ در جراحی تومور هیپوفیز ایجاد کرده است. به این ترتیب امکان خارج کردن کامل تومور از طریق بینی با کمترین آسیب به ظاهر فرد و عناصر بینی و در عین حال دید بهتر و کاملتر در زمان جراحی فراهم آمده. آندوسکوپ مغز هم برای جراحی برخی تومورهای کوچک مغزی ابداع پرکاربردی است که سبب کوتاه شدن زمان و میزان برش و آسیب بافتی عمل جراحی میشود.
روش لیزر با استفاده از MRI: رادیولوژیستها و جراحان مغز و اعصاب، از فناوری کامپیوتری و تصویربرداری حین عمل، برای تعیین محل تومور و تخریب دقیق سلولهای سرطانی با استفاده از لیزر و حرارت بهره میگیرند.
بیوپسی: در این روش، نمونه کوچکی از بافت تومور مغز، زیر میکروسکوپ بررسی میشود.
جراحی نوروپلاستی: این روش جراحی، به حفظ و بازیابی ظاهر و آناتومی جمجمه کمک میشود.
پرتودرمانی
اما علیرغم بهرهگیری از این روشها همچنان نیاز به درمانهای تکمیلی، یعنی پرتودرمانی و شیمی درمانی وجود دارد. تکنیکهای جدید پرتودرمانی سبب میشوند اشعه ایکس با کمترین میزان آسیب به بافت سالم با دقت زیاد بافتهایی از مغز که مورد تهاجم سلولهای تومور قرار کرفتهاند را هدف قرار دهد. برخلاف گذشته که هیچ داروی موثری به عنوان شیمیدرمانی برای گلیوبلاستوم وجود نداشت امروزه چند دارو برای این کار مورد استفاده قرار میگیرند و عوارض نسبتا قابل تحملی دارند و حتی داروی “تمودال” که مهمترین و شایعترین داروی مورد استفاده است به صورت خوراکی مصرف میگردد.
اگر پس از جراحی، هنوز بخشی از تومور باقیمانده باشد، ممکن است از پرتودرمانی استفاده شود. در پرتودرمانی از اشعه ایکس و پرتوهای پُرانرژی دیگر، برای از بین بردن سلولهای سرطانی و یا کُند کردن روند رشد تومورهای خوشخیم مغز استفاده میشود.
- پرتودرمانی خارجی: رایجترین نوع پرتودرمانی است که برای تومورهای مغزی کاربرد دارد. در این روش، پرتو به تومور و بافت مغز مجاور یا کل مغز هدایت میشود. گاهی اوقات، برای درمان تومورهای متاستاتیک مغز، از روش پرتودهی به کل مغز استفاده میشود، به ویژه زمانی که تومورهای متاستاتیک متعددی در سراسر مغز وجود داشته باشد. برای مثال: تومورهایی که خیلی کوچک هستند و در اسکن دیده نمیشوند.
- رادیوسرجری استریوتاکتیک: در این نوع از پرتودرمانی، از پرتوهای کوچکتر و هدفمندتر از اشعه ایکس برای حفظ بافتهای سالم اطراف تومور استفاده میشود. این روش، اغلب زمانی انجام میشود که تومور در ناحیه غیرقابل دسترس وجود داشته باشد.
- پروتون درمانی: در این روش، از ذرهای به نام پروتون برای ارسال تابش به تومور استفاده میشود. پروتون درمانی ممکن است گزینه مناسبی برای انواع خاصی از تومورها باشد. این روش، در مقایسه با سایر روشها، تابش کمتری را به بافتهای سالم اطراف اِعمال میکند.
شیمی درمانی
داروهای شیمی درمانی، داروهایی هستند که سلولهای سرطانی را از بین میبرند. شیمی درمانی به ندرت به عنوان یک روش درمانی مستقل برای تومورهای مغزی کاربرد دارد و اغلب در ترکیب با جراحی و یا پرتودرمانی استفاده میشود. در حال حاضر، روشهای مختلفی برای وارد کردن داروهای شیمیدرمانی به مغز، ابداع شده است.
درمان دارویی هدفمند
درمانهای دارویی هدفمند، داروهایی هستند که به طور انتخابی تنها به سلولهای سرطانی و یا تومورها حمله میکنند و موجب توقف گسترش تومور میشوند. برخلاف شیمیدرمانی، در درمان دارویی هدفمند، از بافت سالم محافظت میشود. بنابراین، معمولاً دارای عوارض جانبی کمتر و خفیفی هستند. این داروها، اغلب برای درمان تومورهای متاستاتیک مغزی استفاده میشوند و همراه با دیگر درمانها مانند جراحی یا پرتودرمانی کاربرد دارند.
گامانایف
روشهای رادیوتراپی مختلفی در سالهای اخیر معرفی شدهاند مثل “گامانایف” و “سایبرنایف” که بیشتر در مورد تومورهای خوش خیم مغزی کاربرد دارند و بیمار به جای مراجعه چند ده روزه به مرکز پرتودرمانی، فقط در یک روز اشعه لازم برای کنترل بیماری به تومور تابانیده شده و از آسیب بافتهای مجاور پرهیز میگردد. تکنیک جدید “IMRT” روشی پیشرفته برای پرتودرمانی تومورهای خوش خیم و بدخیم است که سبب به حداقل رساندن آسیب اشعه در زمان رادیوتراپی میشود. البته هر کدام از این روشها محدودیتهای خاص خود را نیز دارند و نمیتوان از آنها در تمام بیماران استفاده کرد.
گزینههای درمانی بر اساس نوع تومور مغزی
- الیگودندروگلیوما. در افراد مبتلا به اولیگودندروگلیوم گرید ۲ یا ۳، پرتودرمانی در ترکیب با داروهای شیمی درمانی لوموستین، پروکاربازین و وین کریستین توصیه میشود. در برخی از افراد مبتلا به این نوع تومور گرید ۲، تا زمان بروز علائم، یا تا زمانی که اسکن تصویربرداری در حال رشد بودن تومور را نشان ندهد، درمان آغاز نمیشود.
- آستروسیتوم. در افراد مبتلا به آستروسیتومای گرید ۲، پرتودرمانی و سپس شیمیدرمانی با تک داروی تموزولوماید توصیه میشود. در برخی از افراد مبتلا به این نوع تومور، تا زمانی که تومور علائمی ایجاد نکرده یا اسکن تصویربرداری رشد تومور را نشان نداده است، درمان به تعویق میافتد. به افراد مبتلا به آستروسیتومای گرید ۳ و ۴ پرتودرمانی و سپس تموزولوماید یا ترکیبی از این درمانها به طور همزمان تجویز میشود.
- گلیوبلاستوما. اکثر افراد مبتلا به گلیوبلاستوما گرید ۴ یا آستروسیتوم گرید ۲ یا ۳ که تومور بدون جهش ژنتیکی است، پرتودرمانی و شیمی درمانی با تموزولوماید به طور همزمان توصیه میشود. برای گلیوبلاستوما گرید ۴، در قسمت فوقانی مغز، درمان با میدان الکتریکی متناوب نیز مفید است.
توانبخشی
پس از درمان تومور مغزی، جهت بازیابی مهارت و عملکرد بافتهای آسیبدیده، لازم است تا بیمار جهت تعیین و دریافت بهترین نوع مراقبت توانبخشی به مرکز توانبخشی معرفی شود. متخصصان مختلف توانبخشی عبارتند از:
- فیزیوتراپیستها به ارزیابی توانایی ایمن و بهبود قدرت و تعادل بیمار میپردازند.
- کاردرمانگران، توانایی بیمار را در انجام فعالیتهای روزمره زندگی مانند لباس پوشیدن، استحمام و… ارزیابی میکنند. همچنین، سنجش مهارتهای بینایی، تفکر، کار، رانندگی یا سایر وظایف چالشبرانگیز را بررسی میکنند.
- گفتاردرمانگران، ارزیابی مشکلات گفتاری، تفکر و اختلالات بلع بیمار را بر عهده دارند.
سلام
پدر من ۶ ماه پیش عمل شد و بعد از تشخیص بیماری GBM پرتو درمانی و شیمی درمانی انجام شد که البته شیمی درمانی هنوز ادامه داره، خوشبختانه بلافاصله بعد عمل عوارضی وجود نداشت و در سی تی و ام آر آی هم رشد مجدد نشون داده نشد، ولی الان دچار ضعف حافظه و کمی لرزش تو دست راست شده، خواستم بدونم این عوارض موقتی هست یا دائمی؟
و اینکه به مدت یک ماه آمپول دگزامتازون زدیم و الان تبدیل به روزی دو قرص با دوز کم شده