مراقبت های بعد از جراحی شنت مغزی

شنت مغزی جراحی به ظاهر ساده اما با پیچیدگی‌های زیاد در دل خود است که سالهاست نجات بخش جان بسیاری از بیماران جراحی مغز و اعصاب شده است. شنت شامل لوله‌ای باریک است که مایع داخل مغز را به داخل قلب، شکم یا قفسه سینه تخلیه می‌کند و پمپی در این مسیر معمولا زیر زخم سر قرار میگیرد. تعداد بیمارانی که از این جراحی سود برده‌اند بسیار زیاد است و لازم است نکات مهم مراقبت بعد از این عمل را به خوبی بدانند.

بهبود زخم جراحی چه مدت طول میکشد؟

متوسط زمان لازم حدودا دو هفته از زمان جراحی میباشد که بستگی به سلامت عمومی بیماران، وضعیت تغذیه و ابتلا به بیماریهای دیگر مخصوصا دیابت دارد که ممکن است روند بهبودی زخم را طولانی کند. در این میان، مصرف سیگار روند ترمیم بافتی، چه استخوان و چه بافتهای نرم را به شدت مختل میکند و پرهیز از آن در هفته‌های بعد از عمل بسیار حیاتی است. معمولا از بخیه های قابل جذب برای راحتی بیمار استفاده میشود اما اگر به هر دلیل جراح شما بخیه غیر قابل جذب را بکار برند، معمولا بعد از ده روز تا دو هفته و اطمینان از جوش خوردن زخم بخیه ها کشیده میشوند.

چه مواردی را برای مراقبت از زخم باید رعایت کرد؟

در جراحی شنت معمولا یک زخم در سر، یکی در گردن و دیگری روی شکم یا قفسه سینه است. دو هفته اول پس از جراحی مهمترین زمان برای مراقبت از زخم است که معمولا مدت زمان لازم برای نگه داشتن بخیه ها در مورد بخیه های غیرجذبی میباشد. بنابراین زخم‌های محل جراحی را تمیز و پاکیزه نگاه دارید، روزانه آنها را پاسمان استریل کنید و تغذیه ی مناسب داشته باشید. شما میتوانید برای پانسمان از بتادین استفاده کنید اما بهتر است پس از آغشته کردن زخم به بتادین، مجددا آن را با گاز مرطوب شده با سرم شستشو پاک کنید و با گاز استریل خشک و با چسب یا باند زخم را بپوشانید. شما میتوانید از پوشش سفید رنگ توری به نام “سرجی فیکس” نیز برای نگاه داشتن پانسمان سر استفاده کنید. پانسمانهای ضد آب هم که امروزه به راحتی در داروخانه ها در دسترس هستند جایگزین ساده و مناسبی برای گاز خشک و چسب جهت پوشاندن زخم گردن و شکم یا قفسه سینه میباشند و به بیمار اجازه استحمام با خیال راحت از عدم آلودگی زخم را میدهند. ده روز تا دو هفته پس از جراحی برای بررسی زخم به جراح خود مراجعه کنید.

بعد از جراحی شنت مغزی چه زمانی میتوان حمام کرد؟

گرچه فاصله بین دو لبه زخم در فاصله ۴۸ تا ۷۲ ساعت پر میشود ولی به هر حال بی احتیاطی در مراقبت از زخم میتواند خطرناک باشد؛ پس بهتر است پنج تا هفت روز پس از عمل، زخم شما با آب در تماس نباشد. بعد از این زمان فقط در صورتی که زخم شما کاملا خشک بوده و هیچ ترشح یا قرمزی نداشته باشد میتوانید با شامپو بچه به آهستگی زخم خود را بشویید اما حتما از تمیز و خشک بودن زخم اطمینان حاصل کنید وگرنه بهتر است تا زمان ویزیت توسط بهترین جراح مغز و اعصاب ایران خود صبر کنید. در صورتی که ده تا چهارده روز پس از جراحی زخم شما توسط جراحتان دیده شد و از نظر ایشان خوب و قابل قبول بود، شما میتوانید با خیال راحت استحمام کنید.

آیا بعد از جراحی شنت، ضربه به سر ممکن است خطرناک باشد؟

به هر حال ضربه به سر بعد از هر جراحی مغز میتواند خطرناک باشد اما ضربه خفیف حتی به محل جراحی شنت معمولا خطری ندارد و در مورد ضربه‌های شدید بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

