آمبولی چیست؟ انواع، تشخیص و درمان

آمبولی ریه از شایعترین و خطرناکترین عوارضی است که بیماران بستری در بیمارستان و خصوصا در آی سی یو را گرفتار میکند. آمبولی به معنی حرکت ماده‌ای در جریان خون به شکل جامد یا گاز است. از انواع آن میتوان به آمبولی لخته، چربی و هوا اشاره کرد. اما شایعترین آمبولی، مربوط به حرکت لخته‌خون از نقطه‌ای به نقطه دیگر بوده که معمولا از وریدهای پاها منشا گرفته و در ریه مسیر شریانها را می‌بندد. با بسته شدن شریانهای ریوی، اختلال تنفسی رخ میدهد که شدت آن بستگی به حجم لخته و شریانی دارد که مسدود شده است.

آمبولی چیست ؟

آمبولی به وضعیتی گفته می‌شود که در آن یک جسم خارجی، مانند لخته خون، چربی، هوا یا توده‌ای از سلول‌ها، از طریق جریان خون به رگ‌های کوچک‌تر در اندام‌های مختلف منتقل می‌شود و باعث انسداد رگ‌ها می‌گردد. این انسداد می‌تواند مانع جریان خون به بافت‌ها و اعضای بدن شود، که ممکن است منجر به مشکلات جدی مانند سکته مغزی، حمله قلبی یا آسیب به سایر اندام‌ها شود. آمبولی معمولاً به سرعت و به طور ناگهانی رخ می‌دهد و نیاز به درمان فوری دارد تا خطرات جدی‌تری به دنبال نداشته باشد. پیشگیری و تشخیص به موقع  از اهمیت زیادی برخوردار است و می‌تواند با کاهش عوامل خطر و مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای موثرتر باشد.

انواع آمبولی

انواع آمبولی شامل چندین دسته‌بندی مختلف است که هر کدام بر اساس منشاء و ماهیت جسم مسدودکننده تفاوت دارند. آمبولی ریوی زمانی رخ می‌دهد که یک لخته خون به ریه‌ها منتقل شده و مانع جریان خون می‌شود، که می‌تواند به مشکلات تنفسی و حتی مرگ منجر شود. آمبولی چربی معمولاً پس از شکستگی استخوان‌های بلند یا جراحی‌های بزرگ رخ می‌دهد و شامل ورود قطرات چربی به جریان خون است. آمبولی هوایی زمانی اتفاق می‌افتد که حباب‌های هوا وارد سیستم گردش خون می‌شوند، معمولاً به دلیل تزریق نادرست یا جراحات خاص. همچنین آمبولی باکتریایی و سلولی، که در آن توده‌های باکتری یا سلول‌های سرطانی به جریان خون منتقل می‌شوند، نیز می‌تواند باعث انسداد رگ‌ها و عوارض جدی شود. هر یک از این انواع آمبولی نیاز به تشخیص و درمان فوری دارند تا از بروز عوارض شدید جلوگیری شود.

پس به طور خلاصه انواع آمبولی شامل موارد زیر میشود

• آمبولی ریوی: انتقال لخته خون به ریه‌ها
• آمبولی چربی: ورود قطرات چربی به جریان خون پس از شکستگی استخوان یا جراحی بزرگ
• آمبولی هوایی: ورود حباب‌های هوا به جریان خون به دلیل تزریق نادرست یا جراحات خاص
• آمبولی باکتریایی: ورود توده‌های باکتری به جریان خون
• آمبولی سلولی: ورود سلول‌های سرطانی به جریان خون

علائم و نشانه های آمبولی

علائم و نشانه‌های آمبولی بسته به محل انسداد و نوع آمبولی می‌توانند متفاوت باشند. در آمبولی ریوی، فرد ممکن است دچار تنگی نفس ناگهانی، درد قفسه سینه، تند شدن ضربان قلب، و سرفه خونی شود. آمبولی چربی اغلب با تب، تپش قلب، و علائم عصبی مانند گیجی و کاهش سطح هوشیاری همراه است. آمبولی هوایی می‌تواند باعث درد قفسه سینه، تنگی نفس، و در موارد شدید، از دست دادن هوشیاری و شوک شود. در آمبولی باکتریایی و سلولی، علائم ممکن است شامل تب، لرز، و علائم عفونت شدید یا عوارض مرتبط با محل انسداد باشد. تشخیص به موقع و درمان سریع این علائم حیاتی است تا از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری شود.

هر بیماری‌ای که سبب محدودیت حرکتی شود میتواند باعث ایجاد لخته در وریدهای اندامها شده و این لخته ممکن است به آمبولی ریوی منجر گردد. گرچه این عارضه خطرناک در هر فرد و حین یا بعد از هر عمل جراحی ممکن است اتفاق بیفتد ولی افرادی که طولانی در آی سی یو بستری هستند، مشکل حرکتی در اندامها، اضافه وزن یا اختلال انعقادی زمین‌ای دارند، افراد مسن، بیماران قلبی و بیمارانی که تحت جراحی‌های طولانی قرار میگیرند بیشتر از بقیه در معرض خطرند.

علائم خاص برای هر نوع آمبولی

• آمبولی ریوی:
  • تنگی نفس ناگهانی
  • درد قفسه سینه که ممکن است با نفس عمیق بدتر شود
  • تند شدن ضربان قلب (تاکی‌کاردی)
  • سرفه خونی یا خلط خون‌آلود
  • تعریق شدید و اضطراب
• آمبولی چربی:
  • تب
  • تپش قلب (تاکی‌کاردی)
  • بثورات پوستی
  • علائم عصبی مانند گیجی، بی‌قراری، یا کاهش سطح هوشیاری
  • مشکلات تنفسی و تنگی نفس
• آمبولی هوایی:
  • درد قفسه سینه
  • تنگی نفس
  • سیانوز (آبی شدن لب‌ها و پوست)
  • افت فشار خون (هیپوتانسیون)
  • از دست دادن هوشیاری و شوک در موارد شدید
• آمبولی باکتریایی:
  • تب و لرز
  • تعریق شبانه
  • ضعف و خستگی عمومی
  • علائم عفونت شدید مانند تند شدن ضربان قلب و تنفس
  • تورم و قرمزی در محل عفونت اولیه
• آمبولی سلولی:
  • علائم مرتبط با تومور اولیه، مانند درد یا تورم در محل تومور
  • علائم متاستاز، مانند درد استخوانی یا مشکلات عصبی
  • ضعف و کاهش وزن ناگهانی
  • تعریق شبانه و تب‌های مکرر

روش های تشخیص آمبولی

روش‌های تشخیص آمبولی شامل ترکیبی از معاینات فیزیکی، تصویربرداری پزشکی، و آزمایش‌های آزمایشگاهی است. در ابتدا، پزشک با بررسی علائم بالینی و سابقه پزشکی بیمار، به ارزیابی اولیه می‌پردازد. سپس، برای تأیید تشخیص، از روش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن، ام‌آر‌آی، یا سونوگرافی داپلر استفاده می‌شود تا محل و ماهیت آمبولی را مشخص کند. آزمایش‌های خونی نیز می‌توانند اطلاعات ارزشمندی ارائه دهند؛ به‌ویژه اندازه‌گیری سطح دی‌دایمر، که می‌تواند نشانه‌ای از لخته شدن خون باشد. در موارد خاص، آنژیوگرافی نیز ممکن است به عنوان یک روش تهاجمی‌تر برای بررسی دقیق‌تر عروق استفاده شود. ترکیب این روش‌ها به تشخیص سریع و دقیق کمک می‌کند، که برای شروع درمان به موقع و جلوگیری از عوارض جدی ضروری است.

روش های درمان آمبولی

روش‌های درمان بسته به نوع و شدت آن متنوع هستند و هدف اصلی آنها رفع انسداد و جلوگیری از عوارض جدی است. درمان دارویی شامل استفاده از داروهای ضدانعقاد مانند هپارین و وارفارین است که به جلوگیری از تشکیل لخته‌های جدید کمک می‌کنند. در موارد شدیدتر، از داروهای حل‌کننده لخته یا ترومبولیتیک‌ها مانند tPA استفاده می‌شود که مستقیماً لخته را تجزیه می‌کنند. روش‌های جراحی نیز ممکن است برای برداشتن لخته‌های بزرگ یا رفع انسداد در عروق حیاتی به کار گرفته شوند، از جمله ترومبکتومی و فیلترهای وناکاوا که برای جلوگیری از حرکت لخته‌ها به اندام‌های حیاتی تعبیه می‌شوند. در برخی موارد، درمان‌های حمایتی مانند اکسیژن‌درمانی و مراقبت‌های ویژه نیز برای بهبود وضعیت بیمار ضروری است. انتخاب روش درمان به وضعیت بالینی بیمار و نوع آمبولی بستگی دارد و نیازمند تشخیص و مدیریت دقیق توسط تیم پزشکی متخصص است.

درمان دارویی:

• ضدانعقادها:
  • • هپارین: استفاده فوری برای جلوگیری از تشکیل لخته‌های جدید
    • وارفارین: مصرف طولانی‌مدت برای کاهش خطر لخته شدن مجدد
• ترومبولیتیک‌ها:
  • • tPA (فعال‌کننده پلاسمینوژن بافتی): تجزیه مستقیم لخته‌های موجود در موارد حاد

روش‌های جراحی:

• ترومبکتومی:
  • • برداشتن مستقیم لخته از عروق بزرگ با استفاده از جراحی
• فیلترهای وناکاوا:
  • • قرار دادن فیلتر در ورید وناکاوا برای جلوگیری از حرکت لخته‌ها به سمت قلب و ریه‌ها

درمان‌های حمایتی:

• اکسیژن‌درمانی:
  • • بهبود وضعیت تنفسی بیماران با آمبولی ریوی
• مراقبت‌های ویژه:
  • • نظارت و مدیریت دقیق در بخش مراقبت‌های ویژه برای بیماران با شرایط بحرانی

پیشگیری از آمبولی

برای پیشگیری از ایجاد لخته و آمبولی در بیمارستان و خارج از آن از روشهای مختلفی استفاده میشود از جمله بانداژ پاها، جوراب واریس، جورابهای مخصوصی که به صورت متناوب از هوا پر و خالی میشوند و داروهای ضدانعقاد به شکل تزریقی ویا خوراکی؛ که البته گاهی این داروها را نمیتوان به راحتی استفاده کرد، مثل بیماری که تازه جراحی شده، یا خونریزی از محل دیگر مثل دستگاه گوارش دارد.
اما همیشه نمیتوان از تشکیل لخته و آمبولی پیشگیری کرد و ممکن است در هر بیماری این عارضه اتفاق بیفتد. اولین علامت آن تنگی نفس، درد سینه و افزایش ضربان قلب است. تشخیص به موقع آمبولی بسیار اهمیت دارد. تورم، قرمزی، درد و کبودی پاها هم میتوانند به همین اندازه مهم باشند و نشانه‌ای از تشکیل لخته در رگها و نباید از بررسی علت آن غافل شد.درمان ابتدایی، سریع و نجات بخش آمبولی ریه استفاده از داروهای ضدانعقاد تزریقی است. پس از کنترل شرایط اورژانسی، به جای داروی تزریقی از داروی خوراکی ضدانعقاد برای ادامه درمان بهره برده میشود و این دارو باید تا ماه‌ها در منزل مصرف شود و اگر این دارو وارفارین باشد بسیار ضروریست که بطور منظم آزمایش خون برای کنترل اثر دارو انجام گیرد.
امروزه داروهای جدید ضدانعقاد برای کاهش عوارض خونریزی مربوط به آنها و استفاده راحت‌تر به بازار عرضه شده‌اند که به درمان موفق و کاهش خطرات کمک بسیاری کرده‌اند

منابع :

https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/pulmonary-embolism