فهرست
یکی از پیچیده‌ترین اندام‌ها که شاید تمام کارکردها و جزئیات اجزاء و وظایف آن به خوبی روشن و مشخص نیست، مغز است. مغز که وظیفۀ کنترل، تنظیم و فرماندهی تمام اندام‌ها و اعضاء را در بدن به عهده دارد، خود عضوی دقیق، پیچیده و دارای عملکرد و کارکردی بسیار ظریف و پیشرفته است. زمانی که این عضو دقیق و پیشرفته دچار هر گونه مشکل یا بیماری می‌گردد به دلیل ساختار متفاوت و نقش حیاتی و استراتژیکی که در بدن دارد، تشخیص مشکلات و بیماری‌های آن نیز بسیار حساس و حیاتی است. از این رو روش‌های تشخیصی متفاوتی لازم است تا بتوان به درستی به وضعیت ایجاد شده و مشکل به‌وجود آمده پی برد. به همین جهت برای بررسی و تشخیص، نیاز به استفاده از برخی روش‌های تشخیصی مانند بیوپسی استریوتاکتیک مغز است که به متخصص مربوطه کمک می‌کند تا بتواند دریافت دقیق و درستی از وضعیت مغز و مشکل ایجاد شده داشته باشد. ما در این مقاله قصد داریم تا در مورد این روش تشخیصی صحبت کنیم و اطلاعات لازم را در مورد آن بیان کنیم؛ پس برای کسب اطلاعات بیشتر از بیوپسی استریوتاکتیک مغز با ما همراه باشید.
بیوپسی چیست؟
معمولاً در تشخیص بیماری‌ها، خصوصاً توده‌های سرطانی، علاوه بر روش‌هایی مانند CT scan یا ام آر آی از روش‌های نمونه‌برداری نیز استفاده می‌شود. بنابراین بیوپسی؛ نمونه‌برداری از بافت مورد نظر جهت آزمایش و بررسی ماهیت آن توده و بافت است. سی‌تی اسکن و MRI در تشخیص و شناخت بافت‌های نرم و نامنظم مفید هستند، اما به تنهایی در تشخیص بافت‌های سرطانی کافی نبوده و به طور معمول از روش بیوپسی یا نمونه‌برداری استفاده می‌شود.
در بیشتر موارد متخصصان از روش بیوپسی برای بررسی سلول‌ها و بافت‌های سرطانی استفاده می‌کنند؛ چرا که نتیجه مطمئن‌تر و قابل اعتناء و اعتماد است. بیوپسی انواع مختلفی دارد که بدین شرح است:
بیوپسی سوزنی یا بیوپسی بافت: در این نوع بیوپسی از طریق وارد کردن سوزن به بافت مورد نظر از سطح پوست، کار نمونه‌برداری از بافت انجام می‌شود. پزشکان این نوع بیوپسی را بیوپسی بافت و عوام این نوع را بیوپسی سوزنی می‌نامند. بیوپسی سوزنی برداشتن نمونه از بافتی است که از سطح پوست قابل لمس و بررسی نیست و انواع مختلف دارد:
- بیوپسی سوزن هسته
- بیوپسی با سوزن ریزه
- بیوپسی از طریق خلاء و ساکشن
- بیوپسی با هدایت تصاویر MRI و سی‌تی اسکن
بیوپسی آندوسکوپیک: با کمک آندوسکوپی و هدایت آن از بخش‌های مختلف مانند دهان، مجاری ادراری و غیره انجام شده که ضمن مشاهدۀ مسیر و بافت، نمونه‌برداری نیز صورت می‌گیرد که معمولاً با کمک بی‌حسی و یا مسکن انجام می‌گردد.
بیوپسی پوست: این نوع مربوط به مواردی است که پوست مشکوک به ابتلا به سرطان است که از روش‌های مختلفی مانند برش، پانچ یا اکسینال استفاده می‌شود.
بیوپسی مغز استخوان: در بیوپسی مغز استخوان نمونه‌برداری از مغز استخوان انجام می‌شود. معمولاً این نوع بیوپسی برای مشکلات ایجاد شده در خون، مانند سرطان خون یا لوسمی استفاده می‌شود.
بیوپسی از طریق جراحی: در مواردی که نیاز به نمونه‌برداری از بافت‌هایی باشد که دور از دسترس هستند و از روش‌های دیگر بیوپسی نمی‌توان کار نمونه‌برداری را انجام داد، با استفاده از جراحی این کار را انجام می‌دهند. مواردی مانند نمونه‌برداری از بافت پستان یا لنف‌ها و بیوپسی مغز.
بیوپسی مغزی چیست ؟
در بالا اشاره کردیم که بیوپسی نمونه‌برداری از بافت‌های مشکوک به سرطان است و مغز نیز از این قاعده مستثنا نیست و برای تشخیص احتمال وجود هر گونه تومور مغزی ، می‌بایست از بیوپسی مغز استفاده کرد. بافت سرطانی، بافتی غیرطبیعی است و با انجام بیوپسی می‌توان دریافت که چه نوع ضایعۀ مغزی رخ داده است. ممکن است ضایعات مغزی متفاوت بوده و خوش‌خیم یا بدخیم باشند و بافت غیرطبیعی نوعی تومور بوده و یا آبسۀ مغزی باشد. بررسی نمونۀ برداشته شده از بافت در آزمایشگاه و تشخیص ماهیت و نوع بافت مذکور، به متخصصان و پزشکان در اجرای برنامۀ درمانی کمک بسیار می‌کند.
با استفاده از روش‌های تصویربرداری وجود بافت غیرطبیعی مشخص می‌گردد، اما اینکه ناهنجاری به‌وجود آمده چه نوعی است و تشخیص دقیق آن تنها با انجام بیوپسی مقدور است. برای بیوپسی مغز دو نوع بیوپسی انجام می‌شود؛
- بیوپسی باز
- بیوپسی استریوتاکتیک که نوعی بیوپسی سوزنی به شمار می‌رود.
در بیوپسی باز برشی در جمجمه ایجاد می‌شود و قطعۀ کوچکی از بافت نزدیک به سطح در مغز برداشته شده و برای بررسی به پاتولوژی فرستاده می‌شود و نتیجۀ آن نوع بیماری و مشکل را مشخص می‌سازد. اما در بیوپسی استریوتاکتیک، با استفاده از یک قاب استریوتاکتیک، سوزنی به داخل بافت عمیق‌تر مغز و در واقع ضایعه یا تومور فرستاده شده و نمونه‌برداری از آن بافت غیرطبیعی انجام می‌شود.
بیوپسی استریوتاکتیک مغز
بیوپسی استریوتاکتیک نوعی جراحی تومور مغزی و در حقیقت همانطور که در بالاتر بیان کردیم، نوعی بیوپسی از طریق جراحی است که نمونه‌برداری از راه وارد کردن سوزنی بسیار ظریف و بلند به داخل بافت مغز با هدف برداشتن نمونۀ کوچکی از ضایعه یا تومور به‌وجود آمده در مغز صورت می‌گیرد. هدف از انجام بیوپسی استریوتاکتیک مغز، بررسی ضایعه‌ای است که در سی‌تی اسکن یا MRI مشاهده شده است. روش‌های تشخیصی تصویربرداری مانند MRI یا CT scan علیرغم اینکه وجود ضایعه و بافت غیرطبیعی را گزارش کرده و نشان می‌دهند، اما نمی‌توانند نوع ضایعه را تشخیص دهند. به همین مناسبت با استفاده از بیوپسی نوع ضایعه را که ممکن است عفونت، التهاب، آبسه، تومور یا بافت خوش‌خیم و تومور سرطانی باشد تشخیص می‌دهند. البته بسته به تشخیص جراح تومور مغزی ممکن است برای بررسی برخی مشکلات دیگر نظیر بیماری‌های نورودژنراتیو مغز و آلزایمر پیش رونده و یا حتی مولتیپل اسکلروزیس نیز استفاده شود.
پرواضح است که هر یک از مشکلات به‌وجود آمده رویه و روند درمانی متفاوت دارد و با کمک بیوپسی، می‌توان آن‌ها را از یکدیگر تمیز و تشخیص داد. بیوپسی استریوتاکتیک مغز در مواقعی انجام می‌شود که ضایعه و مشکل در نواحی عمیق‌تر دیده می‌شود و دسترسی به آن‌ها سخت‌تر است، یا ضایعه در نواحی حساس واقع شده است. همچنین در مواقعی که استفاده از روش تهاجمی جراحی باز برای بیمار ریسک و خطر بیشتری دارد.
نحوۀ انجام بیوپسی استریوتاکتیک
برای انجام بیوپسی استریوتاکتیک، معمولاً پزشک بسته به وضعیت بیمار و وضعیت ضایعۀ به‌وجود آمده، از روش بیوپسی با فریم استریوتاکتیک یا بدون فریم استریوتاکتیک استفاده می‌کند. در روش بدون فریم پزشک از بیمار می‌خواهد که چند روز قبل از انجام بیوپسی، اسکن یا MRI انجام دهد و در حین انجام بیوپسی با کمک تصویربرداری انجام شده، پیش می‌رود و محل دقیق ضایعه را شناسایی می‌کند. پزشک متخصص با ترسیم یک الگوریتم مختصات ضایعه در مغز و همچنین نشانه‌گذاری‌های لازم، محل دقیق ضایعه را معین می‌کند.
ولی در روش بیوپسی استریوتاکتیک مغز، با استفاده از فریم استریوتاکتیک که روی سر بیمار قرار می‌گیرد، پزشک حین فرآیند با مشاهدۀ تصویر تولید شده، محل دقیق ضایعه را یافته و کار نمونه‌برداری را انجام می‌دهد. موقعیت ضایعه یا تومور نسبت به فریم استریوتاکتیک و تصویر سه بعدی آن، پزشک متخصص را در طی فرآیند بیوپسی هدایت می‌کند.
در هر دو روش، پزشک متخصص با استفاده از سوزنی ظریف و بلند از طریق ایجاد یک سوراخ به اندازۀ یک سکّه کوچک، به محل ضایعه وارد شده و نمونۀ مورد نظر را تهیه می‌کند. ممکن است بیوپسی استریوتاکتیک مغز با بیهوشی کامل یا با ایجاد حالتی مانند خوابی سبک و بی‌حسی صورت گیرد. به طور معمول انجام فرآیند نمونه‌برداری حدود یک تا یک و نیم ساعت به طول می‌انجامد. بعد از برداشتن نمونه، محل شکاف بخیه زده می‌شود که می‌بایست بخیه ده تا چهارده روز بعد برداشته شود.
موفقیت و ریسک بیوپسی استریوتاکتیک مغز
درصد موفقیت انجام بیوپسی استریوتاکتیک در مغز بالا بوده و تقریباً در ۹۵% موارد انجام این کار با موفقیت همراه است. اما مانند هر عمل جراحی دیگری ممکن است خطراتی نیز وجود داشته باشد.
یکی از خطراتی که ممکن است رخ دهد، خطر خونریزی در بیوپسی مغز است. خونریزی ممکن است خفیف باشد و یا جدی و در نتیجه عوارضی مانند سردرد یا حتی در موارد شدید سکته مغزی رخ دهد. خطر خونریزی پس از انجام بیوپسی حدود ۵% و احتمال مرگ حدود ۱% است. گاهی اوقات ممکن است پس از انجام بیوپسی، عفونت و تشنج رخ دهد. در چنین مواردی پزشک از تجویز آنتی‌بیوتیک کمک گرفته و در موارد لازم استفاده از آسپرین را متوقف می‌کند تا از بروز خونریزی جلوگیری شود. البته به ندرت ممکن است بیهوشی نیز عوارضی ایجاد کند.
معمولاً بیوپسی استریوتاکتیک توسط جراح مغز و اعصاب انجام می‌شود و قبل از انجام آن اطلاعات لازم به بیمار داده شده و فرم‌های رضایت‌نامه و همچنین شرح حال و وضعیت بیمار پر می‌شود تا تمام مراحل به درستی طی شود.
بهبودی پس از بیوپسی استریوتاکتیک مغز
قبل از انجام بیوپسی آزمایشات لازم انجام می‌شود و اگر بیمار داروهایی را مصرف می‌کند که ممکن است باعث رقیق شدن خون و تشدید خونریزی شوند، متوقف می‌شود. بعد از انجام بیوپسی استریوتاکتیک مغز، محل نمونه‌برداری پانسمان می‌شود که عموماً بعد از گذشت یک روز می‌توان آن را باز کرد. برخی بیماران هیچ مشکل خاصی و یا احساس درد و ناراحتی ندارند، اما ممکن است به دلیل ملاحظات پزشکی، بیمار یک شب پس از بیوپسی در بیمارستان بستری شود. بیشتر بیماران می‌توانند یک روز بعد از نمونه‌برداری فعالیت عادی روزانۀ خود را ادامه دهند. ادامۀ روند درمان بستگی به نتیجۀ بیوپسی دارد و تصمیم در مورد طی کردن مراحل بعدی به جواب آزمایشات پاتوبیولوژی ارتباط دارد. اگر نیاز به مراقبت ویژه‌ای باشد و یا مصرف داروی خاصی مانند آنتی‌بیوتیک، پزشک دستور لازم را صادر خواهد کرد.