آیا سردرد یا سرگیجه طبیعی است؟ میتوان از مسکن استفاده کرد؟

سردرد، سوزش و خارش در محل عمل کاملا قابل پیش بینی و طبیعی است؛ اما معمولا شدید و غیرقابل تحمل نیستند. از سوی دیگر، سردرد شدید، در تمام سر ، توام با تهوع یا استفراغ و خصوصا پیشرونده که در حال بدتر شدن است باید در ذهن شما ایجاد نگرانی برای مراجعه به جراحتان کند. در صورتی که این علائم هشدار وجود نداشتند، میتوانید از مسکن های معمول مثل استامینوفن، بروفن، دیکلوفناک و … که احتمالا توسط پزشکتان برای شما تجویز شده استفاده کنید. سرگیجه به صورت سیاهی رفتن چشمها و سبکی سر معمولا به دلیل افت فشار خون ثانویه به خوابیدن طولانی مدت در بستر، ضعف عمومی و کم خونی بعد از جراحی و دلیل شایع دیگر کاهش فشار مغز ثانویه به عملکرد شنت است. برای بلند شدن ابتدا چند دقیقه تا ربع ساعت در وضعیت نیمه نشسته و سپس نشسته قرار بگیرید و بعد با کمک از تخت پایین بیایید. اگر به تدریج این سرگیجه و سبکی سر رو به بهبود باشد جای نگرانی نیست اما در صورت ادامه آن طی چند روز بهتر است برای بررسی بیشتر از نظر قلبی، فشار خون، قند خون، کم خونی، مسائل مربوط به گوش و … به پزشک مراجعه کنید.

بعد از جراحی شنت مغزی فعالیتهای روزانه و رژیم غذایی باید چطور باشد؟

خوابیدن روی محل شنت منعی ندارد اما نباید به مدت طولانی روی زخم فشار باشد. معمولا پمپ شما در زیر زخم سر قرار میگیرد که به شکل برجستگی قابل لمس و فشردن است اما در حالت عادی هرگز نیازی به دستکاری آن یا فشردن پمپ برای تخلیه بهتر مایع نیست؛ شنت خودبخود کار تخلیه را انجام میدهد؛ در واقع این پمپ بیشتر برای معاینه بیمار توسط پزشک و در موارد خاص برای تسریع پمپاژ است آن هم در صورتی که پزشکتان به شما توصیه کند.

برخی شنتها حاوی سیستم قابل تنظیم فشار هستند به این معنی که بعد از کارگذاری آن میتوان به کمک دستگاهی مغناطیسی فشار شنت را تغییر داد. حتما در این مورد از پزشک خود سوال کنید زیرا فشار این نوع شنتها داخل ام آر آی یا در هر جایی که میدان مغناطیسی قوی وجود داشته باشد مثل نزدیک کابلهای برق فشار قوی ممکن است تغییر ناگهانی کند و این تغییر برای بیمار خطرناک باشد.

با توجه به احتمال سردرد، سرگیجه و حتی بروز تشنج بعد از این عمل جراحی، بهتر است بیماران تا حدود یک‌ماه و نیم از رانندگی خودداری کنند، به مکانهای مرتفع که خطر سقوط وجود دارد نروند و ترجیحا در منزل یا خارج از آن تنها نباشند.

حضور در محیط شلوغ گرچه ممکن است سبب سردرد و خستگی بیمار شود ولی بر خلاف تصور بسیاری از بیماران، به مغز آسیبی نمی زند. از طرفی برای بیماری که دچار اختلال شناختی و حافظه شده است، دیدن افراد آشنا و مکالمه و معاشرت با آنها میتواند روند بازگشت به وضع سابق را تسریع کند. مشاهده طولانی تلویزیون، قرار گیری در معرض امواج رادیویی و استفاده طولانی مدت از گوشی های همراه، مانند سایر افراد جامعه برای این بیماران هم ممکن است مضر باشد.
معمولا محدودیتی متفاوت با افراد عادی در رژیم غذایی این بیماران وجود ندارد، توصیه‌های معمول در مورد میزان مصرف قند، نمک و غذاهای چرب را باید در نظر داشته باشند. اما از آنجا که هر عمل جراحی، در واقع استرسی بزرگ برای بدن است، لازم است مصرف مواد پروتئینی و انواع ویتامینها بخصوص ویتامین ث بیشتر مورد توجه واقع شود. گاهی از قرصهای مکمل برای این دوران میتوان بهره برد.

چگونه باید بیمار را به منزل یا شهرستان انتقال داد؟

انتقال بیمار داخل شهر با اتومبیل منعی ندارد اما برای انتقال وی به شهرستان در فاصله کوتاهی از جراحی، ترجیحا از هواپیما استفاده نشود زیرا تا دو هفته بعد از عمل خطر تشنج بیشتر از هر زمان دیگر است و ممکن است امکان امداد رسانی در هواپیما به شکل مناسب وجود نداشته باشد مگر آنکه این مدت زمان سپری و بیمار یک بار بعد از ترخیص توسط پزشک ویزیت شده و داروهای ضدتشنج مرتب مصرف شوند؛ انتقال بیمار به شهرستان از راههای زمینی در فاصله کوتاهی بعد از جراحی مطمئن‌تر است. وضعیت نشستن یا خوابیدن بیمار در طول سفر هم کاملا بستگی به راحتی وی دارد.

