غده هیپوفیز یکی از مهمترین غدد بدن است که وظیفه کنترل غدد درونریز و ترشح هورمونهای حیاتی را برعهده دارد. به هر غدهای که یک هورمون خاص ترشح کند، یک غده درونریز گفته میشود. غده هیپوفیز به اندازه یک نخود است و در ناحیه هیپوتالاموس پشت بینی و چشمها قرار دارد. از آنجایی که هورمونهای ترشحشده تاثیر بسزایی در فرآیندهای حیاتی بدن دارند، هرگونه اختلالی در غده هیپوفیز از جمله تومور هیپوفیز میتواند منجر به آسیبهای متعددی شود. اگر دوست دارید با خطرات تومور هیپوفیز ، دلایل شکلگیری تومور و راههای درمانش بیشتر آشنا شوید، تا انتهای این مطلب همراه ما بمانید.
دلایل اصلی ایجاد تومور هیپوفیز
در یک تعریف علمی ساده، رشد غیرطبیعی و بیش از حد سلولها غده هیپوفیز منجر به شکلگیری تومور هیپوفیز میشود. اگرچه علت اصلی شکلگیری این تومور مغزی هنوز بهصورت دقیق تشخیص داده نشده و ناشناخته است، در اکثر اوقات جهش ژنتیکی یکی از سلولهای هیپوفیز، اختلالات ژنتیکی نادر و پیشزمینه ارثی بهعنوان عوامل اصلی تومور عنوان میشوند. اگرچه اکثر اوقات این تومور سرطانی و کشنده نیست ولی نباید از خطرات تومور هیپوفیز به سادگی چشمپوشی کرد. در بیش از 99 درصد مراجعین، تومور هیپوفیز بنینگ یا غیرسرطانی است، به این معنی که تومور در سایر نقاط پخش نشده و خوشخیم است.
راههای تشخیص و روشهای درمان تومور هیپوفیز
یک تومور میتواند باعث افزایش میزان ترشح یک هورمون خاص شود و بخشی از بدن را دچار مشکل کند، در حالیکه تومور دیگر میتواند باعث کاهش ترشح هورمون شود و اختلالات کاملا متفاوتی را ایجاد کند. از آنجایی که هیپوفیز با کنترل میزان ترشح هورمونهای مختلف، تاثیر گستردهای در بدن دارد، عوارض تومور هیپوفیز نیز میتواند شامل طیف گستردهای از نشانهها باشد. از جمله رایجترین نشانههای تومور هیپوفیز میتوان به سردرد، اختلالات بینایی نظیر دو بینی، ریزش شدید و ناگهانی مو، ضعف و بیحالی، تغییرات ناگهانی وزن، حساسیت زیاد به سرما و گرما و تشنج اشاره کرد.
در صورت داشتن نشانههای زیر برای مدت طولانی مثلاً چند ماه بهتر است به جراح قاعده جمجمه مراجعه کنید. در صورت لزوم اسکن یا ام آر آی برای بیمار تجویز شده و در صورت وجود تومور، پزشک مراحل درمانی را آغاز میکند. برای درمان این روشهای مختلفی از جمله تجویز دارو، پرتودرمانی و عمل جراحی وجود دارد که متناسب با اندازه تومور و شدت آن یک یا ترکیبی از چند روش به کار گرفته میشود. از آنجایی که بیش از 90 درصد تومورهای هیپوفیز خوشخیم و غیرسرطانی هستند، بدون جراحی نیز قابل درمان هستند. اصولاً جراحی بهعنوان گزینه و راهکار آخر پیش روی بیماران قرار میگیرد. تنها در مواقعی که رشد تومور با تجویز دارو و مراقبتهای پزشکی متوقف نشود و تومور رفتارهای تهاجمی شدید از خودش نشان دهد، برای کاهش حداکثری خطرات تومور هیپوفیز، جراحی به بیمار توصیه میشود.
انواع و خطرات تومور هیپوفیز
در این قسمت بهتر است ابتدا انواع تومور و سپس با خطرات تومور هیپوفیز را معرفی کنیم. به تومورهای خوشخیم هیپوفیزی، آدنوم گفته میشود. عوارض تومور هیپوفیز آدنوم خیلی خطرناک نیست و حتی گاهیاوقات هیچ نشانه و عارضه خاصی ندارد و بهصورت تصادفی حین ام ار آی یا اسکن مغزی، این تومورها مشاهده میشوند. براساس سایز، آدنومها به دو دسته اصلی تقسیم میشود و خطرات تومور هیپوفیز برای هر آدنوم بسته به سایز و شدت تومور متفاوت است. این دو دسته عبارتند از:
1- میکرو آدنومها: اگر اندازه تومور هیپوفیز کمتر از 10 میلیمتر باشد، به آن میکرو آدنوم گفته میشود. بهدلیل اندازه بسیار کوچک و ناچیز، معمولاً میکرو آدنومها اختلالی در غدد ایجاد نمیکنند. همچنین از آنجایی که میکرو آدنومها فشاری به سایر قسمتهای مغز وارد نمیکنند، خطرات تومور هیپوفیز از نوع میکرو آدنوم خیلی جدی سلامتی شخص را تهدید نمیکند.
2- ماکرو آدنوم: اگر یک میکرو آدنوم به حدی رشد کند که اندازهاش بزرگتر 10 میلیمتر شود، به آن یک ماکرو آدنوم گفته میشود. اصولاً ماکرو آدنومها بسیار نادر و کمیاب هستند. از شایعترین عوارض تومور هیپوفیز ماکرو آدنوم میتوان به غش کردن براثر خونریزی داخلی تومور، اختلالات جنسی و مشکلات شدید و ناگهانی بینایی اشاره کرد. از میان خطرات تومور هیپوفیز ذکرشده در این قسمت، خونریزی داخلی تومور میتواند منجر به مرگ بیمار شود. البته که این مورد بسیار نادر است. اصولاً برای درمان میکرو آدنومها از دارو و پرتودرمانی و نظارت دائمی پزشک استفاده میشود ولی اگر رشد تومور در مراحل ابتدایی بیماری متوقف نشود ممکن است اندازه تومور در برخی اوقات حتی به 30 میلیمتر هم برسد. به این دسته از تومورهای هیپوفیز که تمایلی زیاد به رشد و تجاوز به سایر قسمتهای مغز دارند، تومورهای مهاجم یا آدنومهای ژانت هیپوفیزی گفته میشود. خطرات تومور هیپوفیز مهاجم بسیار زیاد است و درصد عود تومور و مرگ و میر ناشی از آن نسبت به سایر تومورها بیشتر است.
عوارض تومور هیپوفیز
همانطور که در بخشهای قبلی نیز به این موضوع اشاره شد، اکثر تومورهای هیپوفیز خوشخیم هستند و تهدید جدی برای سلامتی محسوب نمیشوند. در میان عوارض تومور هیپوفیز، رایجترین عارضه اختلالات بینایی و از دست رفتن بینایی محیطی است. وقتی غده شروع به رشد میکند و از یک حد مشخصی فراتر میرود، به سایر قسمتهای مجاور هیپوفیز فشار وارد میکند. از آنجایی که هیپوفیز پشت چشمها قرار دارد، فشار تومور بر عصبهای بینایی میتواند منجر به اختلالات بینایی و دو بینی شود. به همین دلیل در اکثر موارد جراح مغز و اعصاب تهران توصیه میکنند که به منظور کاهش حداکثری عوارض تومور هیپوفیز، مراحل درمانی بلافاصله پس از تشخیص بیماری آغاز شوند.
البته که عوارض تومور هیپوفیز فقط به خود تومور و بیماری محدود نمیشود و هر روش درمانی اعم از جراحی، دارو درمانی و خصوصا پرتو درمانی میتواند عوارض جانبی خاص خودش را داشته باشد و به نوعی بدن بیمار را تحت تاثیر قرار دهد. بهعنوان مثال حساسیتهای پوستی و اختلال در سیستم گوارشی از جمله عوارض جانبی مصرف برخی داروها و پرتودرمانی است.
چه زمانی از پرتودرمانی استفاده میشود؟
اصولاً هدف از جراحی، برداشتن کامل تومور هیپوفیز است ولی گاهی اوقات به هر دلیلی ممکن است بخشهایی از تومور همچنان باقی بمانند. بعد از جراحی چند اسکن و ام آر آی از بیمار گرفته میشود و در صورتی که بخشهای از تومور مشاهده شود، پرتودرمانی برای از بین بردن کامل بقایای تومور تجویز میشود تا جلوی رشد مجدد و عوارض تومور هیپوفیز گرفته شود. در این روش اشعههای گاما مستقیما به تومور میرسند و به این ترتیب جلوی رشد مجدد آن گرفته میشود.
چه زمانی از دارو درمانی استفاده میشود؟
دارو هم میتواند بهعنوان مکمل در کنار پرتودرمانی و جراحی تجویز شود و هم میتواند به صورت مستقل برای توقف رشد تومور توصیه شود. اصولا بعد از شناسایی نوع تومور براساس نشانهها، داروی متناسب تجویز میشود. رایجترین شرایط عبارتند از:
1- تجویز دارو برای کاهش سطح پرولاکتین در مواردی که تومور هورمون پرولاکتین ترشح میکند.
2- تجویز دارو برای تومورهایی که هورمون رشد ترشح میکنند و شانس موفقیت جراجی نزدیک به صفر است.
3- اگر تومور هورمون تحریککننده تیروئید ترشح کند، برای جلوگیری از عوارض ناشی از آن و کاهش کارکرد تیروئید، داروی خاصی به بیمار تجویز میشود.
4- اگر تومور برخلاف حالات قبلی که باعث افزایش ترشح یک هورمون خاص میشد، منجر به کاهش ترشح هورمونهای ضروری شود، داروهایی برای جایگزینی با هورمونهای مربوطه تجویز خواهد شد.
