فهرست
اسکولیوز، یکی از مشکلات ستون فقرات است که در آن ستون فقرات به سمت جانب متمایل و خم می‌شود. میزان این انحنا ممکن است زیاد یا کم باشد که به شدت بیماری بستگی دارد. این خمیدگی معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی دیده می‌شود و تا سنین بالاتر ادامه خواهد یافت.
نشانه‌های اسکولیوز
نشانه‌های این مشکل را می‌توان با چشم مشاهده کرد اما برای بررسی‌های بیشتر لازم است از آزمایش‌هایی استفاده نمود. بیمار مبتلاء به اسکولیوز، یک انحنای مشخص و واضح در ستون فقرات دارد و شانه‌ها، کمر یا باسن به نظر در یک راستا و متقاون نیستند. ممکن است متوجه این امر شوید که لباس بر تن فرد بیمار به طور نامتقارنی قرار گرفته است. نمود آن ممکن است در دنده‌ها نیز دیده شود. به‌طوری که بنظر می‌رسد دنده‌ها در یک سمت بدن بیرون زده‌تر از بخش‌های دیگر است. موارد شدیدتر در هنگام راه رفتن بهتر نمود پیدا می‌کنند. در هنگام قدم برداشتن فرد ممکن است حرکات نامتعادلی داشته باشد و چون سعی دارد تعادل پاها و باسن را حفظ کند، عضلاتش دچار خستگی شده و ممکن است برای حفظ این تعادل یک دست خود را بر رو ی لگن قرار دهد. علاوه‌بر نشانه‌های ظاهری، بیمار ممکن است علائم دیگری نیز داشته باشد. از جمله این علائم می‌توان به احساس درد در پایین کمر، احساس سفتی در کمر، درد و بی‌حسی در پاها و حس خستگی در عضلات اشاره کرد. دامنه حرکتی فرد ممکن است محدود شود. سفتی در ناحیه ستون فقرات می‌تواند مانع از خم شدن فرد شود. در موارد شدیدتر ممکن است بیمار دچار مشکلات تنفسی باشد. فشاری که این انحراف بر قفسه سینه وارد می‌کند ممکن است شدید بوده و مانع از پمپاژ صحیح خون توسط قلب گردد که به مشکلات قلبی و عروقی می‌انجامد. موارد شدیدتر ممکن است مشکلات دیسک کمر را نیز به دنبال داشته باشند.
انواع اسکولیوز
از لحاظ علت وقوع و شدت بیماری، اسکولیوز را در دسته‌های گوناگون قرار می‌دهند. یکی از این انواع، اسکولیوز ایدوپاتیک است. این بیماری همچنان دلیل مشخص و روشنی از نظر پزشکان ندارد. در این نوع از بیماری بیشتر سوابق ژنتیکی به‌عنوان عامل اصلی در نظر گرفته می‌شود. به همین دلیل درصورتی که این مشکل را در فرزند خود مشاهده کردید، بهتر است سایر فرزندان نیز مورد بررسی قرار گیرند.
دسته‌ی بعدی، نوع مادرزادی این بیماری است که در آن پیش از تولد، پشت نوزاد شروع به رشد می‌کند. این رشد در استخوان‌های ستون مهره می‌تواند منجربه ایجاد انحنا در این بخش شود. این اتفاق مرتبط با نحوه‌ی رشد استخوان‌های ستون مهره است و ممکن است بر اثر رشد ناقص یا نادرست این مهره‌ها اتفاق بیفتد. این ناهنجاری ممکن است در هنگام توجه توسط پزشک تشخیص داده شود و یا تا سنین نوجوانی مورد توجه قرار نگیرد.
نوع دیگری از این بیماری ممکن است به دلیل مشکلات و اختلالات در سیستم عصبی رخ دهد. اسپینا بیفیدا (شکاف بین مهره‌های کمر و بیرون زدگی نخاع) ، فلج مغزی (ایجاد آسیب در بافت‌های مغزی) یا آسیب نخاعی (ناشی از اعمال فشار یا آسیب به نخاع) از جمله این موارد هستند که می‌توانند منجربه تغییر شکل در ستون مهره شوند. دلیل دیگر می‌تواند ماهیچه‌ها باشند. یکی از وظایف ماهیچه‌ها، حمایت از استخوان‌ها برای حرکت صحیح و جلوگیری از اعمال آسیب و فشار است. افرادی که ماهیچه‌های قوی‌تری دارند، کمتر دچار آسیب‌های استخوانی و اسکلتی می‌شوند. در مورد ستون مهره نیز درصورتی که ماهیچه‌های کمر به دلیل ضعف نتوانند حمایت مناسبی از ستون فقرات داشته باشند، ممکن است انحنا در این بخش به وجود آید.
اسکولیوز دژنراتیو (Degenerative scoliosis) نوعی از این بیماری است که در بزرگسالان اتفاق می‌افتد. این مسئله بیشتر یک عارضه جانبی از دیسک کمر است که در آن به‌دلیل افزایش سن، ساییدگی مهره‌ها و دیسک‌های پایین کمر اتفاق افتاده و این تغییر شکل می‌تواند منجربه تغییر در انحنای ستون مهره شود.
تشخیص اسکولیوز
در ابتدا لازم است تا جراح ستون فقرات وضعیت ظاهری بیمار را به خوبی بررسی کند. بدین منظور ممکن است از بیمار بخواهد تا بدن خود را به جهت‌های گوناگون خم کنید. در صورت مشاهده خمیدگی ممکن است نیاز باشد تا بررسی بیشتر از طریق رادیوگرافی انجام شود. معمولاً انحنای بیش از ۱۰ درجه، اسکولیوز شناخته می‌شود. برای بررسی بیشتر ممکن است MRI نیز انجام شود تا احتمالاً وجود دلایل دیگری برای این انحنا مانند تومور در اطراف ستون فقرات بررسی گردد.
علت ابتلاء به اسکولیوز
علت مشخص و دقیقی برای ایجاد این شرایط نامطلوب توسط پزشکان تأیید نشده است. با این حال از آنجا که این مسئله در بسیاری افراد به‌صورت خانوادگی دیده می‌شود، عامل ژنتیک می‌تواند یکی از دلایل باشد. عوامل تاثیرگذار دیگری نیز می‌توانند در این مورد تاثیرگذار باشند. یکی از این عوامل، مشکلات عصبی عضلانی مانند عوارض وقوع فلج مغزی، دیستروفی عضلانی است که در نتیجه آن رشد ستون فقرات به درستی انجام نمی‌شود. نقص‌هایی که از دوران جنینی و در بدو تولد در نوزاد وجود دارد نیز و به مرور می‌تواند منجربه این بیماری شود. انجام عمل جراحی در ناحیه قفسه سینه در دوران کودکی می‌تواند بر نحوه رشد ستون فقرات کودک تاثیرگذار باشد. وجود ناهنجاری‌های نخاعی از عوامل تاثیرگذار دیگر است. آسیب و عفونت نخاعی به خصوص در دوران کودکی می‌تواند روند رشد اسکلتی در این ناحیه را تحت‌تأثیر قرار دهد.
در مورد موارد شدید اسکولیوز، برخی عوامل می‌توانند تأثیر بیشتری بر این مسئله داشته باشند. عوامل اولیه این بیماری در دوران کودکی و موارد شدید آن در نوجوانی نمود پیدا می‌کنند. بروز نشانه‌ها با سن جهش رشد یعنی ۱۰ تا ۱۵ سالگی اتفاق می‌افتد. ابتلاء به این بیماری در دختران و پسران با نرخ برابری آغاز می‌شود اما خطر ابتلاء به موارد شدید این بیماری در دختران بیشتر از پسران است و در صورتی که در خانواده سابقه این مسئله وجود داشته باشد، احتمال وقوع آن برای فرزندان نیز وجود دارد.
در کل می‌توان دو دسته‌بندی برای علائم این بیماری می‌توان در نظر گرفت. در دسته‌ی اول، اختلالی در عملکرد ستون فقرات وجود ندارد و صرفاً به دلایل جانبی مانند کوتاه بودن یک پا از دیگری، التهابات یا ضعف عضلانی انحنا در ستون مهره ایجاد شود. این دسته قابل درمانند و با رفع عامل اصلی، ستون مهره به جایگاه طبیعی خود باز می‌گردد.
