فهرست
افرادی که به نورالژی سه قلو مبتلا هستند، فعالیت‌های روزمره مانند خوردن، صحبت کردن یا اصلاح را به راحتی انجام نمی‌دهند. با هر تماس و حرکت صورت، درد پدیدار می‌شود. حتی زمانی که بیرون هستند و باد می‌وزد می‌تواند باعث ایجاد حملات شدید گردد. نورالژی سه قلو یک بیماری عصبی نادر است که باعث دردهای مزمن و شدید در صورت می‌شود.
نورالژی عصب سه قلو (تری ژمینال) چیست؟
نورالرژی سه قلو (TN) که با نام tic douloureux نیز شناخته می‌شود، گاهی شامل ناخوشایندترین دردها می‌گردد. درد، ناحیه پایین صورت و فک را درگیر می‌کند به گونه‌ای که فرد امکان غذا خوردن نخواهد داشت. گاهی ناحیه اطراف بینی و بالای چشم را نیز در گیر می‌کند. دردها شدید، کوبنده و مانند شوک الکتریکی در ناحیه عصب سه قلو رخ می‌دهند. این عصب شامل سه شاخه می‌شود که به پیشانی، گونه و فک پایین می‌رسند. درد اغلب یک طرف صورت را درگیر می‌کند و ممکن است با انجام یک عمل معمولی مانند مسواک زدن دندان‌ها، غذا خوردن یا حتی خوردن باد به صورت، ایجاد گردد. حملات در ابتدا خفیف و کوتاه هستند که در صورت عدم درمان، به تدریج بدتر خواهند شد.
نورالژی عصب سه قلو در زنان بیشتر از مردان رخ می‌دهد و احتمال بروز آن در افراد بالای ۵۰ سال بیشتر است.گزینه‌های درمانی مختلفی برای آن وجود دارد، در نتیجه بیمار لازم نیست این درد را برای همیشه تحمل کند. پزشکان معمولا می‌توانند به طور موثری نورالژی سه قلو را با داروها، تزریقات یا جراحی مدیریت کنند.
عصب‌های تری ژمینال
عصب سه قلو مجموعه‌ای از اعصاب جمجمه‌ای در سر است. مسئولیت آن ایجاد حس در صورت انسان است. یک عصب سه قلو به سمت راست سر و دیگری به سمت چپ می‌رود و هر یک دارای سه شاخه مجزا هستند. کلمه تری‌ژمینال (Trigeminal) یه کلمه لاتین است که از tira به معنای سه و geminus به معنای دو قلو گرفته شده است. عصب سه قلو از ناحیه مغز آغاز می‌شود و تا جمجمه ادامه می‌یابد و در بخش جمجمه به سه شاخه کوچکتر تقسیم می‌شود که هر یک احساسات را در سراسر صورت تحت کنترل دارند:
- عصب چشم: اولین شاخه که حس را در چشم، پلک فوقانی و پیشانی فرد تحت کنترل دارد.
- عصب فک بالا: شاخه دوم که باعث حس در نواحی پلک پایین، گونه، سوراخ بینی، لب بالایی و لثه بالایی می‌شود.
- عصب فک پایین: شاخه سوم که احساسات فک، لب پایین، لثه پایین و برخی از عضلات برای جویدن را تحت کنترل دارد.
شیوع و بروز بیماری
طبق نوشته American Association of Neurological Surgeons گزارش شده است که سالانه صد و پنجاه هزار نفر به نورالژی سه قلو مبتلا و تشخیص داده می‌شوند. در حالی که این اختلال در هر سنی می‌تواند رخ دهد، طبق آمار این مسئله در افراد بالای ۵۰ سال شایع‌تر است. همچنین The National Institute of Neurological Disorders and Stroke به این موضوع اشاره داشته که این اتفاق در زنان بیشتر رخ می‌دهد. نوعی از نورالژی عصب سه قلو با مولتیپل اسکلروزیس (MS) مرتبط است.
دلایل بیماری نورالژی عصب سه قلو
دو علل برای TN وجود دارد: اولیه و ثانویه. علت دقیق هوز ناشناخته است، امّا درد این نواحی نشانه‌ای از تحریک عصب مشخص شده است. در حالت اولیه، با فشرده شدن عصب، جایی که مغز با نخاع در تماس است شکل می‌گیرد. این تماس بین شریان یا سیاهرگ سالم و عصب سه قلو در پایه مغز است. با ایجاد فشار روی عصب در این بخش، عصب از کار می‌افتد. در حالت ثانویه این فشار به دلیل تومور مغزی ،بیماری ام اس، کیست مغزی ، آسیب به صورت یا دیگر مشکلات پزشکی ایجاد می‌شود که به غلاف میلین آسیب می‌رساند.
علائم و نشانه‌های نورالژی عصب سه قلو
این علائم طبق گزارش‌‌هایی که بیماران ارائه داده اند ثبت و بررسی شده است. اکثر بیماران بیان کرده اند که درد به طور ناگهانی و خود به خود از ناحیه‌ای شروع می‌گردد. در دیگر بیماران، درد پس از مسئله‌ای مانند دندانپزشکی، تصادف رانندگی یا ضربه به صورت آغاز شده است. در مواردی که طبق گزارش‌ها پس از دندانپزشکی درد ایجاد شده، به احتمال زیاد این اختلال از قبل ایجاد و سپس علائم اولیه پدیدار شده است. درد اغلب در امتداد فک بالا یا پایین حس می‌شود، در نتیجه بیماران تصور می‌کنند آبسه دندانی دارند. پس از مراجعه به دندانپزشک و انجام روت کانال، درد برطرف نمی‌شود. با ادامه درد بیماران متوجه می‌شوند که مشکل مربوط به دندان نیست.
دردهای نورالژی سه قلو به دو زیر بخش نوع ۱ و نوع ۲ تقسیم می‌شوند. نوع ۱ شامل درد شدید و تیز، ضربان دار، پراکنده، سوزش یا شوک در اطراف چشم‌ها، لب‌ها، بینی، فک، پیشانی و پوست سر می‌گردد و طبق آن تشخیص داده می‌شود. درد نوع ۲ اغلب درد ثابت، دارای سوزش و دردناک است و حالت ضربه‌ای ندارد.
اغلب درد به صورت چرخه‌ای ایجاد می‌شود. ممکن است بیمار دچار حمله و درد طولانی مدت شود و پس از آن هفته‌ها، ماه‌ها و حتی سال‌ها درد کم یا بدون درد باشد و دوباره حملات رخ دهند. با این حال، الگویی که طبق گزارش‌ها به دست آمده نشان می‌دهد که حملات در طول زمان در دوره‌های کوتاه‌تری ظاهر می‌شوند. برخی از بیماران در طول روز یک حمله و برخی دیگر هر ساعت آن را تجربه می‌کنند.
درد معمولا با یک حس شوک الکتریکی آغاز و در کمتر از ۲۰ ثانیه تبدیل به دردی شدید می‌شود. درد باعث ایجاد انقباض غیرقابل کنترل در ناحیه صورت می‌گردد که به همین دلیل این اختلال به نام tic douloureux نیز شناخته شده است.
حملات و درد ممکن است در یک نقطه متمرکز باشند یا در سراسر صورت پخش شوند اما اغلب در یک طرف صورت این حالت رخ می‌دهد. با این حال در موارد نادر و یا زمانی که بیمار به مولتیپل اسکلروزیس دچار باشد، این امکان وجود دارد که درد را در هر دو طرف صورت خود حس کند. نواحی که به طور معمول درگیر می‌شوند و درد می‌گیرند شامل: گونه‌ها، فک، دندان‌ها، لثه‌ها، لب‌ها، چشم و پیشانی هستند.
برخی از محرک‌‌هایی که می‌توانند باعث درد نورالژی سه قلو شوند شامل موارد زیر است:
- اصلاح
- دست زدن به صورت
- بخور
- نوشیدن
- مسواک زدن
- صحبت کردن
- آرایش
- نسیمی را حس کردن
- خندیدن
- شست و شوی صورت
برخی بیماری‌ها علائمی مشابه با نورالژی سه قلو را دارند. شایع‌ترین تقلید کننده از این بیماری، درد نوروپاتیک سه قلو (TNP) است. تری ژمینال نورپاتیک از آسیب به عصب سه قلو ایجاد می‌شود. درد در این بیماری به صورت ثابت و سوزناک توصیف می‌گردد. حملات درد شدید نیز معمولا با لمس صورت ایجاد می‌شوند. بیماری‌های دیگر که علائمی مشابه به نورالژی سه قلو را نشان می‌دهند عبارتند از:
- تاندونیت تمپورال
- سندرم ارنست
- نورالژی Occipital
- سردرد خوشه‌ای / می‌گرن
- آرتریت Gaint cell
- درد دندان
- نورالژی پس از تبخال
- نورالژی گلوسوفارنکس
- عفونت سینوس
- عفونت گوش
- سندرم مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
تشخیص نورالژی عصب سه قلو
از آنجایی که بیماری‌های دیگر دردی مشابه را نشان می‌دهند، امکان تشخیص دقیق در حالت اولیه سخت خواهد بود. براساس آنچه که بیمار شرح می‌دهد می‌توان تشخیص اولیه‌ای به دست آورد که باید با آزمایشات مختلف همراه شود.
نوع دردی که توسط بیمار توصیف می‌شود یکی از علائم تشخیص خواهد بود. دردهای ناگهانی، شوک مانند و کوتاه می‌توانند از علائم این بیماری باشند. محل درد باید در ارتباط با شاخه‌های عصب سه قلو باشد. این مسئله که درد در چه مواقعی ایجاد می‌شود و چه چیز تحریک کننده آن است نیز تعیین کننده خواهد بود. علاوه بر این موارد، معاینه عصبی توسط پزشک صورت می‌گیرد تا محل دقیق درد مشخص شود. آزمایشات واکنشی انجام خواهد شد تا بررسی گردد آیا به دلیل فشرده شدن عصب در نواحی گفته شده، درد ایجاد می‌گردد یا خیر.
آزمایش‌های لازم جهت تشخیص نورالژی عصب سه قلو
در ابتدا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) انجام می‌شود تا بررسی گردد آیا تومور یا ام اس روی عصب سه قلو فشار یا تاثیری وارد کرده است یا خیر. تصاویر سه بعدی MRI با وضوع بالا می‌توانند فشردگی ناشی از رگ خونی را نمایش دهند. اسکن‌‌هایی که با تکنیک‌های جدیدتر ساخته شده اند، می‌توانند نشان دهند که آیا رگ روی عصب فشار می‌آورد و حتی ممکن است میزان فشار را نیز اعلام کنند. فشردگی ناشی از وریدها در این اسکن‌ها به راحتی قابل تشخیص نیستند. آزمایش‌ها می‌توانند به رد سایر بیماری‌ها و علل دیگر کمک کنند.
باید گفت که هیچ آزمایش دقیق و مخصوصی برای تشخیص نورالژی سه قلو وجود ندارد. تشخیص‌ها براساس شرح حال دقیق بیمار و ارزیابی بالینی صورت می‌گیرد. همچنین علائم و تاریخچه پزشکی بیمار نقش مهمی در این تشخیص خواهند داشت. معاینات فیزیکی و عصبی توسط پزشک انجام می‌شود که صورت شما را لمس کرده و معاینه می‌کند تا بهتر بفهمد منشا درد از کجا است.
روش‌های درمان نورالژی عصب سه قلو
درمان‌های غیر جراحی
جهت کاهش درد می‌توان از دارو استفاده نمود. طبق تشخیص پزشک داروها ابتدا با دوزهای پایین تجویز می‌شوند. براساس پاسخ و واکنش بیمار، دوز داروها به تدریج افزایش می‌یابند.
- کاربامازپین؛ یک داروی ضد تشنج است که پزشکان برای درمان TN استفاده می‌کنند. استفاده از داروها صرفا باید با تجویر پزشک انجام شود و از مصرف سرخود داروها خودداری کنید. در مراحل اولیه بیماری، کاربامازپین به کنترل درد کمک می‌کند. هنگامی که بیمار به کمک این دارو تسکین پیدا نکند، پزشک تشخیص TN را دوباره بررسی خواهد کرد. با این حال، اثر این دارو با گذشت زمان کاهش خواهد یافت. عوارض جانبی احتمالی شامل سرگیجه، دوبینی، خواب آلودگی و حالت تهوع می‌شود.
- گاباپنتین؛ این دارو نیز ضد تشنج است و بیشتر برای درمان صرع و می‌گرن استفاده می‌شود امّا در درمان نورالژی عصب سه قلو نیز تاثیر دارد. عوارض جانبی دارو جزئی هستند و شامل سرگیجه یا خواب آلودگی می‌شوند که خود به خود برطرف می‌گردد.
- اکسکاربازپین؛ دارویی به نسبت جدیدتر که اخیرا جهت درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. از نظر ساختاری با داروی کاربامازپین ارتباط دارد و ممکن است پزشک این دارو را تجویز کند، چرا که به طور کل عوارض جانبی کمتری دارد. این عوارض احتمالی می‌تواند به صورت سرگیجه و دوبینی ظاهر شوند.
این موارد بیشتر کاربرد داشته و استفاده شده اند، امّا تنها داروهای تجویزی نخواهند بود. این موضوع به تشخیص پزشک وابسته است. پزشکان با توجه به سابقه و شرح حال دریافتی از بیمار، دارو را تجویز خواهند کرد.
هر دارو ممکن است عوارض جانبی احتمالی به همراه داشته باشد. ممکن است معایب برخی داروها در دوز کمتر مشخص نشود و در دوزهای بالاتر آشکار گردد. برخی بیماران ممکن است به دوز بالاتری برای کاهش درد یا داروی ضد تشنج دوم نیاز داشته باشند که می‌تواند واکنش نامطلوب دارویی را به همراه داشته باشد.
جراحی نورالژی عصب سه قلو
اگر داروها در تسکین و درمان نورالژی عصب سه قلو ناکارآمد باشند، ممکن است با تشخیص پزشک جراح مغز و اعصاب یکی از روش‌های جراحی زیر انتخاب شوند.
- جراحی باز جمجمه
- روش‌های ضایعه
جراحی باز برای افرادی استفاده می‌شود که در تصویر MRI یک رگ خونی مجاور عصب به آن فشار وارد کند. روش جراحی باز مشکلات زیادی دارد امّا تصور می‌شود که مشکل اصلی ایجاد TN را از بین می‌برد. در مقابل روش‌های دیگر صرفا از انتقال درد توسط عصب جلوگیری می‌کنند و اثرات آن‌ها ممکن است کوتاه‌تر باشد. در مواردی نیز اعلام شده که جراحی منجر به بی حسی در صورت گردیده است.
- جراحی باز: در این حالت میکروسکولار در نزدیکی ریشه عصب سه قلو قرار می‌گیرد تا رگ خونی که فشار وارد می‌کند را تشخیص دهد. با حرکت آرامی رگ خونی را از نقطه فشرده شده دور می‌کنند. رفع فشار ممکن است حساسیت را کاهش دهد و به عصب سه قلو اجازه می‌دهد تا بهبود یافته و به حالت عادی و بدون درد باز گردد. این روش موثرترین عمل و البته تهاجمی‌ترین نوع جراحی است. خطر کمی وجود دارد که شنوایی فرد کاهش یابد، در صورت خود احساس ضعف یا بی حسی کند یا دوبینی یا سکته مغزی برایش رخ دهد.
ریزوتومی
در این روش ریزوتومی با فرکانس رادیویی از راه پوست، TN را از طریق انعقاد الکتریکی (گرما) درمان می‌کند. این روش سرپایی با بیهوشی عمومی در اتاق عمل انجام می‌گیرد. جراح به کمک یک سوزن جریان الکتریکی یا یک ماده شیمیایی (گلیسیرین)، فیبرهای درد عصب سه قلو را از بین می‌برد. این روش در حدود ۸۰ درصد از بیماران باعث تسکین درد می‌شود امّا ممکن است با رشد دوباره عصب، حالت درد مجددا رخ دهد.
فشرده سازی به وسیله بالون
جراح یک بالون را از طریق کاتتر در عصب سه قلو قرار می‌دهد. بالون در جایی باد می‌شود که الیاف باعث ایجاد درد می‌شوند. از این طریق عصب را فشرده کرده، رشته‌های دردناک را ساکت می‌کند و سپس خارج می‌شود.
رادیو سرجری استریوتاکتیک
در این راحت از روش‌‌هایی مانند گاما نایف، سایبر نایف و شتاب دهنده خطی (LINAC) استفاده می‌شود. یک دوز بسیار متمرکز از پرتوهای یونیزه به هدف کوچک و دقیق در ریشه عصب سه قلو تابانده می‌شود. این روش غیرتهاجمی بوده و از بسیاری خطرات و عوارض جلوگیری خواهد کرد. بسیاری از بیماران گزارش کرده اند که پس از عمل، درد آن‌ها تسکین یافته است، امّا دقت داشته باشید تضمینی وجود ندارد که هر روشی برای هر فرد موثر باشد.
نورومدولاسیون
در این روش چند الکترود در بافت نرم نزدیک اعصاب، زیر جمجمه و گاهی اوقات عمیق‌تر در مغز، برای رساندن شوک الکتریکی به قسمت‌های مورد نظر استفاده می‌شود. تحریک قشر حرکتی (MCS) ، ناحیه‌ای که در صورت باعث درد می‌شود را تحریک می‌کند. در حالت عمقی (DBS) مسیرهای حسی که بر صورت تاثیر می‌گذارند، تحریک خواهند شد.
فیزیوتراپی
با فیزیوتراپی می‌توان علائم نورالژی عصب سه قلو را کاهش داد. در این حالت سعی می‌شود تا درد کاهش یافته و عملکردهای اصلی بازیابی شوند. درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- طب سوزنی صورتی
- گرما یا یخ درمانی
- مدیریت استرس
- تمرینات عضلات صورت برای مقابله با درد
- تکنیک‌های آرام سازی برای شکل گیری عضلات صورت پس از یک دوره درد
هیچ گزارش دقیقی برای تعیین تاثیر ورزش و فیزیوتراپی بر TN انجام نشده است، امّا مشخص شده است که ورزش هوازی در بهبود درد مفید است.
درمان‌های مکمل که در کنار درمان‌های دارویی می‌توان استفاده نمود، عبارتند از:
- یوگا
- رایحه درمانی
- ورزش‌های آرام
- کایروپراکتیک
- بیوفیدبک
- ویتامین درمانی
- تغذیه درمانی
دوران نقاهت
اشاره کردیم که برخی از درمان‌های نورالژی سه قلو به صورت سرپایی انجام می‌شوند؛ مانند رادیو سرجری گاما نایف که یک روش غیر تهاجمی است. بیماران همان روز می‌توانند به خانه بروند و فعالیت روزمره خود را از سر بگیرند.
سایر روش‌ها مانند رفع فشار میکروواسکولار، زمان بهبودی طولانی تری نیاز دارند. چرا که یک بخش از جمجمه باز شده است و بیماران باید بین ۴ تا ۱۰ روز را در بیمارستان سپری کرده و یک هفته دیگر را در خانه استراحت کنند.
آیا راهی برای جلوگیری از نورالژی عصب سه قلو وجود دارد؟
متاسفانه نورالژی سه قلو قابل پیشگیری نیست. امّا می‌توانید با اجتناب از فعالیت‌های خاصی که باعث تشدید درد می‌شوند، از حملات دردناک پیشگیری نمایید. همچنین، تحقیقات دقیقی وجود ندارد که نشان دهد نورالژی عصب سه قلو بر اثر استرس ایجاد می‌شود یا نه.
مطلب خوب و مفیدی بود ممنون از نویسنده وبسایت