چه داروهایی را باید بعد از جراحی مصرف کرد؟

آنتی بیوتیکهای خوراکی معمولا برای مدتی بعد عمل جراحی تجویز میشوند. این داروها را بطور منظم و با دستور پزشک مصرف کنید. بسیاری از این داروها سبب درد ،سوزش و نفخ معده و تهوع میشوند، اگر این علائم شدید بود میتوانید از پزشک خود برای قطع یا تغییر آنها مشورت بگیرید خصوصا اگر این حالات مانع تغذیه مناسب شما شوند، قطعا مضر و آسیب رسان خواهند بود چرا که تغذیه مناسب بعد عمل جراحی برای ترمیم زخم ضروری است.

داروهای مسکن و ضد التهاب برای کاهش درد محل جراحی و تسکین التهاب بافتهای برش خورده استفاده میشوند، داروهایی مانند دیکلوفناک، استامینوفن، نوافن و …
در استفاده از این داروها برای کنترل درد شک نکنید چرا که خود درد میتواند روند بهبودی شما را آهسته کند. و از طرفی، درد شدید ممکن است نشانه‌ای از اتفاقی مهم باشد و عدم پاسخ به داروهای ضد درد به معنی لزوم مراجعه به پزشک است.

مولتی ویتامین ها که به منظور تسریع در التیام زخم تجویز میشوند نیز جایگاه خود را دارند و در صدر این مکملها، ویتامین ث قرار دارد.

اگر سابقه تشنج وجود داشته باشد داروهای ضدتشنج اهمیت زیادی پیدا میکنند. این داروها را مرتب مصرف کنید و تا زمانی که پزشک شما مجاز ندانسته آنها را به هیچ وجه قطع نکنید.

داروی تزریقی ضدانعقاد در بسیاری از بیماران، خصوصا در صورت وجود اختلال در تحرک و راه رفتن تجویز میشوند و بسیار مهم هستند. این دارو در زیر پوست اطراف ناف تزریق میگردد و بعد از دو سه بار تزریق توسط فرد آموزش دیده، خود شما میتوانید این کار را تا مدتی که جراحتان صلاح بداند ادامه دهید.

در چه صورتی فورا باید به پزشک جراح خود مراجعه کنم؟

۱. هرنوع ترشح از محل عمل جراحی یا تورم و قرمزی در آن محل
۲. تشنج
۳. تب بالا و مداوم بیش از دو روز
۴. سردرد یا گردن درد شدید
۵. حساسیت به داروها مانند خارش و قرمزی پوست و علائم گوارشی شدید
۶. ایجاد ناتوانی جدید مثل ضعف در اندامها، اختلال در دفع ادرار و مدفوع، اختلال هوشیاری، اختلال در تکلم، غیرقرینه شدن صورت و کاهش بینایی یا شنوایی
۷. تنگی نفس، ترشحات ریوی زیاد و درد در قفسه سینه
۸. تهوع و استفراغ توام با سردرد
۹. تورم، درد و قرمزی در پاها
۱۰. درد شدید در شکم که با لمس شکم تشدید شود
۱۱. ایجاد درد و قرمزی جدید در مسیر شنت (کبودی در مسیر شنت بعد از عمل طبیعی است و به تدریج رو به بهبود میرود)
۱۲. بروز علائم هشدار گرفتگی یا عفونت شنت که در پاراگراف بعدی ذکر میشود.

سوال و نکته پایانی مهم: تا چه زمانی خطر گرفتن شنت مغزی یا عفونت وجود دارد و علائم آن چیست؟

باید گفت گرچه شنت یک وسیله نجات بخش در بسیاری موارد است ، اما متاسفانه همواره احتمال گرفتگی و از کار افتادن آن وجود دارد. در نوزادان و شیرخواران این اتفاق بسیار شایع بوده و ممکن است یک شیرخوار به فواصل کوتاهی نیاز به چند نوبت جراحی برای اصلاح شنت داشته باشد. خوشبختانه امروزه در برخی موارد میتوان با انجام جراحی‌های آندوسکوپیک فرد را از وابستگی به شنت رها کرد. در کودکان با افزایش قد طبیعتا طول شنت ثابت مانده و به تدریج ممکن است از داخل شکم خارج شود و لذا احتمال از کار افتادن آن در سن بلوغ زیاد است.
علایم این از کار افتادن در واقع بازگشت علائم قبل از جراحی است. سردرد، تب، تهوع، استفراع، تشنج، تاری دید، خیرگی چشمها به پایین، خواب آلودگی و کاهش سطح هوشیاری مهمترین علائمی هستند که لازم است در صورت بروز حتما به جراحتان مراجعه کنید. در بیمارانی که به نوعی از هیدروسفالی به نام هیدروسفالی با فشار طبیعی مبتلا هستند و به دلیل اختلال راه رفتن، بی اختیاری اداری و کاهش حافظه تحت بررسی قرار گرفته و بعد شنت شده‌اند، بازگشت یک به یک این علائم میتواند نشانه‌ای از گرفتگی شنت یا بهم ریختن تنظیم فشار آن باشد.
به این ترتیب توصیه میشود حتی بدون داشتن علامت هم هر ۶ ماه تا یکسال برای کنترل شنت به پزشک خود مراجعه کنید.

با آرزوی شفای همه بیماران …

دکتر علیرضا طبیب خوئی
جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات