تومور مغزی چیست ؟ علائم ، تشخیص و درمان

تقریبا تمام سلولهای بدن همواره در حال رشد و تکثیر هستند و بصورت مداوم سلول جدید جایگزین سلول پیری میشود که از بین میرود؛ جالب اینکه سلول عصبی جزء معدود سلولهایی است که تکثیر پیدا نمیکند و سلولهای خونی و پوست و مخاط بدن بیشترین میزان تکثیر را دارند.

“تومور” در واقع سلولهای خود بدن است که رشد آنها از کنترل خارج شده و به سرعت تکثیر میشوند و معمولا توده‌ای ایجاد میکنند که بصورت مداوم در حال بزرگ شدن است است؛ بافتهای سالم را تحت فشار قرار میدهد که در این صورت احتمالا “خوش‌خیم” خواهد بود و یا به بافتهای اطراف نفوذ میکند، خونرسانی بافتهای سالم را به سمت خود میکشد و گاهی از محل خود جدا شده و به سایر نقاط بدن حمله میکند که به آن “متاستاز” میگویند و در مورد تومور‌های “بدخیم” اتفاق می‌افتد. در واقع آنچه باعث بدخیمی و خطرناکتر شدن یک تومور میشود سرعت تکثیر بسیار زیاد و متاستاز آن است.

تومور مغزی چیست ؟

تومور مغزی یک توده غیرطبیعی از سلول‌های سرطانی در مغز است که ممکن است با سرعت کم یا زیاد رشد کند و به سایر مناطق مغز و بدن منتقل شود،تومور در مغز باعث علائمی مانند سردرد، تغییر در رفتار و عملکرد بیمار می‌شود. تشخیص تومور مغزی با استفاده از تصویربرداری مغزی، بیوپسی و تست‌های خون صورت می‌گیرد و درمان اصلی آن شامل جراحی، رادیوتراپی و شیمی درمانی است.

تومور مغزی از کجا منشا گرفته و چه انواعی دارد؟

اصطلاح تومور مغزی برای هر فردی اضطراب آور و نگران کننده خواهد بود چرا که همه میدانند که مغز، جایگاه تفکر، احساس، حافظه، حس و حرکت اندامها، تکلم، بینایی و شنوایی است. این تومورها ممکن است از انواع بافتهای داخل جمجمه منشا بگیرند؛ سلولهای عصبی، سلولهای حمایتی بافتهای عصبی، پرده‌های اطراف مغز، استخوان جمجمه، عروق مغزی و بافتهای باقی مانده از دوران جنینی.

تقسیم بندی تومورهای مغزی به دو نوع خوش خیم و بدخیم ساده ترین شکل دسته بندی آنهاست که لزوما همواره صحیح و کاربردی نیست؛ گاهی یک تومور خوش خیم بسیار آزاردهنده و آسیب‌رسان است و گاهی یک تومور بدخیم درمان قطعی میشود. به این دلیل در این یادداشت سعی شده اطلاعاتی در مورد شایعترین تومورهای مغزی به صورت تک تک بیان شود تا راهنمای خوبی برای بیماران و همراهان آنها باشد. اما پیش از توضیح در مورد هر تومور مغزی، بهتر است اشاره کلی به علائم، تشخیص و روشهای درمانی آنها داشته باشیم.

علت بوجود آمدن تومور مغزی

مهمترین دلیل بروز شایعترین تومورهای مغزی چیزیست که در اختیار کسی نیست؛ ژنتیک! اما تئوری هایی مطرح هستند که نگرانی هایی در مورد استفاده از تلفن همراه و اشعه‌های محیطی را مطرح میکنند که هنوز با قطعیت به اثبات نرسیده اند اما منطقی است تا حد امکان از زیاده‌روی از استفاده از تلفن همراه و سایر ابزارهای الکترونیکی پرهیز شود و خصوصا شبها خاموش شده یا در فاصله بیش از یک متری سر قرار گیرند. به این ترتیب بهتر است مهمترین و شایعترین علائم خطر را بشناسیم تا بتوانیم به موقع برای بررسی و درمان تومور مغزی اقدام کنیم. از طرفی ترس و نگرانی به خاطر بروز هر علامتی هم مخل آرامش خواهد بود، خصوصا اگر با علامت شایعی مثل سردرد روبرو باشیم؛ پس باید اطلاعاتمان در مورد اهمیت این علائم بیشتر باشد تا با مواجهه با آنها به جراح مغز و اعصاب مراجعه کنیم.

علائم تومور مغزی

شایعترین علامت تومور مغزی سردرد است؛ اما بیش از نود درصد افرادی که سردرد قابل توجهی در زندگی خود دارند تومور مغزی ندارند؛ به این معنی که هر سردردی نگران کننده نیست. پس باید از علائم هشدار برای سردردهایی که خطرناک تلقی میشوند مطلع بود. سردرد صبحگاهی، همراه با تهوع و استفراغ و تاری دید که در طی روز بهتر میشود و به تدریج طی روزها و هفته‌ها رو به بدتر شدن است سردرد نگران کننده به حساب می‌آید و باید حتما تحت بررسی دقیق قرار گیرد. وجود علائم دیگر که در ادامه به آنها اشاره میشود اهمیت این نوع سردرد را بیشتر میکند. از سوی دیگر، سردردی که در عصر شروع میشود، در روزهای کاری و پراسترس و خسته کننده شدیدتر است، ماه‌هاست که به شکل ثابت وجود دارد و بدتر نشده و با خواب و استراحت بهبود پیدا میکند بعید است ثانویه به تومور مغزی باشد. مطلب مهم دیگر تشدید تا تغییر شکل سردرد مزمن است؛ به این معنی که اگر بیماری دچار سردرد میگرنی است و در هفته‌های اخیر، محل درد، شدت آن و یا عوامل ایجاد کننده تغییر کرده و رو به بدتر شدن است باید حتما بررسی شود.

سایر علائم تومورهای مغزی شیوع کمتری دارند و گاهی گرچه سبب اختلال در زندگی فرد میشوند برخی افراد متاسفانه به آنها توجه نمیکنند مثل تاری دید، دوبینی، کاهش شنوایی، وزوز گوش، سرگیجه، اختلال در راه رفتن، ضعف حافظه، مشکل در تکلم، ضعف دستها یا پاها، غیر قرینه بودن صورت، تغییر خلق و خو و پرخاشگری، عدم تعادل، اختلال در بلع و در نهایت علامتی که به سختی میتوان باور کرد بسیاری افراد متوجه آن نمیشوند: از دست دادن بویایی که معمولا با از دست رفتن حس چشایی همزمان است. نکته قابل توجه در تمامی این موارد پیشرونده بودن آنهاست؛ به این معنی که روز به روز و هفته به هفته علامت مذکور بدتر و بدتر میشود. علامتهایی هم هستند که معمولا منجر به رساندن بیمار به مرکز درمانی میشوند مثل تشنج و کاهش سطح هوشیاری. خود تشنج ممکن است به صورت از دست رفتن هوشیاری و حرکات تند و شدید اندامها باشد و گاهی ممکن است به شکلهای ساده‌تری که مورد توجه قرار نمی گیرند خود را نشان دهد؛ مثلا گزگز دست یا پا، حس بوی بد در بینی، اسپاسم عضلات دست یا پا و حتی خیرگی چند ثانیه‌ای همراه با قطع ارتباط با محیط اطراف بطوری که با صدا زدن و تکان دادن فرد نمیتوان او را متوجه پیرامون کرد.
اما در مورد گروهی از تومورهای مغزی که در هیپوفیز تشکیل میشوند و به آنها “آدنوم هیپوفیز” میگویند، شکل علائم متفاوت است. گرچه سردرد و کاهش بینایی جزء شایعترین نشانه‌ها در این بیماران است اما علائم مربوط به مشکلات هورمونی هم بسیار شایع دیده میشوند چراکه هیپوفیز مرکز کنترل هورمونی مهمترین غدد مترشحه بدن است. توضیح بیشتر این علائم در قسمت آدنوم هیپوفیز آمده است.

تشخیص تومور مغزی

تشخیص تومور مغزی روش های متفاوتی دارد اما با هر علامتی که بیمار به پزشک مراجعه کند، قدم اول گرفتن شرح حال کامل از وی و معاینه اوست. ظرایفی در پرسش‌های یک جراح مغز و اعصاب از بیمار دچار سردرد وجود دارد که از تجربه او منشا گرفته و شک به وجود ضایعه‌ای در مغز بیمار را برایش مطرح می‌کند. در مرحله بعد معاینه فیزیکی اهمیت پیدا میکند. معاینه بینایی، شنوایی، حرکت اندامها، حس اندامها و بسیاری موارد دیگر به پزشک معالج کمک میکند تا روش تشخیصی بعدی را انتخاب کند. این اقدام تشخیصی ممکن است انجام سی تی اسکن، ام آر آی، نوار عصب و عضله، نوار چشم، نوار گوش، سونوگرافی و خیلی موارد دیگر باشد که اولویت آنها با معاینه مشخص میگردد.
در نهایت پس از انجام بررسی ها، تشخیص نهایی وجود ضایعه‌ای در مغز مطرح میشود و تصویربرداری‌های تکمیلی برای تایید تشخیص انجام میگیرد.

تومور مغزی در دوران حاملگی و شیردهی

بارداری دورانی حساس و متفاوت از زندگی یک خانم است که حفظ سلامت جنین خود را وظیفه دانسته و از جان برای آن مایه میگذارد. اما این دوران از جهاتی در مورد تومورهای مغزی مهم و پیچیده‌تر میشود: برخی تومورهای مغزی مثل مننژیوم و آدنوم هیپوفیز اگر قبل از بارداری تشخیص داده نشوند گاهی در این دوران رشد سریع پیدا کرده و خود را نشان میدهند؛ از طرفی انجام بعضی تصویربرداری‌های مغزی مثل سی تی اسکن در این دوران برای جنین خطرناک است و از سوی دیگر در دوران بارداری محدودیت قابل توجهی برای تجویز داروها وجود دارد. تمام این موارد تشخیص و درمان تومورهای مغزی را در دوران حاملگی سخت و دشوار میکند. در دوران شیردهی گرچه مشکلات مربوط به تصویربرداری وجود ندارند اما همچنان محدودیتهایی برای استفاده از برخی داروها دست پزشکان را در درمان این مادران می‌بندد.
اداره بیماران تومور مغزی در دوران بارداری آنقدر پیچیده است که در این نوشتار نمی گنجد و تنها میتوان چند نکته را در این باب ذکر کرد:
۱. اگر به دلیل ابتلا به تومور مغزی تحت درمان و کنترل هستید برای بارداری حتما با جراح مغز و اعصاب خود مشورت کنید زیرا ممکن است عوض کردن داروها، انجام تصویربرداری جدید و مراقبتهای خاص در دوران بارداری را برایتان ضروری بداند.
۲. هر گونه علامت عصبی را در دوران بارداری جدی بگیرید خصوصا اگر ماهیت پیشرونده و بدتر شونده دارد و آن را به حساب تغییرات بدن در این دوران نگذارید؛ این علائم به تفصیل در بالا توضیح داده شده‌اند و ضمن مراجعه به پزشک و بیان علائم، او را از حاملگی خود مطلع سازید.
۳. اگر پزشک شما با توجه به علائم شما انجام بررسی‌هایی را به صلاح دانست در انجام آنها تردید نکنید؛ قطعا پزشکتان با اطلاع از خطرات و محدودیتهای دوران بارداری این بررسی‌ها را درخواست میکند و مطمئنا تا جای ممکن از انواعی از اقدامات تشخیصی استفاده میکند که برای جنین بی‌خطر باشد یا تا جای امکان کمترین تهدید را ایجاد نماید.
۴. برای شروع هر نوع دارویی خصوصا داروهای ضدتشنج، پزشک را از بارداری خود مطلع کنید.
۵. گاهی لازم است در دوران بارداری عمل جراحی تومور مغزی صورت گیرد؛ این کار گرچه بی خطر نیست اما اگر صبر تا پایان بارداری تهدیدی برای سلامتی شما باشد باید انجام شود و قطعا تلاش تمام برای حفظ سلامت مادر و جنین در زمان جراحی و بعد از آن توسط جراح و متخصص بیهوشی بکار گرفته خواهد شد.

شایعترین تومورهای مغزی

مننژیوم

شایعترین تومور مغزی خوش خیم مننژیوم است و بیشتر در خانمها دیده می‌شود. این تومور از پرده‌های اطراف مغز منشا میگیرد و به تدریج و با سرعت کم رشد کرده و بزرگ میشود و کم کم از اطراف به مغز فشار آورده و آن را به سمت دیگر هُل میدهد.(برای مشاهده ادامه متن کلیک کنید )

گلیوم‌ها و گلیوبلاستوم

گلیوبلاستوم شایعترین و متاسفانه بدخیم‌ترین تومور مغزی است با نام کامل “گلیوبلاستوم مولتی‌فرم” یا GBM که بیشتر در آقایان مشاهده میشود. این تومور داخل بافت مغز تشکیل می‌شود و به تدریج بزرگتر شده و به بافتهای اطراف نفوذ میکند. این تومور در واقع درجه چهارم و بالاترین درجه بدخیمی از تومورهایی است که با نام کلی “گلیوم” خوانده میشوند و خود چندین نوع دارند اما در حالت کلی باید گفت درجات پایین تر این تومورها به بدخیمی گلیوبلاستوم نیستند اما همانطور که در چند پاراگراف بالاتر اشاره شد میتوانند به شکل کاملا بدخیم یعنی گلیوبلاستوم تبدیل شوند. (برای ادامه متن کلیک کنید )

آدنوم هیپوفیز

آدنوم هیپوفیز در واقع رشد غیر طبیعی قسمتی از این غده است و ذاتا خوش‌خیم محسوب میشود. غده هیپوفیز در قاعده جمجمه در خط وسط قرار دارد و مسئول کنترل مهمترین عملکردهای غددی بدن است.

(برای مشاهده ادامه متن کلیک کنید )

شوانوم یا نورینوم

این تومور، توموری خوش خیم است که از غلاف عصبهای مغزی که از مغز جدا میشوند و در حال خروج از جمجمه هستند منشا میگیرد. شایعترین فرم آن، شوانوم عصب شنوایی است که باعث کاهش پیشرونده شنوایی میگردد و به آن معمولا “تومور زاویه پلی-مخچه‌ای” یا “CP angle” میگویند.. سایر علائم شایع این تومور گزگز صورت، اختلال بلع، عدم تعادل، دوبینی و ضعف اندامهاست اما اکثرا بیماران با کاهش شنوایی به متخصصین گوش و حلق و بینی مراجعه و تشخیص داده‌میشوند.

درمان اصلی این نوع تومور هم جراحی است؛ با جراحی دقیق و با استفاده از دستگاه‌های مونیتورینگ عصب امروزه میتوان با کمترین خطر ممکن این عمل را با موفقیت انجام داد و توده را بصورت کامل خارج کرد و در این صورت خطر عود تومور بسیار بسیار کم خواهد بود. مهمترین خطر جراحی تومور مغزی عصب شنوایی، فلج صورت است که هم از نظر ظاهر بیمار و هم عملکرد عضلات صورت در تکلم، جویدن غذا و محافظت از چشم بسیار مهم بوده و باید تا جای ممکن از رخداد آن جلوگیری بعمل آید حتی به قیمت باقی‌ماندن بخشی از تومور؛ و به این دلیل مهارت جراح حین عمل ارزش و اهمیت دوچندان پیدا میکند. با این حال در دست بهترین جراحان دنیا هم خطر بروز عوارض جراحی از جمله فلج صورت وجود دارد. در مواردی که تومور بطور کامل برداشته نشود، عود آن رخ دهد و یا امکان جراحی با توجه به شرایط بیمار وجود نداشته باشد میتوان از روشهای دیگر مثل پرتودرمانی و گامانایف هم برای درمان استفاده کرد.
برخی از جراحان گوش و حلق و بینی که دوره فوق تخصصی جراحی قاعده جمجمه را گذرانده باشند هم ممکن است برای جراحی این تومور اقدام نمایند اما توصیه میشود همواره جراح مغز و اعصاب هم در عمل حضور داشته باشد چرا که لازمه جراحی موفق این تومور، مهارت و تجربه در عملهای جراحی مغز با هدف حفظ عملکرد بافت عصبی و سایر اعصاب مغزی در زمان جدا کردن تومور از آنهاست.

متاستاز مغزی

تومورهای بدخیم سایر نقاط بدن ممکن است به مغز انتشار پیدا کنند. شایعترین منشا این متاستازها سرطان ریه، پستان، پروستات و روده بزرگ هستند و معمولا بیش از یک توده همزمان در مغز مشاهده میشود. اینکه چه درمانی برای آن انتخاب شود بستگی به محل توده یا توده‌ها و اندازه و شرایط بیمار دارد. توده‌های بزرگتر بهتر است جراحی شوند و حتی اگر یک یا چند توده بطور کامل برداشته شوند باز هم لازم است بعد از عمل پرتودرمانی کل مغز صورت گیرد تا اگر متاستاز میکروسکوپی وجود داشته باشد که در ام آر آی دیده نشده آنها هم درمان شوند. گاهی امکان برداشتن همه ضایعات وجود ندارد و در این صورت باقیمانده توده‌ها در مغز هم باید پرتودرمانی شوند.
گزینه دیگر در مورد توده‌های کوچکتر گامانایف است که کنترل خوبی روی ضایعات ایجاد میکند.
نکته مهم در این میان این است که آنچه تعیین کننده طول عمر بیمار است معمولا متاستاز مغزی نیست؛ متاستاز به ریه، کبد، استخوانها و میزان پیشرفت تومور اولیه در این مورد مهمتر هستند.

سخن پایانی: من تومور مغزی دارم! چه کنم؟!

قطعا شنیدن اینکه خود فرد یا یکی از عزیزانش دچار تومور مغزی شده برای او و خانواده استرس بزرگی خواهد بود و سبب اضطراب، سوالات متعدد و نگرانی از آینده خواهد شد. پس به این چند نکته توجه کنید:
۱. ابتلا به تومور مغزی مثل بسیاری تومورهای دیگر بدن به معنی پایان زندگی نیست و امروزه برای بسیاری از تومورهای مغزی درمانهای خوبی وجود دارد و تا وقتی جراحی تومور مغزی صورت نگرفته و نمونه پاتولوژی ارسال نشده نمیتوان با قطعیت در مورد وجود تومور و خوش خیمی یا بدخیمی آن نظر داد.
۲. گرچه جراحی مغز و تومور مغزی خطراتی را با خود دارد اما در حال حاضر با تکنولوژی‌های جدید این خطرات به حداقل ممکن رسیده و درصد زیادی از بیماران با عمل جراحی موفق و حال خوب از بیمارستان ترخیص میشوند و تجربه ثابت کرده که روحیه خوب، توکل به خدا و آرامش پیش از عمل سبب تسهیل روند درمان و به حداقل رسیدن عوارض میگردد.
۳. شما برای تصمیم گیری در مورد درمان بیماری خود باید بررسی کنید و بهترین جراح مغز و اعصاب و یا به عبارتی بهترین جراح تومور مغزی که در دسترستان هست را بیابید.‌برای اینکار از دوستان و آشنایان پرس و جو کنید، نگاهی به اطلاعات موجود در اینترنت و سایتها بیندازید و به ملاقات پزشکانی که به شما معرفی شدند بروید. فراموش نکنید که ممکن است صداقت کامل در هیچ کدام از این روشهای بررسی وجود نداشته باشد و ممکن است نه در اینترنت و نه در صحبت اطرافیان به بهترین گزینه خود نرسید. شاید در سایتها حقیقتی نمایش داده نشود، شاید بیماری که از دوستان شما بوده و عمل موفق یا ناموفق داشته مورد خاصی بوده و داستان متفاوتی با شما داشته باشد؛ برای انتخاب درست باید تمامی این موارد و شنیده‌ها و خوانده ها را کنار هم گذاشت و در نهایت در گفتگوی حضوری با پزشک، باید حس آرامش و اطمینان کافی برای سپردن درمان به او در شما ایجاد گردد تا به روند درمانی ایمان داشته باشید. مکالمه با پزشک و شنیدن آنچه به عنوان برنامه درمانی در نظر دارد احتمالا مهمترین فاکتور خواهد بود چرا که از این به بعد شما باید ارتباط نزدیکی با او داشته باشید و او باید آرامش بخش و نجات دهنده شما باشد.
۴. حتی در مورد بدخیم ترین تومورهای مغزی هم مواردی بوده که بهبودی کامل بدست آمده است؛ پس هرگز امید خود را از دست ندهید و پیگیری دقیق و منظم در روند درمانی را پشت گوش نیاندازید.

برایتان آرزوی سلامتی و رهایی بیماری را دارم…
دکتر طبیب خویی
جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات