سرخوردگی مهره کمری به چه معناست و چه دلایلی دارد؟

سرخوردگی، لیزخوردگی، لغزندگی، لقی، جابجایی یا دررفتگی مهره کمری، همه به معنی ناپایداری مهره‌ها در ناحیه کمر است و در اصطلاح تخصصی به آن “لیستزیس” یا “اسپوندیلولیستزیس” می‌گویند. در واقع تک تک مهره‌های ستون فقرات با کمک دیسکها، تاندونها، رباطها و عضلات روی هم ثابت و پایدار می‌مانند و حرکتی کنترل شده دارند.

به دلایلی که در زیر به آنها اشاره می‌شود ممکن است این پایداری از بین رفته و حرکتی بیش از معمول و غیرعادی در زمان ایستادن و راه رفتن بین مهره‌ها رخ دهد و دو مهره روی هم بلغزند و جابجا شوند.

علت سرخوردگی مهره کمر چیست؟

ضربه‌ها و شکستگی‌های ستون فقرات، اختلالات مادرزادی، آرتروز، عفونتها، تومور ستون فقرات و خیلی دلایل دیگر میتوانند سبب بهم خوردن این پایداری شوند. در این صورت یک مهره روی مهره دیگر حرکت کرده و اصطلاحا “سُر” می‌خورد. سه دلیل اول از سایر دلایل شایع تر هستند. در بسیاری از موارد مادرزادی یا ثانویه به ضربه، معمولا قسمتی از مهره می‌شکند که در نمای رادیوگرافی شبیه شکستن گردن “سگ اسکاتلندی” مشاهده میگردد.

علایم سرخوردگی مهره کمری

این بیماری بیشتر در خانمها در سن میانسالی و اکثرا در مهره‌های پایینی کمر مشاهده مشاهده میشود. درد کمر  شایعترین علامت است و در قسمت پایین کمر احساس میشود و گاهی به صورت کمربندی دو طرف کمر را دربر می‌گیرد. این درد اکثرا با راه رفتن طولانی، ایستادن طولانی، حرکت ناگهانی و شدید ماشین در زمان رانندگی و خم شدن به جلو ایجاد می‌گردد. با شروع درد معمولا بیمار ترجیح میدهد جایی بنشیند یا حتی مجبور به خوابیدن میشود تا شدت آن کم شود. با افزایش شدت لیزخوردگی ممکن است درد کم کم به پاها هم انتشار پیدا کند، این انتشار درد بیشتر در پشت ران و ساق پا احساس می‌شود. گاهی شدت علائم به حدی است که با کمی پیاده‌روی بیمار دچار درد شدید در کمر و پاها و حتی احساس ضعف، خستگی یا لنگش و سستی در پاها می‌شود و مجبور است به فواصل کوتاهی در مسیر بنشیند و استراحت کند.

تشخیص سرخوردگی مهره کمر

بررسی با ام آر آی در بیماری که کمر درد دارد معمولا برای تشخیص لازم است. اقدام دیگر انجام عکس ساده در وضعیت ایستاده، خم به جلو و خم به عقب است که حرکت و جابجایی غیرطبیعی مهره را مشهود خواهد کرد. سایر اقدامات تشخیصی مثل نوار عصب و عضله، سی تی اسکن و اسکن استخوان در مواردی لازم می‌شوند که به صلاحدید جراح ستون فقرات و جراح مغز و اعصاب انجام میشوند.

آیا سرخوردگی مهره کمر با بیماری دیسک کمر همراهی دارد؟

واقعیت این است که وقتی دو مهره کمر روی هم لق باشند و حرکت غیرعادی داشته باشند دیسک کمر بین آنها هم خراب شده و ممکن است دچار پارگی و بیرون زدگی دیسک شود؛ به این ترتیب این دو بیماری در بسیاری موارد همزمان با هم وجود خواهند داشت.

روند بیماری سرخوردگی مهره کمر چگونه است؟

به تدریج و با گذر ماهها و سالها معمولا سرخوردگی بیشتر و بیشتر میشود و طبیعتا علائم بیمار هم به تدریج و آهستگی شدیدتر می‌گردد؛ چراکه در طول زندگی روزمره حرکت در ستون فقرات مکرر رخ میدهد و کم کم جابجایی و سرخوردگی مهره‌های ناپایدار هم افزایش می‌یابد.
خصوصا اگر این سرخوردگی در سن جوانی رخ دهد احتمال پیشرفت آن و رسیدن به مراحل شدیدتر در سالهای بعد بیشتر میشود. در سنین بالاتر، هم فعالیت فرد کمتر است و هم از طرفی ستون فقرات در ماهیت خود به سمت سفت شدن پیش میرود و به این دلیل احتمال پیشرفت در بالای ۶۰ سال بسیار کمتر از دوران میانسالی است.

درمان سرخوردگی مهره کمر

اینکه چه درمانی برای فرد مناسب است کاملا بستگی به شدت علائم بیمار و شدت سرخوردگی دارد. در موارد خفیف‌تر گام اولیه درمان فیزیکی است؛ این درمان به معنی تقویت عضلات ستون فقرات و کمک به استحکام قسمت درگیر است مثل فیزیوتراپی، ورزش، آب درمانی و … شاید بتوان گفت راه رفتن در آب و بعد شنای کرال بهترین درمان برای موارد اولیه و خفیف سرخوردگی مهره کمر است. تداوم ورزش و قوی نگهداشتن عضلات ستون فقرات از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و درد بیمار را تا حدود زیادی بهبود می‌بخشد زیرا عضلات قوی مانع جابجایی غیرطبیعی مهره‌ها می گردند.
برای کنترل التهاب عصبها و دیسک در مراحل اولیه درمان لازم است داروهای ضدالتهاب هم مصرف شوند تا هم درد بیمار کمتر شود و هم روند بهبودی تسریع گردد. استفاده از کمربندهای مخصوص هم میتواند در کوتاه مدت درد بیمار را در زمان راه رفتن یا فعالیت کمتر کند.

در مواردی که جابجایی مهره زیاد نیست گاهی میتوان از تزریق مواد ضدالتهاب در دیسک و عصبهای اطراف استفاده کرد. باید گفت که درمانهایی مثل لیزر، اوزون و موارد مشابه تقریبا هیچ جایگاهی در درمان ین بیماری ندارند و صرفا در موارد نادری ممکن است کمک کننده باشند و این در حالی است که متاسفانه بطور شایع و مکرر شاهد انجام این درمانها روی بیماران هستیم.
درمان قطعی و نهایی سرخوردگی مهره کمری انجام جراحی برای برطرف کردن لقی و ثابت کردن مهره‌های ناپایدار است.

جراحی سرخوردگی مهره کمر چگونه است؟

همانطور که ذکر شد درمان نهایی این بیماری قرار دادن پروتز برای ثابت کردن مهره‌های لق است. این عمل جراحی گرچه در ظاهر خیلی پیچیده به نظر نمیرسد و بطور شایع انجام میشود اما در دل خود ظرافت های زیادی دارد که ممکن است با غفلت از آنها نتیجه معکوس از جراحی بگیریم. خود این جراحی با تکنیکهای مختلف و متفاوتی انجام میشود و تطبیق نوع عمل جراحی با علائم بیمار و یافته‌های تصویربرداری و بکارگیری تکنیک صحیح، کلید موفقیت این درمان است. امروزه پلاتین گذاری در سطح وسیعی انجام میشود اما اینکه چقدر دقت برای آن بکار رود تا پلاتینها درست و در جای مناسب قرار داده شوند مساله دیگریست که کمتر مورد توجه واقع می‌شود. با عمل جراحی موفق و صحیح انتظار می‌رود به کمک برداشته شدن فشار از روی عصبها و ثابت شدن مهره‌های ناپایدار و لق، به تدریج علائم بیمار رو به بهبود برود.

مراقبت های بعد از جراحی سرخوردگی مهره کمر

با توجه به سنگین بودن عمل جراحی و بکار گیری پلاتین ستون فقرات، درد بعد از عمل در کمر احتمالا کم نخواهد بود اما این درد به تدریج رو به بهبود خواهد رفت. درد انتشار یابنده به پاها و گزگز هم ممکن است تا مدتی وجود داشته باشد اما انتظار میرود کم کم برطرف گردد.
معمولا تا زمانی که مهره‌های لیزخورده به هم جوش نخورده باشند لازم است بیمار از کمربند استفاده کند و بعد از اطمینان از استحکام کافی که ممکن است چند ماه به طول بینجامد میتوان کمربند را باز کرد.
رها کردن ستون فقرات جراحی شده اشتباه بزرگی است که بسیاری از افراد مرتکب میشوند و فکر میکنند با بهبودی دردها دیگر نیازی به پیگیری نیست و این در حالی است که ادامه ورزش و حتی انجام چندین جلسه فیزیوتراپی و آب درمانی در زمانی که جراح صلاح بداند قسمتی از درمان است.
طبیعتا پروتز‌ها هرگز جایگزین بافت طبیعی و انعطاف پذیر ستون فقرات نمی شوند و تنها به دلیل شدت ناپایداری مجبور به استفاده از آنها هستیم و گرچه فردی که این عمل را انجام میدهد قسمتی هر چند کوچک از حرکت کمر را از دست خواهد داد ولی از سوی دیگر میتواند دوباره راه برود و بدون درد یا با دردی اندک به زندگی عادی بازگردد. این فرد لازم است بیشتر از افراد دیگر مراقب فشار روی کمر خود باشد تا از آسیب بقیه مهره‌ها و دیسکها جلوگیری نماید.

توانایی حرکت و راه رفتن لازمه زندگی بشر است، به آن دست یابید…
دکتر علیرضا طبیب خوئی
جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات