دیسک کمر چیست ؟ تشخیص ، پیشگیری و درمان

در تمام ستون فقرات تعداد بیست و چهار مهره متحرک وجود دارد که بین بدنه آنها یک بافت سکه‌ای شکل از جنس غضروفی-ژلاتینی قرار داشته و در حرکت مهره‌ها و فشار روی ستون فقرات مانند بالشی عمل کرده و فشار را تحمل و حرکات را نرم می‌نمایند. در مجاور هر دیسک یک ریشه عصبی خارج میشود و به تمام ارگانهای اطراف عصب‌دهی میکنند. مهره‌های متحرک در سه قسمت ستون فقرات قرار میگیرند: هفت مهره گردنی، دوازده مهره پشتی و پنج مهره کمری که در انتها به مهره‌های غیرمتحرک خاجی متصل میگردند.

دیسک کمر چیست ؟

دیسک کمر شامل خروج بخشی از دیسک بین دو مهره کمری و فشار بر روی اعصاب و بافت‌های اطراف است.این بیرون زدگی ممکن است در چند مهره کمری ایجاد شود . علائم آن شامل درد، تورم، تحریک اعصاب و کاهش حساسیت است. درمان شامل استراحت، فیزیوتراپی و مصرف داروهای ضدالتهابی است. در موارد شدیدتر، جراحی ممکن است لازم باشد. برای جلوگیری از این بیماری، ورزش مناسب، نگهداری درست از وضعیت بدنی و کاهش فشار بر روی کمر توصیه می‌شود

معمولا پنج مهره کمری حرکت قابل توجهی نسبت به یکدیگر دارند و همینطور به دلیل تحمل فشار ستون فقرات بالای خود، دیسک بین این مهره‌ها بیشتر از سایر مناطق در معرض آسیب قرار میگیرند. بسیاری از حرکات روزمره انسانها در خم و راست شدن و چرخیدن و نشست و برخاست مستلزم حرکت نرم و راحت مهره‌های کمری روی دیسکهای بین آنهاست. ریشه‌های عصبی که از بین مهره‌های کمری خارج میشوند وارد پاها میشوند و به پوست و عضلات اندامهای تحتانی عصب میدهند و به این دلیل بسیاری از علائم آسیب دیسکهای کمری در پاها ایجاد میگردند.

بیرون زدگی و پارگی دیسک کمر به چه معناست؟

این سکه‌های غضروفی-ژلاتینی در طول عمر ما در حال تحمل فشارها هستند و در طول روز بارها فشرده و باز میشوند؛ چیزی شبیه کمک فنر اتومبیل. این تکرار فشردگی ممکن است سبب ضعیف شدن جدار دیسک و از طرف دیگر افزایش سن منجر به از دست دادن مایع داخل ژلاتین دیسک و خشک شدن آن شود و به تدریج امکان دارد دیسک فشرده شده بطور کامل به جای خود بازنگردد و برجسته شدن آن باقی بماند و اگر دیواره دیسک در اثر فشار زیاد و مداوم پاره شود امکان دارد محتوای ژلاتینی داخل آن به بیرون بریزد.

علائم دیسک کمر

مراحل اولیه خشک شدن دیسک و از دست رفتن خاصیت ارتجاعی آن با افزایش فشار روی مهره‌های بالا و پایین و عضلات اطراف همراه بوده و ممکن است سبب ایجاد کمر درد شود. این درد معمولا به دنبال حرکتی ناگهانی و شدید در کمر یا بلند کردن جسمی سنگین ایحاد شده و چند روز به شکل اسپاسم عضلات کمر همراه بیمار است و با درمان دارویی و استراحت خوب میشود تا زمانی که مجددا فشار زیادی روی کمر وارد شود. اما این درد با گذر زمان و خشک تر شدن دیسک در زمانهای کوتاه‌تر تکرار شده و شدت آن افزایش می‌یابد.

در مرحله بعد که پارگی جدار دیسک اتفاق افتاده و محتوای دیسک خارج میشود و بیرون میزند درد کمر معمولا شدیدتر احساس شده و اگر دیسک بیرون زده روی عصبی که از نخاع خارج شده فشار آورد سبب درد در مسیر این عصب میگردد. این عصب معمولا “عصب سیاتیک” است و درد ایجاد شده را “درد سیاتیک” می‌نامند. درد سیاتیک از کمر آغاز شده و به باسن تیر میکشد و در ادامه به پشت ران، پشت زانو، پشت و کنار ساق پا، مچ پا و سپس کف یا روی پا انتشار می‌یابد. درد سیاتیک ممکن است یک طرفه یا دو طرفه ایجاد شود.

جدا از درد، فشار روی عصب ممکن است سبب اختلال در عملکرد آن نیز بشود. اگر قسمت حسی عصب آسیب ببیند، احساس گزگز، سوزن سوزن شدن و خواب رفتگی در مسیر عصب در پا بوجود می‌آید؛ اگر قسمت حرکتی آسیب ببیند، احساس ضعف در یک یا هر دو پا ایحاد میشود و ممکن است حرکت مچ پا کم شده و راه رفتن بیمار دچار اختلال گردد؛ در نهایت اگر این عصب عملکردی در قسمت ادراری تناسلی و مقعد داشته باشد، بیمار ممکن است دچار بی‌‌اختیاری ادراری، تجمع ادرار، عدم توانایی در دفع مدفوع و ناتوانایی جنسی شود.

تقریبا تمام این علائم با نشستن، ایستادن، راه رفتن و کلا با فعالیت تشدید میگردد و با استراحت بهبود می‌یابد. گاهی سرفه، عطسه یا حرکت کوچک نابجا در کمر سبب درد برق آسا در پا و تشدید علائم می‌گردد و باعث میشود بیمار ترجیح دهد بی‌حرکت و ساکن بماند.

بی‌حسی پا در بیرون زدن دیسک کمر

معمولا منظور بیمار از “بی‌حسی پا” در بیرون‌زدگی دیسک کمر است در واقع احساس ضعف و سنگینی در پا است و اختلال حسی به شکل کاهش حس در یک قسمت از پا در مقایسه با سمت مقابل کمتر اتفاق افتاده و کمتر اهمیت دارد. به عکس وقتی بیماری از بی‌حسی پا شکایت دارد، احتمالا در حرکت دادن پا و در راه رفتن دچار مشکل شده و علت آن فشار دیسک بیرون زده روی عصبی است که مسئول حرکت عضله قسمت خاصی از پاست.

علت دیسک کمر

علل آسیب دیسکهای کمر و در نهایت پارگی و بیرون زدگی آنها بسیار متعدد است و نمیتوان در مورد هر فرد خاص یک علت مشخص را بیان نمود. شاید باور آن دشوار باشد ولی مهمترین عامل خطر در ابتلا به این بیماری زمینه ژنتیکی است. اگر دقت کنید درگیری چند نفر از اعضای برخی خانواده‌ها را در اطرافیانتان به بیماریهای دیسک کمر خواهید یافت. به نظر میرسد عوامل ژنتیکی و ارثی سبب مستعد شدن دیسکها به خشکی و آسیب دیدگی و پارگی میشوند.
اضافه وزن طبیعی است که باعث فشار مداوم بیش از حد روی ستون فقرات و البته دیسکهای کمر شده و آنها را آسیب پذیر میکند. از سوی دیگر افراد لاغر و بلند قد هم در معرض خطر هستند زیرا عضلات ستون فقرات آنها نحیف و کم‌استحکام بوده و نمیتواند در زمان حرکات از دیسکها محافظت نماید.
اما جز اینها که ذکر شد عوامل دیگری هم هستند که بیشتر امکان تعدیل و کنترل آنها وجود دارد. مهمتر از همه فعالیتهای روزانه؛ نشستن طولانی خصوصا روی صندلی نا مناسب، ایستادن به مدت زیاد بدون استراحت، رانندگی طولانی که با توجه به نا‌مناسب بودن صندلی اتومبیل‌ها از نشستن روی صندلی محل کار آسیب رسان‌تر است، خوابیدن روی تشکهای فنری و نرم، خوابیدن روی شکم، بلند کردن اجسام سنگین خصوصا توام با خم شدن، چرخش مکرر روی کمر، برخی فعالیتهای ورزشی که با خم و راست شدن مکرر همراه هستند، بی‌حرکتی و زندگی بدون ورزش، ضربه شدید به ستون فقرات مانند تصادف رانندگی و سقوط از ارتفاع و در نهایت مصرف سیگار همگی در تخریب و خشک شدن دیسکهای کمر موثر و مهم بوده و عموما قابل کنترل هستند.

تشخیص دیسک کمر

هر درد کمری به معنی بیرون زدگی دیسک کمر و مشکلات مشابه نیست؛ گاهی یک فشار غیرمتعارف، سرما و یا وضعیت بد در زمان خوابیدن سبب اسپاسم عضلات کمر و درد میشود. اما اگر کمردرد بیش از سه روز ادامه یافته و با درد تیرکشنده به پا، گزگز و بی‌حسی یا ضعف در پاها و یا اختلال کنترل ادرار و اختلال جنسی همراه باشد لازم است بررسی دقیقتری شود. عملا امروزه برای تشخیص قطعی بیرون‌زدگی دیسک کمر بهترین روش انجام ام آر آی است که لزوم انجام آن را جراح مغز و اعصاب پس از معاینه شما تشخیص داده و درخواست می‌نماید. محل دیسک، شدت خشکی و بیرون زدگی، میزان فشار روی عصبها و وجود مشکلات همراه مثل تنگی کانال نخاعی، سرخوردگی و موارد مشابه را میتوان در ام آر آی به خوبی ملاحظه کرد.
در برخی موارد انجام سی تی اسکن در پیدا کردن زوائد استخوانی که سبب فشار روی عصبها شده باشند، شکستگی های قدیمی یا جدید، مشکلات مادرزادی در ساختمان مهره‌ها، استخوانی شدن دیسک بیرون زده و موارد دیگر ممکن است به کار آید.
اقدام تشخیصی دیگر که زیاد بکار می‌رود نوار عصب و عضله است. این نوار میتواند نشان دهد که کدام عصبها تحت فشار هستند، میزان آسیب چقدر است، آسیب ایجاد شده جدید است یا قدیمی و اینکه آیا عوامل زمینه‌ای مثل دیابت در آسیب عصبی دخیل بوده‌اند یا خیر. اما در واقع نیاز به انجام عمل جراحی دیسک کمر و انتخاب نوع درمان بیشتر بر اساس علائم بیمار، معاینه بالینی و تصاویر ام آر آی است و در شرایط خاص ممکن است برای تصمیم گیری از نوار عصب و عضله استفاده شود.

درمان اولیه و خانگی بیرون زدگی دیسک کمر

گاهی افرادی که سابقه درد کمر و درد سیاتیک دارند و قبلا بررسی و تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر برای آنها داده و درمان انجام شده است، با تکرار درد متوجه میشوند که احتمالا فشار فیزیکی طی روزهای قبل باعث علامت‌دار شدن مجدد بیماری آنها شده است زیرا همان درد قبلی را مجددا احساس میکنند. در این صورت میتوانند درمانهای اولیه را در خانه تکرار کنند که شامل استراحت، گرم نگه داشتن کمر، مصرف داروهای ضددرد و ضدالتهاب مانند پروفن، استامینوفن، دیکلوفناک، ایندومتاسین و مشابه آنها، مصرف داروهای ضداسپاسم و شل کننده عضلانی مانند متوکاربامول، استفاده از پمادهای موضعی و همینطور چسبهای گرم کننده است. اگر درد بیمار شدید باشد بهتر است استراحت در دو سه روز اول به شکل مطلق بوده و روی تخت با تشک نسبتا سفت و در وضعیت به پشت یا پهلو باشد. قرار دادن بالشی زیر زانو در وضعیت خوابیده به پشت و بالشی بین دو زانو در وضعیت خوابیده به پهلو به برداشتن فشار و کشش روی عضلات اتصال دهنده پاها به کمر کمک میکند و بهتر است از خوابیدن به شکم پرهیز شود.

اقدام به درمانهایی مانند به اصطلاح “جااندازی دیسک کمر” امروزه کاملا غلط و حتی خطرناک است و دیده شده در زمان این مانورهای جااندازی، بیرون زدگی دیسک تشدید شده و عصب پا آسیب جدی و دائم دیده است. اما ماساژ آرام، خصوصا توسط فرد متبحر برای برطرف کردن اسپاسم عضلات میتواند به کاهش درد بیمار کمک کند.
فراموش نکنید که تداوم درد بیش از سه روز، بروز ضعف و بی حسی در پاها، اختلال در کنترل ادرار و یا اختلال جنسی به معنی لزوم مراجعه شما در اولین فرصت به یک جراح مغز و اعصاب برای بررسی دقیق و درمان جدی‌تر است.

درمان غیر جراحی دیسک کمر

جدا از اقدامهای اولیه که در منزل انجام میشود، پله بعدی در واقع انجام درمانهای دارویی و فیزیکی هستند. جراح مغز و اعصاب پس از انجام معاینه و در صورت لزوم درخواست ام آر آی، اگر علامت خطری از نظر آسیب عصبی مشاهده نکند داروهای ضد درد، ضدالتهاب و شل کننده عضلانی برای کاهش درد شما و برطرف کردن تحریک عصبها تجویز میکند. عملکرد بسیاری از داروهای تجویز شده فقط کاهش درد نیست و این تصور که تحمل درد بهتر از مصرف داروست کاملا اشتباه بوده و ممکن است روند بهبودی تحریک عصبهای تحت فشار را به تعویق بیندازد. در عین حال، استراحت مطلق یا نسبی و کاهش فعالیتهای روزمره بخش جدایی ناپذیر درمان است و باید جدی تلقی گردد.
درصد بسیاری از بیماران فقط با دارو و استراحت بهبود می‌یابند اما در گروهی لازم است درمانهای فیزیکی برای تکمیل درمان دارویی بکار روند. فیزیوتراپی که شامل انجام حرکات کششی و بعد قدرتی، تحریک الکتریکی یا مغناطیسی و گرم کردن عضلات، کشش و ماساژ است در واقع قسمت مهمی از درمان فیزیکی را شامل میشود و با تقویت عضلات، برطرف کردن اسپاسم آنها، کاهش فشار روی دیسکها و کاهش تحریک عصبهای منتقل کننده درد به بهبود علائم کمک شایانی می‌نماید.
درمان فیزیکی بعدی آب درمانی است که شامل راه رفتن در آب و انجام حرکتهای کششی و قدرتی در آن است. با قرارگیری بدن انسان در آب، فشار وارد شده روی ستون فقرات کاهش یافته و امکان انجام حرکات نرمشی و ورزشی توام با مصرف انرژی و بدون فشار بیش از حد روی مفاصل بدن از جمله دیسکهای بین مهره‌ای فراهم می‌آید. مقاومت آب در برابر حرکت پاها سبب فشار بیشتر روی عضلات بدون کشش زیاد روی تاندونها و همینطور کنترل شدن حرکت مفاصل میگردد.
طب سوزنی درمان دیگری است که میتواند تحریکهای عصبهای درد را کاهش داده و درد بیمار را آرام نماید اما این درمان طبیعتا تاثیری روی مشکل اصلی مانند بیرون زدگی دیسک نخواهد داشت و با برطرف شدن درد لازم است ورزش و مراقبتهای روزمره در منزل و محیط کار بطور جدی مد نظر قرار گیرد تا از بازگشت علائم جلوگیری شود.

شاید مرز بین درمانهای غیر جراحی و درمانهای جراحی دیسک کمر تزریقها باشند. در مواردی که درمانهای قبل موفق نبوده و بیمار بیشتر از درد شکایت دارد و نه ضعف در پاها، میتوان با تزریق مواد ضدالتهاب و ضددرد در اطراف ریشه های عصبی و نخاع سبب کاهش التهاب آنها و بهبود درد بیمار شد. این تزریق ها بهتر است در اتاق عمل، در شرایط استریل و با استفاده از دستگاه‌های عکسبرداری صورت گیرند تا موفقیت آنها حداکثر و خطر عوارض حداقل باشد. گرچه مدت زمان تاثیر این داروها نسبتا مشخص و محدود است اما هدف از تزریق این است که فرصتی فراهم شود که فرد بتواند با مراقبت و انجام ورزش و تقویت عضلات اطراف ستون فقرات مانع بازگشت علائم شده و فشار را از روی عصبها بردارد. عدم پاسخ به این درمانها به معنی لزوم برداشتن گام بعدی درمان یعنی درمانهای جراحی است.

درمانهای جراحی بیرون زدگی دیسک کمر

درمانهای جراحی دیسک کمر شامل طیف وسیعی از درمانهاست که از جراحی‌های کم‌تهاجمی و لیزری تا جراحی‌های باز را شامل میگردد. هدف هر دو نوع جراحی این است که فشار دیسک بیرون زده از روی عصب درگیر برداشته شود تا هم درد بیمار بهبود یابد و هم خطر آسیب عصبی برطرف گردد.

بهترین جراح دیسک کمر

هنگامی که صحبت از جراحی دیسک کمر به میان می آید پیدا کردن بهترین جراح دیسک کمر تهران یا ایران برای حل مشکل بیمار مطرح میشود.دکتر طبیب خوئی یکی از بهترین جراحان ستون فقرات ایران محسوب میشوند که با بهره گیری از جدید ترین و بروزترین تکنیک های جراحی کارنامه کاری هزاران عمل موفق را دارا هستند.

دکتر علیرضا طبیب خوئی
جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات