همانژیوم ها نوعی توده های عروقی خوش خیم هستند که می‌توانند در قسمت های مختلف بدن از جمله مغز و نخاع ایجاد شوند. اگرچه بسیاری از همانژیوم ها بدون علامت باقی می‌مانند و به‌صورت تصادفی در تصویربرداری ها دیده می‌شوند، اما برخی از آن‌ها ممکن است باعث فشار روی بافت‌های عصبی و ایجاد علائم جدی شوند.
همانژیوم مغزی و همانژیوم نخاعی جزو نادرترین انواع این ضایعات‌اند که بسته به محل، اندازه و سرعت رشدشان، می‌توانند با علائمی مانند سردرد، تشنج، ضعف اندام‌ها یا درد ستون فقرات همراه باشند. در این مقاله قصد داریم به بررسی دقیق و علمی انواع همانژیوم های مغزی و نخاعی بپردازیم، تفاوت آن‌ها با سایر تومورهای عصبی را توضیح دهیم و شما را با روش‌های تشخیص، درمان و پیگیری آن‌ها آشنا کنیم. اگر به دنبال اطلاعاتی معتبر درباره این ضایعه هستید یا پزشک به شما یا یکی از عزیزانتان تشخیص همانژیوم داده، این مقاله می‌تواند پاسخ بسیاری از سوالات ذهنی‌تان باشد.
همانژیوم چیست؟
همانژیوم (Hemangioma) نوعی توده یا ضایعه خوش‌خیم عروقی است که به دلیل تجمع غیرطبیعی رگ های خونی در یک ناحیه از بدن ایجاد می‌شود. این ضایعات می‌توانند در سطح پوست، اندام‌های داخلی و حتی در سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع دیده شوند. برخلاف بسیاری از تومورها، همانژیوم‌ها معمولاً رشد آهسته‌ای دارند و در اغلب موارد خوش‌خیم و بدون خطر هستند. اما بسته به مکان تشکیل‌شان، ممکن است منجر به فشرده شدن بافت‌های حساس اطراف شده و علائم بالینی ایجاد کنند.
همانژیوم‌ها معمولاً به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
-
همانژیوم سطحی (پوستی)، که در نوزادان شایع است و اغلب به شکل یک لکه قرمز یا بنفش روی پوست دیده می‌شود.
-
همانژیوم عمقی یا داخلی، که می‌تواند در ارگان‌هایی مانند کبد، مغز یا نخاع شکل بگیرد.
در این مقاله تمرکز ما روی همانژیوم‌های مغزی و نخاعی است که هرچند نادرند، اما شناخت دقیق آن‌ها به تشخیص و درمان به‌موقع کمک می‌کند. این توده‌ها معمولاً از نوع کاورنوم (Cavernous hemangioma) هستند و در صورت خونریزی یا بزرگ شدن می‌توانند باعث بروز علائم جدی شوند.
علائم همانژیوم مغزی
همانژیوم مغزی معمولاً تا زمانی که کوچک و بدون خونریزی باشد، علامت خاصی ایجاد نمی‌کند و ممکن است به‌صورت کاملاً تصادفی در MRI یا CT اسکن کشف شود. اما اگر این ضایعه رشد کند یا دچار خونریزی شود، می‌تواند بسته به محل قرارگیری‌اش، روی بافت‌های عصبی فشار وارد کند و علائم مختلفی را به همراه داشته باشد.
شایع‌ترین علائم همانژیوم مغزی عبارت‌اند از:
-
سردردهای مکرر و بدون دلیل مشخص
-
تشنج (یکی از شایع‌ترین علائم در همانژیوم‌های لوب گیجگاهی یا پیشانی)
-
اختلالات بینایی یا دوبینی
-
احساس بی‌حسی یا ضعف در یک طرف بدن
-
اختلال در تکلم یا حافظه
-
سرگیجه یا اختلال در تعادل
در مواردی که همانژیوم در نواحی عمقی یا حیاتی مغز قرار داشته باشد، حتی خونریزی خفیف هم می‌تواند علائم شدید و گاه ناگهانی ایجاد کند.
نکته مهم این است که همانژیوم مغزی با وجود ماهیت خوش‌خیمش، در صورت علامت‌دار شدن باید جدی گرفته شود. تشخیص دقیق آن معمولاً با MRI انجام می‌شود و پزشک بر اساس اندازه، محل ضایعه و وضعیت بالینی بیمار، در مورد لزوم درمان یا پیگیری منظم تصمیم‌گیری می‌کند.
علائم همانژیوم نخاعی
همانژیوم نخاعی معمولاً یک ضایعه خوش‌خیم عروقی است که در داخل یا اطراف مهره ها (به‌ویژه مهره‌های پشتی یا کمری) تشکیل می‌شود. این ضایعه اگرچه در بسیاری از افراد بدون علامت باقی می‌ماند و تنها در تصویربرداری ها (مانند MRI یا CT) کشف می‌شود، اما در مواردی که رشد کند یا به بافت‌های اطراف فشار وارد کند، می‌تواند باعث بروز علائم عصبی قابل توجهی شود.
علائم همانژیوم نخاعی بسته به محل قرارگیری و میزان فشار روی نخاع یا ریشه‌های عصبی، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
-
درد مزمن در ناحیه پشت یا کمر (به‌خصوص اگر با فعالیت تشدید شود)
-
انتشار درد به پاها یا بازوها (درگیری ریشه‌های عصبی)
-
بی‌حسی، گزگز یا مورمور شدن در اندام‌ها
-
ضعف عضلانی در پاها یا دست‌ها
-
اختلال در راه رفتن یا تعادل
-
در موارد شدید: بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع
روش های تشخیص همانژیوم مغزی و نخاعی
تشخیص دقیق همانژیوم های مغزی و نخاعی نقش بسیار مهمی در تعیین مسیر درمان و پیگیری دارد. چون این ضایعات معمولاً علائم اختصاصی ندارند یا ممکن است با سایر بیماری های مغز و نخاع اشتباه گرفته شوند، استفاده از روش‌های تصویربرداری دقیق ضروری است.
۱. ام آر آی
MRI با دقت بالا بهترین روش برای شناسایی همانژیوم‌های مغز و نخاع است. این روش می‌تواند:
-
محل دقیق ضایعه
-
اندازه و وسعت آن
-
فشار احتمالی بر بافت‌های عصبی
-
خونریزی‌های کوچک یا تغییرات اطراف ضایعه
را به‌وضوح نشان دهد. استفاده از گادولینیوم (کنتراست) نیز گاهی برای افتراق بهتر همانژیوم از سایر تومورها توصیه می‌شود.
۲. CT اسکن (توموگرافی کامپیوتری)
در مواردی که MRI در دسترس نباشد یا بیمار منع پزشکی برای انجام آن داشته باشد، CT اسکن می‌تواند اطلاعات خوبی درباره ضایعه، به‌ویژه در مورد همانژیوم‌های استخوانی مهره‌ها ارائه دهد. CT همچنین در تشخیص همانژیوم مهره‌ای کاربرد زیادی دارد و می‌تواند الگوی خاصی از استخوان را نشان دهد که برای همانژیوم تیپیک است.
۳. آنژیوگرافی مغزی یا نخاعی (در موارد خاص)
این روش بیشتر برای همانژیوم هایی که احتمال خونریزی یا ارتباط با عروق بزرگ دارند، استفاده می‌شود. همچنین می‌تواند پیش از جراحی یا آمبولیزاسیون برای بررسی دقیق‌تر جریان خون ضایعه مفید باشد.
۴. معاینه بالینی و شرح حال
هیچ تصویربرداری ای جای بررسی دقیق علائم، شرح حال بیمار و معاینه عصبی را نمی‌گیرد. گاهی یک علامت ظریف یا الگوی خاصی از سردرد یا دردهای عصبی، پزشک را به سمت تشخیص همانژیوم هدایت می‌کند.
درمان همانژیوم مغزی و نخاعی
درمان همانژیوم های مغزی و نخاعی کاملاً بستگی به اندازه ضایعه، محل آن و وجود یا عدم وجود علائم بالینی دارد. بسیاری از همانژیوم ها بدون علامت هستند و تنها به‌صورت تصادفی در تصویربرداریها دیده می‌شوند. در این موارد، نیازی به درمان فعال نیست و فقط پیگیری دوره‌ای با MRI کافی است. اما در موارد علامت‌دار یا پرخطر، درمان‌های زیر ممکن است در نظر گرفته شوند:
درمان همانژیوم مغزی
-
مراقبت و پیگیری (در موارد بدون علامت):
اگر ضایعه کوچک باشد و علامتی نداشته باشد، معمولاً نیاز به مداخله نیست. تکرار منظم MRI هر ۶ تا ۱۲ ماه توصیه می‌شود. -
دارودرمانی (کنترل علائم):
در مواردی که همانژیوم باعث تشنج یا سردرد می‌شود، درمان دارویی (مثل داروهای ضدتشنج یا مسکن) برای کنترل علائم به کار می‌رود. -
جراحی همانژیوم:
اگر ضایعه باعث فشار قابل توجه بر بافت‌های مغزی شود یا خطر خونریزی داشته باشد، جراحی ممکن است لازم باشد.بخصوص در همانژیوم‌های سطحی یا قابل دسترس، برداشتن کامل ضایعه می‌تواند نتایج بسیار خوبی داشته باشد. -
رادیوسرجری (مانند گامانایف):
در ضایعات کوچک‌تر یا در نواحی غیرقابل جراحی، پرتودرمانی متمرکز (مثل گامانایف) گزینه مناسبی است.
درمان همانژیوم نخاعی
-
درمان محافظتی:
در همانژیوم‌های کوچک و بی‌علامت در ستون فقرات، نیازی به درمان نیست و پیگیری کافی است. -
رادیوتراپی:
در مواردی که ضایعه در حال رشد است یا به اعصاب فشار وارد می‌کند اما جراحی پرخطر است، پرتودرمانی ممکن است تجویز شود. -
آمبولیزاسیون:
در برخی موارد پیش از جراحی یا به‌تنهایی، برای کاهش خونرسانی ضایعه استفاده می‌شود. -
جراحی نخاع:
اگر بیمار علائمی مثل ضعف عضلانی، بی‌حسی یا بی‌اختیاری داشته باشد، جراحی برای برداشتن همانژیوم یا کاهش فشار بر نخاع انجام می‌شود.
در نهایت، انتخاب بهترین روش درمان باید با بررسی دقیق تصویربرداریها و ارزیابی کامل بالینی توسط جراح مغز و اعصاب انجام شود. درمان به‌موقع می‌تواند از آسیب‌های دائمی عصبی جلوگیری کند و کیفیت زندگی بیمار را به‌شکل قابل‌توجهی بهبود ببخشد.
