فهرست
یک عارضه ناگهانی که بدون نشانههای قابل ادراک از پیش، به سراغ افراد میآید و جان آنها را تهدید میکند و در عین حال، آمار آن نیز به شکل نگران کنندهای در حال افزایش است؛ با این وجود، بسیاری از افراد جز یک نام آشنا چیزی درباره آن نمیدانند و نمیتوانند علائم آن را تشخیص داده و اقدامات فوری برای نجات جان را انجام دهند. سکته مغزی عارضهای است که سالانه صدها هزار انسان را به کام خود میکشد و بسیاری از این افراد یا عزیزانشان اگر تنها مطالبی که در این مقاله ذکر میکنیم را میدانستند، میتوانستند عوارض این بیماری ناگهانی را به حداقل برسانند. اختصاص دادن چند دقیقه کوتاه برای مطالعه این مطلب، میتواند ناجی جان شما یا عزیزانتان باشد.
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی یک عارضه مغزی ناگهانی است که وضعیتی خاص و اضطراری برای حیات به شمار میرود و در صورت وقوع آن، هر ثانیه میتواند در زندگی و سلامت فرد بیمار، حیاتی به شمار بیاید. سکته مغزی وضعیتی است که در آن، به دلیل پارگی یا انسداد یکی از عروق خون، فرآیند خون رسانی به بخشی از مغز متوقف شده و به دلیل نرسیدن خون، اکسیژن و مواد حیاتی به آن بخش، سلولها به سرعت رو به نابودی میروند. نابودی سلولهای مغز به معنای از کار افتادن آن بخش از مغز بوده و به این ترتیب، میتواند خطرات جانی بسیاری را با خود به همراه داشته باشد.
دلیل آن که سکته مغزی را یک عارضه ناگهانی میدانیم، این است که علائم و عوارض خاصی برای پیشبینی آن وجود ندارد و تنها اسکن عروق مغز میتواند وجود یک لختگی یا نازک شدن جداره رگ را تایید کند. بنابراین در حالت روتین زندگی ممکن است زمینه این عارضه در بدن وجود داشته باشد و یک افزایش فشار خون یا یک شوک عصبی یا حتی هیچ عامل بیرونی، ناگهان منجر به بروز این بیماری گردد. با آن که ۸۰ درصد آمار سکته مغزی در افراد بالای ۷۵ سال است، اما با این حال افراد در سنین مخلتف از این عارضه مصون نیستند و با ضریب احتمالی پایینتر میتوان گفت که همه افراد تا حدودی در خطر این بیماری قرار دارند. به همین خاطر آشنایی با انواع سکته مغزی، علائم اولیه و ثانویه آن و همچنین اقداماتی که در زمان طلایی نجات از سکته مغزی باید انجام گیرد میتواند برای شما یا عزیزانتان نجاتبخش باشد.
انواع سکته مغزی
سکته مغزی در چند حالت مختلف ممکن است به وقوع بپیوندد. آنچه مهم و مشترک است، مرگ سلولهای مغزی بر اثر نرسیدن اکسیژن فعال است و علت آن، میتواند متفاوت باشد. دلیل اهمیت شناخت انواع سکته مغزی تفاوت در روشهای درمانی و میزان خطر آنها است. از این رو میتوان سکته مغزی را به دو دسته زیر تقسیم نمود:
سکته مغزی ایسکمیک (انسدادی)
سکته مغزی ایسکمیک بر اثر انسداد یکی از عروق مغز به دلیل لختگی به وجود میآید و این لختگی خون میتواند در همان محل ایجاد شده باشد یا از جایی دیگر با گردش در جریان خون وارد عروق مغز شده باشد. گاهی اوقات این اتفاق میتواند موقتی باشد؛ یعنی یک آمبولی متحرک در گردش خون وارد یکی از عروق مغزی شده و انسدادی موقت ایجاد کند که به آن سکته ایسکمیک گذرا یا TIA یا ministroke گفته میشود و علائمی مانند سکته مغزی داشته و پس از رفع انسداد (اگر در زمان طلایی اتفاق بیفتد) علائم نیز قابل درمان خواهند بود. نکته مهم درباره این نوع خفیف و گذرا از سکته مغزی آن است که اگر چه انسداد به ظاهر رفع شده اما آن لخته خونی همچنان در عروق جریان دارد. به همین خاطر اگر درمان نشود، در ۱۲ ماه آینده خطر سکته ایسکمیک کامل وجود خواهد داشت.
سکته مغزی هموراژیک (خونریزی داخلی)
سکته مغزی هموراژیک بر اثر خونریزی داخلی یا نشت خون از یک رگ مغز ایجاد میشود و در آن، به دلیل تجمع خون در بافتهای مغز و افزایش فشار جمجمه در آن ناحیه، سلولهای مغز آسیب میبینند. دلایل مختلی ممکن است باعث سکته مغزی هموراژیک شوند که از جمله این عوامل میتوان به ناهنجاریهای شریانی، نازک شدن دیواره عروق، افزایش مکرر فشار خون، مصرف بیرویه داروهای رقیق کننده خون، رسوب پروتئین در جداره رگها، ضربه مغزی (آسیب بر اثر ضربه به سر) ، آنوریسم مغزی و… اشاره کرد. تقریباً ۱۳% از سکتههای مغزی، از نوع هموراژیک هستند و نحوه درمان آن نسبت به سکته ایسکمیک کاملاً متفاوت خواهد بود.
سکته مغزی خفیف
این نوع سکته در نتیجهی ایجاد یک لختهخون موقت در رگهای مغز ایجاد میشود که معمولاً اثر بلند مدت و مخربی ندارد. اما علائمی دارد که میتوان با مشاهدهی آنها به وقوع این سکته پی برد. علائم سکته مغزی خفیف، احساس ضعف، بیحسی یا فلج در یک سمت بدن، سرگیجه، سختی در صحبت کردن، عدم توانایی در شناختن دیگران و سردرد شدید است.
این سکتهها خفیفند و عارضه دائمی ایجاد نمیکنند اما باید به آنها بهعنوان یک هشدار توجه کرد. سکته هرچند خفیف باشد نشان از وجود یک علت برای نارسایی در تغزیه سلولهای خونی است. پس لازم است تا جدی گرفته شود تا علت وقوع آن کشف شده و از بروز سکته مغزی شدید پیشگیری نمود. یک سوم از بیمارانی که سکته خفیف را از سر میگذرانند دچار سکته شدیدتر میشوند.
عواملی چون افزایش سن، دیابت، سیگار کشیدن، بیماری قلبی و عروقی و آمبولی میتواند خطر بروز چنین سکتههایی را افزایش دهد.
علائم سکته مغزی
این بخش از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ چرا که تشخیص سریع علائم میتواند نجات بخش زندگی شما یا عزیزانتان باشد. دقت داشته باشید که مکانزیم آسیبهای ناشی از سکته مغزی، بستگی به میزان آسیب و محل آسیب در مغز شما خواهد داشت. هر بخش از مغز که دچار آسیب شود، وظایف آن بخش از مغز در بدن شما تحتالشعاع قرار خواهد گرفت و برخی از این آسیبها حتی ممکن است هرگز به حالت گذشته خود برنگردند. شما برای نجات جان خود یا عزیزانتان زمان طلایی ۳ ساعتهای را باید در نظر بگیرید و به بهترین کلینیک مغز و اعصاب مراجعه کنید ، که از زمان بروز اولین علائم آغاز میشود و در طول این سه ساعت، هر ثانیه میتواند سرنوشتساز باشد؛ چرا که مرگ هر سلول در مغز، میتواند وضعیت را بحرانیتر کرده و شرایط را به سمت وضعیت غیر قابل برگشت سوق دهد. نشانههایی که باید به آن توجه کنید، شامل موارد زیر است:
گیجی ناگهانی
در حالی که بیمار روزی طبیعی مانند هر روز دیگر را سپری کرده ناگهان دچار یک گنگی مبهم میشود. سرگیجهای ناشناخته به سراغش میآید و متوجه میشوید که درکش از محیط پیرامون و اتفاقات در حال وقوع کاهش یافته است؛ به طوری که نمیتواند به گفتههای شما توجه کند و انگار در عالمی دیگر سیر میکند.
سردرد و استفراغ توامان
سردردی شدید، نقطهای و کاملاً ناگهانی به سراغ فرد میآید که گاهی ممکن است با تهوع یا استفراغ نیز همراه باشد. در این شرایط باید شدیداً هشیار باشید و احتمال سکته مغزی را در نظر داشته باشید.
ضعف بدنی
بدن فرد ناگهان سست شده و ناگهان در دست یا پاها احساس ضعف میکند. این حالتی است که فرد احساس بیحسی در عضلات ندارد اما مثلاً اگر از او بخواهید جفت بازوهایش را به بالا بلند کند، خواهید دید که این کار برایش دشوار شده است.
فلج نقطهای بدن
یکی از علائم آشکار سکته مغزی، فلج نقطهای در بدن، بهخصوص در صورت یا دستها است. معمولاً از آنجایی که سکته مغزی در ابتدا به یک نیمکره آسیب وارد میکند، بنابراین این فلجی یک سوی بدن را در بر میگیرد.
اختلال در بینایی
حرکات غیر طبیعی مردمک، گردش چشم به چپ و راست به صورت غیر ارادی، دوبینی، تار بینی و افت ناگهانی قدرت بینایی از جمله نشانههای سکته مغزی هستند.
اختلال در گفتار
متوجه میشوید که فرد در ادای صحیح حروف و کلمات مانند قبل نیست و انگار فلج عضلات فک یا دهان، صورت گرفته است. حالت گفتار در این شرایط به شکلی است که انگار چیزی در دهان فرد است و یا داروی بیحسی زده است. اگر اختلال در گفتار به صورت ناگهانی (بهخصوص با یکی دیگر از علائم نام برده) ظاهر شود، احتمال سکته مغزی بالاست.
مشکل تعادل و هماهنگی اعضای بدن
مغز ما به طور کاملاً خودکار، تعادل و هماهنگی بین اعضای بدن را حفظ میکند. اگر فردی قادر به حفظ تعادل نیست و یا هماهنگی بین اعضای بدنش از بین رفته، این میتواند هشداری برای سکته مغزی و آغاز زمان طلایی باشد.
احساس درد و تغییر دمای توامان در دست و پا
فرد میگوید کف پاهایم تیر میکشد؛ دستانم درد میکنند؛ استخوان بازویم تیر میکشد؛ در عین حال ممکن است بگوید کف دستان یا کف پاهایم احساس سرما (یا گرمای) شدید میکنم. این علائم را در هر حال جدی بگیرید.
اختلال در احساسات
اگر میبینید که فرد به طور ناگهانی دچار فروپاشی عاطفی شده و خلق و خوی او کاملاً تغییر کرده یا به شکلی غیر طبیعی توانایی درک احساسات خود را از دست داده، این نشانه را نیز باید جدی بگیرید.
اقدامات اولیه پس از تشخیص علائم سکته مغزی
سکته مغزی میتواند قدرت تکلم را از فرد بگیرد یا در آن اختلال ایجاد کند. میتواند قسمتی از بدن یا حتی تمام بدن را فلج کند. ممکن است حافظه فرد را دچار اختلال کند. ممکن است آسیبهای عاطفی عمیق به فرد وارد کند و باعث افسردگی شدید شود. ممکن است فرد را در انجام کارهای روزمره ناتوان کند و حتی میتواند جان افراد را به خطر بیندازد. تمام اینها به تشخیص سریع، اقدام به موقع و درمان درست بستگی خواهد داشت. اگر با دیدن برخی از علائم ذکر شده، به سکته مغزی مشکوک شدید، برای اطمینان چند تست ساده زیر را انجام دهید:
از فرد بخواهید لبخند بزند تا مطمئن شوید که فلج صورت اتفاق نیفتاده باشد. از فرد بخواهید هم زمان دو بازویش را بالا بیاورد. از فرد بخواهید حرفهای شما را پس از شما تکرار کند و چند جمله ساده بگویید. از فرد بخواهید تنها با مردمک چشم، مسیر انگشت شما را دنبال کند و سپس به آرامی با انگشت خود مردمک چشم وی را به چپ، راست، بالا و پایین هدایت کنید.
اگر با این تستها احتمال سکته مغزی را بیشتر دیدید، به فرد درباره تشخیص خود حرفی نزنید و بهجای این، به وی آرامش دهید. نباید از آنچه برایش اتفاق افتاده بترسد؛ چرا که ترس در این شرایط باعث تسریع و تشدید علائم خواهد شد. خود نیز آرامشتان را حفظ کنید و هر چه سریعتر با فوریتهای پزشکی ۱۱۵ تماس بگیرید. وضعیت را به طور دقیق شرح دهید و از آنها بخواهید به صورت اورژانسی در محل حاضر شوند. تا رسیدن اورژانس به توصیههای گفته شده ایشان عمل کنید. فرد را به پهلو بخوابانید، با او حرف بزنید و سعی کنید هشیاری او را نگاه دارید. در صورت کم شدن سطح هشیاری، با یک سوزن ضد عفونی شده نوک انگشتان بیمار را سوراخ کنید تا خون از آنها جاری شود و سپس محل خونریزی را فشار دهید. این کار به بازگشت هشیاری تا حدودی کمک خواهد کرد. به هیچ وجه خوردنی و آشامیدنی به وی ندهید و اگر احساس سرما کرد، فوراً بر روی او پتو بیندازید تا گرمای بدنش از دست نرود.
درمانهای سکته مغزی
شرایط هر بیمار، نوع سکته به وقوع پیوسته و شدت عوارض وارد شده، باعث میشود که درمان سکته مغزی در هر فرد به نوعی متفاوت باشد. گاهی ممکن است تنها با دارو بتوان مشکل را حل نمود و گاهی ترکیبی از چند درمان مختلف و حتی جراحی مغز ممکن است لازم باشد تا مداوا به طور کامل انجام گیرد. برای دو نوع مختلف سکته مغزی که در این مطلب آنها را معرفی کردیم، مکانیزمهای درمانی متفاوتی به شرح زیر وجود خواهد داشت:
درمان سکته مغزی ایسکمیک
در سکته مغزی ایسکمیک که عامل بروز سکته انسداد عروق است، انواع داروهای رقیق کننده خون و داروهای ضد انسداد شریانی در درجه اول تجویز میشوند. اگر پزشکان نتوانند با استفاده از دارو لختگی خون را در مغز از بین ببرند، ممکن است از ترومبکتومی مکانیکی و استنت برای قرار دادن در مغز استفاده کنند. همچنین در موارد نادری که تمام روشهای دیگر جوابگو نبودهاند، ممکن است از جراحی باز مغز توسط جراح مغز و اعصاب برای برداشتن لختگی استفاده شود.
درمان سکته مغزی هموراژیک
درمان سکته مغزی هموراژیک ممکن است کمی پیچیدهتر باشد و بسته به عاملی که باعث خونریزی شده، درمانهای متفاوتی در نظر گرفته شود. در گام اول داروهایی برای کاهش فشار مغز تجویز میشود و سپس ممکن است با استفاده از روش کویلینگ، پزشک یک لوله نازک را در محل خونریزی قرار دهد تا جلوی خونریزی گرفته شود. همچنین قرار دادن گیرههای مخصوص در محل آنوریسمی و یا جراحی کرانیوتومی نیز ممکن است انجام گیرد.
پیشگیری از سکته مغزی
عوارض سکته مغزی میتوان بسیار شدید و درمان آن بسیار سخت و یا غیر ممکن باشد. به همین دلیل، پیشگیری از وقوع راه حل بهتری بهنظر میرسد. این مسئله برای افرادی که سکته خفیف را تجربه کردهاند بیشتر حائز اهمیت است چون احتمال وقوع سکته دیگر و شدیدتر در آنها وجود دارد. رأی پیشگیری از سکته مغزی باید بدانید که سکته مغزی چیست و عوامل خطر خود را شناسایی کنید و با تغییر سبک زندگی از بروز آن پیشگیری کنید.
یکی از مهمترین عواملی که بر stroke اثر میگذارد، فشار خون بالاست. فشار خون بالا به دیواره رگها فشار وارد میکند و باعث آسیبدیدگی و تخریب آنها میشود. برای افرادی که سابقهی stroke خفیف دارند، بهترین راه پیشگیری، کنترل فشار خون است. از مصرف نمک و غذاهای دارای سدیم خودداری کنید و تحتنظر پزشک باشید تا در صورت نیاز برای شما داروی کنترل فشار خون تجویز کند.
تجمع چربی در دیواره رگهای خونی میتواند جریان خون را دچار وقفه کند و این مسئله خطر بروز سکته مغزی را افزایش میدهد. برای پیشگیری از رسوب چربی در رگها، از مصرف غذاهای حاوی کلسترول بالا خودداری کنید. غذاهای حاوی کلسترول بالا مانند فست فودها، تخم مرغ و چربیهای اشباع را حتی الامکان کاهش دهید و سعی کنید از چربیهای سالم مانند روغن کنجد و زیتون استفاده کنید. درصورتی که مبتلا به کلسترول بالا هستید، بهتر است تحت نظر پزشک باشید تا تجویز مناسب برای شما از لحاظ رژیم غذایی و داروهای مورد نیاز انجام شود.
دخانیات خطر بروز سکته مغزی را افزایش میدهد. درصورتی که به مصرف دخانیات اعتیاد دارید؛ سعی کنید با روشهای مناسب آن را ترک نمایید. همچنین مصرف زیاد الکل میتواند فشار خون را افزایش دهد و تأثیر مستقیمیبر وقوع سکته مغزی دارد.
درصورت ابتلاء به دیابت و بالا بودن سطح قند خون، خطر وقوع سکته مغزی نیز افزایش مییابد. اگر مبتلا به دیابت هستید، باید تحتنظر متخصص باشید و رژیم غذایی مناسبی داشته باشید تا قند خونتان را کنترل کنید.
از آنجا که اضافه وزن و چاقی سایر فاکتورهای خطر مانند مشکلات قلبی، کلسترول بالا و مشکلات قلبی و عروقی را افزایش میدهد، یکی از عوامل جدی ابتلاء به سکته مغزی به حساب میآید. بهتر است وزن خود را کاهش دهید. ورزش منظر و رژیم غذایی سالم میتوانند تمامی این فاکتورها را کاهش دهد.
ورزش منظم میتواند از جهات گوناگونی در پیشگیری از وقوع stroke مؤثر باشد. ورزش فشار خون را کاهش میدهد، سطح کلسترول خوب خون را بالا میبرد و از ابتلاء به بیماریهای قلبی و عروقی پیشگیری میکند. همچنین وزن شما را کاهش میدهد و میتواند در کاهش سطح قند خونتان نیز مؤثر باشد. به همین جهت در حدود ۳۰ دقیقه ورزش روزانه منظم میتواند در پیشگیری از وقوع سکته مغزی تأثیرگذار باشد.
تغذیه از مؤثرترین فاکتورهای حفظ سلامتی است. رژیم غذایی کم چرب و کم نمک به همراه مقدار مناسبی از میوهها، سبزیجات و فیبر میتواند بر کنترل عوامل خطر بسیاری از مشکلات از جمله فشار خون، قندخون و کلسترول بالا مؤثر باشد. مصرف چربیهای خوب، امگا۳، مغزها و کربوهیدرات میتواند در کنترل این عوامل مؤثر باشد.
جمع بندی و نتیجه گیری
سکته مغزی به وضعیتی گفته میشود که به دلیل انسداد یکی از عروق مغز و یا خونریزی در یک شریان مغزی، سلولهای مغز دچار آسیب شده و عملکرد مغز و بدن را تحت تاثیر خود قرار میدهند. در این شرایط ممکن است عوارضی همچون از دست رفتن تکلم، از دست رفتن تعادل، فلجی صورت و بدن و یا حتی خطر مرگ فرد را تهدید کند. برای جلوگیری از عوارض غیر قابل بازگشت سکته مغزی، رعایت نکات گفته شده در این مطلب و اهمیت دادن به زمان طلایی نجات، بسیار اهمیت خواهد داشت. امیدواریم آنچه در این مطلب گفته شد را همواره به خاطر بسپارید و در زمان وقوع عارضه به سرعت اقدامات لازم را انجام دهید. همچنین پس از گذشت زمان بحرانی، در انتخاب بهترین پزشک متخصص مغز و اعصاب و بهترین بیمارستان برای درمان سکته مغزی نیز دقت کافی را به عمل آورید.