آنوریسم مغزی چیست ؟ علائم ، تشخیص و درمان

“آنوریسم” به معنی متسع و گشاد شدن دیواره یک رگ است و اگر این اتفاق در عروق مغزی به دلایل مختلف که در ادامه به آنها اشاره میکنیم رخ دهد با یک آنوریسم مغزی مواجهیم. در این حالت، دیواره رگ درست مانند بادکنک برجسته شده و خون داخل آن گردش میکند.این بیماری در اکثر موارد بدون علامت میباشد اما در صورتی که پارگی آنوریسم و خونریزی مغزی ایجاد شود بیمار با عوارض بسیار جدی مواجه میشود .

علت ایجاد آنوریسم مغزی چیست ؟

عوامل زیادی به عنوان دلایل و فاکتورهای مستعد کننده ایجاد آنوریسم مغزی  برشمرده میشوند. برخی آنوریسمها از زمان تولد وجود دارند؛ در واقع در دوران جنینی و در دوره تشکیل رگهای مغزی، قسمتی از دیواره رگ دچار اشکال و برجسته شده و به صورت آنوریسم در می‌آید. اما آنوریسمهایی وجود دارند که به تدریج در طی زندگی ایجاد شده و رشد میکنند؛ در این حالت قسمتی از جدار یک رگ که ضعیف است در اثر جریان ضرباندار و مکرر خون، برجسته و در نهایت به شکل یک ساک یا بادکنک در می‌آید. بعضی بیماریهای ژنتیکی (مثل سندروم مارفان، اهلر دانلوس و …) باعث ایجاد نقاط ضعف در جدار عروق میشوند. پلاکهای چربی یا همان “آترواسکلروز” که سبب تنگی عروق قلب و مغز میگردند، ضربه به مغز یا رگهای آن خصوصا در اثر ورود اجسام تیز به داخل جمجمه، فشار خون بالا و مصرف سیگار نیز عوامل مستعد کننده برای ایجاد و رشد آنوریسمهای مغزی هستند. از طرفی با گذر زمان و بالا رفتن سن، طبیعی است که شاهد رشد آنوریسم باشیم؛ مثل بادکنکی که به صورت تدریجی به داخل آن آب وارد کنیم، انتظار میرود که دیواره بادکنک کشیده شده و اندازه آن بزرگ شود و این دقیقا اتفاقی است که برای آنوریسمها هم در اثر جریان مداوم خون می‌افتد و سرانجام آن در نهایت پاره شدن آنوریسم خواهد بود.

موارد نادری وجود دارند عفونت رگهای مغزی در اثر باکتریها و قارچها باعث خرابی دیواره رگ و ایجاد آنوریسم میشود.
بطور خلاصه باید گفت که یا آنوریسمها از بدو تولد وجود دارند و یا در اثر عوامل ژنتیکی مستعد کننده، فشار خون، سیگار، عفونت رگها و ضربه مغزی ایجاد شده و رشد میکنند.

آیا ابتلا به آنوریسم مغزی در اثر وراثت به فرزندان هم منتقل میشود؟

بعضی بیماریها بطور شاخص با وجود آنوریسم مغزی همراه هستند مثل بیماری کیستهای متعدد کلیوی. در این موارد ریسک ابتلا به آنوریسم مغزی در خود فرد و فرزندانش بسیار بالاتر از افراد جامعه خواهد بود. در یک جمله میتوان گفت اگر در یک خانواده بیش از یک نفر دچار آنوریسم مغزی بشود لازم است تمام افراد آن خانواده تحت بررسی قرار گیرند.

علائم ابتلا به آنوریسم مغزی چه هستند؟

درصدی از افراد مبتلا به آنوریسم مغزی هستند که بدون اینکه مطلع باشند تا پایان عمر بدون علامت زندگی میکنند که البته شایع نیست. اما در افرادی که علامتدار میشوند شایعترین اتفاق، پاره شدن آنوریسم و خونریزی مغزی است که اکثرا در سنین ۵۰ یا ۶۰ سال، بیشتر در خانمها و در فصول زمستان و بهار رخ میدهد. دانستن علائم خطر در این مورد بسیار مهم است: بیماری که در اثر آنوریسم دچار خونریزی مغزی شده معمولا بطور ناگهانی سردردی شدید احساس میکند، سردردی که مشابه آن را هرگز در زندگی نداشته و مانند انفجاری داخل جمجمه حس میشود. سردرد گاهی با تهوع و استفراغ همراه است و بطور شایع سبب درد شدید و اسپاسم گردن و پشت سر و گردن درد می‌گردد. رساندن سریع چنین بیماری به یک مرکز درمانی میتواند برای وی حیاتی باشد. گاهی فرد به دنبال سردرد علائم شدیدتر و نگران کننده تری پیدا میکند، ضعف در دستها و پاها، اختلال تکلم، تاری دید، تشنج و در نهایت کاهش سطح هوشیاری.

موارد نادری وجود دارد که آنوریسم پاره نمیشود اما خود این برجسته بودن جدار رگ با ایجاد اثر فشاری روی اعصاب و بافتهای مغزی باعث ایجاد علامت میگردد که شایعترین علائم، کاهش بینایی و ضعف در دستها و پاهاست که تدریجا با بزرگ شدن آنوریسم مغزی بدتر میشوند. اما علامت شاخص و معروف پاره شدن آنوریسم، سردرد ناگهانی شدید است که به گفته بیمار بدترین سردرد زندگی اوست.

چه افرادی شانس بیشتری برای بهبود و نجات از خونریزی ناشی از آنوریسم مغزی را دارند؟

مهمترین فاکتورها در تعیین عاقبت بیماری که دچار خونریزی ناشی از پاره شدن آنوریسم مغزی شده است سن و سطح هوشیاری بیمار است. بیماران هوشیار و جوان شانس نجات بیشتری از این بیماری دارند و افرادی که دچار کاهش سطح هوشیاری میشوند معمولا عوارض دیگری هم پیدا میکنند که درمان آنها را مشکل تر می‌سازد.
جدا از این دو فاکتور مهم، محل آنوریسم، اندازه آن و شدت خونریزی هم در سرنوشت بیمار موثر هستند.

عوارض پاره شدن آنوریسم چیست؟

پاره شدن قسمتی از یک سرخرگ که معمولا سرخرگ بزرگی است سبب انتشار وسیع خون با شدت زیاد به داخل و اطراف مغز میشود.

وقتی که بیماری پس از ایجاد سردرد و پارگی آنوریسم به بیمارستان میرسد، در واقع لخته و یا بافتی از مغز در محل پارگی قرار گرفته و سبب توقف خونریزی البته به صورت موقتی شده است وگرنه تداوم این شدت خونریزی به مرگ مغزی منجر می شود. این موقتی بودن خونریزی به معنی لزوم انجام درمان برای آنوریسم پاره شده در اولین فرصت ممکن است چرا که هر لحظه امکان کنار رفتن لخته و تکرار خونریزی وجود دارد و خونریزی مجدد بسیار خطرناک تر از خونریزی اول خواهد بود؛ درست مانند یک “بمب ساعتی” که زمان انفجار آن را نمی‌دانیم و هر لحظه خطر این اتفاق وجود دارد.

خونریزی از آنوریسم میتواند سبب آسیب مغزی شود و بسته به محل و شدت آن ممکن است بافت مغزی آسیب دیده و علامتی مثل ضعف اندامها، اختلال تکلم، کاهش بینایی و در نهایت افت هوشیاری را سبب گردد که لازمه بهبودی این علائم، جدا از درمان خود آنوریسم، گذر زمان برای جذب خون است.
عارضه دیگر خونریزی، بسته شدن مسیر عبور مایع مغزی نخاعی و رخ دادن “هیدروسفالی” است به معنی تجمع مایع مغزی نخاعی بیش از حد معمول و بالا رفتن فشار داخل جمجمه.

در موارد هیدروسفالی شدید ممکن است تاخیر در درمان آن کشنده باشد و درمان اورژانسی این تجمع مایع، کارگذاری لوله‌ای داخل بطنهای مغزی برای تخلیه مایع به بیرون از جمجمه و در مواردی قرار دادن دائمی این لوله نازک داخل شکم است که با آن “شنت” میگویند. متاسفانه در مورد هیدروسفالی ناشی از خونریزی آنوریسمی، آندوسکوپی مغز معمولا بی فایده است.

از سوی دیگر، عارضه‌ای که ممکن است به دنبال خونریزی از آنوریسم با تاخیر چند روزه اتفاق بیفتد، اسپاسم سایر عروق مغز است. اسپاسم عروق مغز مانعی برای خونرسانی به بافتهای مغزی شده و سبب سکته مغزی میشود. این اتفاق در همه بیماران رخ نمیدهد اما اگر در بیماری اتفاق بیفتد، باعث اضافه شدن آسیب مغزی جدید به آسیب قبلی میگردد. طبیعی است که علامت این سکته هم بسته به محل آن متفاوت خواهد بود؛ فلج اندامها، اختلال تکلم، افت هوشیاری و …

آنوریسم مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

بیماری که به دنبال سردرد شدید ناگهانی به مرکزی مراجعه میکند معمولا در ابتدا تحت سی تی اسکن قرار میگیرد. خونریزی از آنوریسم تقریبا در تمامی موارد نشانه‌ای در سی تی اسکن دارند و تشخیص قطعی میگردد. در کنار شروع درمانهای اولیه، آنچه به پیدا شدن محل آنوریسم، رگ مرتبط، اندازه و سایر ویژگیهای آن می‌انجامد، “آنژیوگرافی عروق مغز” است که مانند آنژیوگرافی قلبی با وارد کردن یک لوله بسیار باریک تحت بی حسی یا بیهوشی از رگ پا و رساندن آن به رگهای مغزی انجام میگیرد. داخل این لوله ماده رنگی تزریق شده و عروق مغزی نمایان میشوند. در سالهای اخیر روشی کم عارضه تر و گاهی مفیدتر از آنژیوگرافی معمولی بکار گرفته میشود که “سی تی آنژیوگرافی” نام دارد که البته در تمام بیماران مفید نیست اما در صورتی که جراح مغز و اعصاب صلاح بداند میتواند برای تشخیص کافی و بسیار کمک کننده باشد. در سی تی آنژیوگرافی، ماده رنگی داخل رگ دست مانند سرم تزریق میشود که درد و تهاجم بافتی کمتری دارد و پس از آن با سی تی اسکن، عروق مغزی دیده خواهند شد.

درمان عوارض خونریزی از آنوریسم مغزی

همانطور که ذکر شد، پاره شدن آنوریسم مغزی جدا از خود خونریزی به داخل مغز ممکن است عوارض دیگری را هم به همراه داشته باشد. از شایعترین آن، تجمع آب داخل مغز و هیدروسفالی است که به صورت اورژانسی با کارگذاری لوله باریکی برای تخلیه مایع مغزی نخاعی از جمجمه و در صورت تداوم این تجمع مایع، کارگذاری شنت دائم درمان میشود. متاسفانه جراحی آندوسکوپی مغزی برای درمان هیدروسفالی ناشی از خونریزی آنوریسم موفقیت چندانی ندارد.

عارضه مهم دیگر اسپاسم عروق مغزی و سکته مغزی است. این اتفاق معمولا با تاخیر چند روزه تا دو هفته‌ای بعد از خونریزی اولیه ممکن است رخ دهد. برای جلوگیری از آن، داروها و درمانهای خاصی وجود دارد که در زمان بستری بیمار در آی سی یو تجویز میشود و در صورت بروز این اتفاق هم میتوان تا حدودی درمانهای سکته مغزی را با داروها و مراقبتهای ویژه برای پرهیز از آسیب دائمی به بیمار شروع کرد؛ گرچه متاسفانه این درمانها لزوما در تمامی بیماران موفقیت آمیز نخواهند بود.

سایر عوارض این بیماری تقریبا مشابه عوارض بستری طولانی در بیمارستان و آی سی یو است مثل عفونت ریوی و مغزی، آمبولی ریه، ایجاد لخته در عروق پا، خونریزی معده و مشکلات قلبی که هر کدام درمانهای مربوط به خود را دارند.

درمان غیر جراحی آنوریسم مغزی

تقریبا هیچ آنوریسم مغزی بدون جراحی  (باز یا بسته) کوچک نمیشود و از بین نمیرود مگر علت آن عفونت باشد. در واقع تنها در مورد آنوریسمهایی که در اثر عفونت جدار رگ اتفاق می‌افتند توصیه اول، درمان دارویی با آنتی بیوتیکهاست تا با برطرف شدن عفونت، جدار رگ مجددا بازسازی و ترمیم شود و آنوریسم کوچک شده و از بین برود.

درمان آنوریسم مغزی پاره نشده

گاهی بصورت اتفاقی در بررسیهای مغزی، وجود آنوریسم تشخیص داده میشود که تا آن زمان خونریزی نکرده و بی علامت بوده است. اینکه چه درمانی برای این آنوریسم انجام شود مساله بسیار پیچیده‌ای است؛ جدا از اینکه درمان جراحی آنوریسم مغزی باز یا بسته انتخاب شود، تصمیم به اینکه اصلا درمان آنوریسم انجام گیرد یا صرفا کنترل آن و تکرار تصویربرداری به فواصل توصیه شود دشوار خواهد بود چرا که هنوز مشکلی برای بیمار ایجاد نکرده اما میدانیم که خطر خونریزی در هر آنوریسمی وجود دارد و رها کردن هم ممکن است جایز نباشد.
در مورد بیماران جوانتر، آنوریسمهای بزرگ، آنوریسمهای که در شریانهای بزرگ و با خطر خونریزی زیاد قرار دارند، در اثر ضربه ایجاد شده اند، آنوریسم دیگری در بیمار خونریزی کرده یا در دو تصویربرداری متناوب شاهد رشد این آنوریسم بی علامت بوده‌ایم بهتر است درمان و بستن آنوریسم صورت گیرد.

و کلام آخر؛ تجربه و ظرافت دست جراح مغز و اعصاب و مراقبت صحیح بعد از عمل جراحی آنوریسم مغزی میتوانند از این بمب ساعتی در مغز، بادکنکی توخالی و بی خطر بسازند و آرامش را به بیمار و همراهانش برای ادامه زندگی سالم بازگردانند…

 بهترین جراح و متخصص آنوریسم مغزی

بیماران در مواجهه با بیماری آنوریسم مغزی و ناچار به جراحی انوریسم مغزی با چالش اینکه بهترین متخصص و  جراح مغز و اعصاب برای این جراحی کیست . دکتر علیرضا طبیب خوئی با سابقه جراحی صدها آنوریسم مغزی یکی از بهترین اساتید این کشور محسوب میشوند

دکتر علیرضا طبیب خوئی
جراح مغز و اعصاب