در دسته‌ی دوم انحنا به دلایل ساختاری در ستون مهره مانند فلج مغزی، نقص در هنگام تولد، تومور، سندروم داون، مشکلات ژنتیکی یا عفونت‌ها در همین اندام اتفاق می‌افتند و این انحنای به وجود آمده قابل بازگشت و درمان کامل نیست.
عوارض بیماری
ابتلاء به اسکولیوز می‌تواند عوارض دیگری نیز برای بیمار در پی داشته باشد. تغییرات و انحنا در ستون فقرات می‌تواند به بخش‌های گوناگون اسکلت و اندام‌ها فشار وارد کند. تاجایی که در موارد شدید بیماری شاهد مشکلات تنفسی ناشی از اعمال فشار بر قفسه سینه و ریه‌ها هستیم. این انحنا می‌تواند با افزایش سن منجربه ایجاد کمردردهای شدید شود. درصورتی که شدت انحنا زیاد بوده و درمان مناسب انجام نشود، شدت دردهای ناحیه کمر نیز افزایش پیدا خواهد کرد. علاوه‌بر این موارد، ایجاد تغییر شکل در ستون مهره، منجربه بیرون‌زدگی در اندام‌هایی چون دنده، باسن و شانه‌ها می‌شود و از لحاظ ظاهری تغییراتی در فرد اعمال می‌کند که ممکن است بر اعتماد بنفس، روابط اجتماعی و عاطفی و سلامت روان بیمار تأثیر گذارد.
درمان اسکولیوز
معمولاً برای موارد خفیف این بیماری درمانی در پیش گرفته نمی‌شود. با این حال از آنجا که ممکن است مسئله پیشرفت کند، لازم است تا جراح مغز و اعصاب شما در تحت نظر داشته باشد و در فواصل گوناگون با استفاده از تصویربرداری با اشعه X میزان انحناء را مورد بررسی قرار دهد. در مورد کودکان شدت گرفتن این مسئله بسیار محتمل است و نیاز به بررسی مداوم دارد. بررسی‌ها لازم است تا حدوداً دو بار در سال انجام شود. در این بررسی‌ها درصورتی که تغییرات واضحی به وجود آمده باشد، روش‌های درمانی را در پیش خواهند گرفت. در صورتی که زاویه انحنا از ۳۰ درجه فراتر رود و همچنان فرد در سن رشد اسکلتی باشد. یعنی در یک بازه ۶ ماهه، در حدود ۵ درجه افزایش انحنا داشته باشیم بهتر است وارد مسیر درمان شویم.
درمان این بیماری به مواردی از جمله سن بیمار (بیمارانی که در سن رشد و بلوغ هستند، بیشتر در معرض شدت بیماری قرار می‌گیرند) و میزان رشد ستون فقرات (امکان شدت و در عین حال امکان جلوگیری از شدت و تاحدودی بازگشت به شرایط عادی در بیمارانی که ستون فقرات آن‌ها در حال رشد است بیشتر خواهد بود.) ، میزان انحنا و شدت آن (موارد خفیف قابل کنترل‌تر هستند.) ، تأثیرات بیماری بر وضعیت زندگی روزمره بیمار، محل انحنا (از آنجاکه معمولا انحنا در ناحیه قفسه سینه پیشرفت بیشتری نسبت به بخش ستون مهره دارد.) ، امکان پیشرفت انحنا باتوجه به سابقه بیمار و وضعیت فعلی مؤثر خواهند بود.
در مواردی که بنابر تشخیص پزشک نیاز به درمان وجود دارد، ممکن است این روش‌ها در پیش گرفته شود:
بریس‌ها نوعی آتل هستند که برای اصلاح وضعیت اندام‌ها و بخش‌های گوناگون اسکلت مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای کودکانی که در سن رشد هستند، ممکن است پزشک بستن یک بریس در اطراف کمر را توصیه کند تا از شدت گرفتن مشکل و افزایش انحنا پیشگیری کند. این بریس‌ها از پلاستیک ساخته شده و به‌صورت مداوم در زیر لباس‌ها بسته می‌شوند و دیگران متوجه وجود آن نیستند و فرد می‌تواند به فعالیت‌های روزانه خود بپردازد. بریس‌ها در دو نوع تمام وقت و شبانه ساخته می‌شوند. عملکرد آن‌ها از نامشان مشخص است و تفاوتشان در این است که بریس تام وقت را می‌توان در طول روز استفاده کرد. اما بریس خواب معمولاً در حالت ایستاده قابل استفاده نیست و می‌تواند اصلاح بهتری انجام دهد.
عمل جراحی اسکولیوز ممکن است برای برخی بیماران توصیه شود. در این عمل جراحی موسوم به جوش یا فیوژن ستون فقرات، پزشک، قطعاتی از جنس مخصوص و مشابه بافت استخوان را مابین ستون فقرات قرار می‌دهد. این قطعات کم‌کم با استخوان‌های مهره جوش خورده و مانع از انحنای بیشتر در آن می‌شوند.
در کودکان در حال رشد که دچار اسکولیوز شدید هستند می‌توان از روش رشد بر پایه ستون فقرات و دنده استفاده کرد. در این روش، میله‌هایی به ستون فقرات یا دنده کودک متثل می‌شود تا روند رشد ستون مهره را در کودک هدایت کند. با رشد کودک لازم است تا اندازه میله‌ها توسط پزشک تغییر کند.
در تمامی این روش‌ها، هدف اصلی جلوگیری از پیشرفت بیماری و انحنای بیشتر در ستون مهره است. در صورتی که انحنا زیاد نباشد و به سایر اندام‌ها آسیب وارد نکرده و مانع از فعالیت‌های طبیعی بیمار نشود، نیاز به اقدامی نخواهد بود.
درصورتی که وجود این انحنا به دلایل دیگری چون مشکلات عضلانی یا کوتاه بودن یکی از پاها، با برطرف نمودن علت، این انحنا نیز برطرف خواهد شد.
در بزرگسالان نیز بسته به علت این مسئله، شدت یافتن این انحراف اسکلتی ممکن است متفاوت باشد. بر اساس مطالعاتی، در حدود ۴۰ درصد از بزرگسالان مبتلا به اسکولیوز دچار شدت یافتن این مسئله می‌شوند که ۳۰ درصد از آن‌ها تغییرات بسیار کند و خفیفی داشته‌اند.
تجربه و مطالاعات نشان داده که استفاده از ورزش و روش‌های فیزیوتراپی در بهبود یا کنترل این مسئله کمک‌کننده نخواهد بود. با این حال ورزش کردن تحت نظارت پزشک می‌تواند به تقویت عضلات و حمایت بیشتر از ستون فقرات کمک کند.
پیشگیری از اسکولیوز
در حقیقت روش مشخصی برای پیشگیری از این مشکل وجود ندارد چون در بسیاری از موارد علت وقوع آن نامعلوم است و نمی‌توان اقدام متناسبی در رابطه با آن انجام داد. بسیاری از افراد فکر می‌کنند که عواملی چون آسیب‌های حین انجام فعالیت‌های ورزشی، تصادفات رانندگی، نشستن نامناسب، حمل وسایل سنگین مانند کوله پشتی مدرسه می‌تواند منجربه بیماری اسکولیوز شود. این موارد ممکن است باعث درد کمر گردد اما عامل این بیماری نخواهند بود.
جمع بندی
اسکولیوز یکی از بیماری‌های ستون فقرات است که بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. تشخیص این بیماری در مراحل ابتدایی آن ساده نیست و معمولاً با رشد کودک و ورود به سنین رشد و نوجوانی نشانه‌ها ظاهر می‌شوند. با این حال درصورتی که هرگونه عدم تقارن در ناحیه سر، شانه‌ها، دنده‌ها، کمر و باسن کودک خود مشاهده کردید، برای بررسی بیشتر با پزشک مراجعه نمایید تا کودکان تحت‌نظر باشد. برای موارد خفیف نیاز به اقدامی نیست اما در موارد شدیدتر لازم است تا اقداماتی برای پیشگیری از انحراف بیشتر در این ناحیه انجام شود.