نورالژی عصب سه قلو یا تری ژمینال چیست؟

نورالژی عصب سه‌ قلو (Trigeminus Neuralgia) به عنوان یکی از شدیدترین انواع دردهای عصبی شناخته می‌شود. این وضعیت نادر و بسیار دردناک، حتی ساده‌ ترین فعالیت‌ های روزانه مانند حرف زدن، غذا خوردن یا لمس صورت را به یک چالش طاقت‌فرسا تبدیل می‌کند. تصور کنید هر بار که لبخند می‌زنید یا نسیم ملایمی به صورتتان می‌خورد، با دردی طاقت‌فرسا مواجه شوید که زندگی‌تان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. در این مقاله، به بررسی عمقی نورالژی عصب سه‌قلو، علل بروز، روش‌های تشخیص و گزینه‌های درمانی موجود خواهیم پرداخت و سعی خواهیم کرد نوری تازه بر یکی از پیچیده‌ترین و مبهم‌ترین دردهای عصبی بیفکنیم. این مقاله نه تنها به کسانی که با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند، بلکه به همه‌ی علاقه‌مندان به دانش پزشکی نیز کمک خواهد کرد تا بیشتر درباره‌ی این وضعیت ناتوان‌کننده بدانند.

عصب سه قلو چیست ؟

عصب سه‌ قلو (Trigeminal Nerve)، یکی از بزرگترین اعصاب جمجمه‌ ای انسان، نقش کلیدی در انتقال حس‌ ها از صورت به مغز دارد. این عصب از سه شاخه اصلی تشکیل شده است که هر کدام مسئولیت انتقال حس‌های مختلف از مناطق خاصی از صورت را بر عهده دارند: شاخه اُفتالمیک (چشم و پیشانی)، شاخه ماگزیلاری (گونه‌ها، لب بالا و بینی)، و شاخه مندیبولار (فک پایین، لب پایین و بخشی از زبان). این عصب نه تنها مسئول انتقال حس‌های سطحی مانند درد، گرما و لمس است، بلکه در کنترل حرکات عضلات جویدن نیز نقش دارد. عصب سه‌قلو به دلیل موقعیت و عملکرد خود، در معرض تحریک و آسیب‌ های مختلفی قرار دارد که می‌تواند منجر به شرایطی مانند نورالژی عصب سه‌ قلو شود؛ وضعیتی که با درد های ناگهانی و شدید در نواحی مختلف صورت همراه است. اهمیت این عصب در سیستم عصبی مرکزی به حدی است که هر گونه اختلال در عملکرد آن می‌تواند به شدت کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد و نیازمند توجه ویژه و درمان مناسب باشد. درک عصب سه‌ قلو و نقش آن در بدن، کلید فهم بسیاری از مشکلات عصبی و یافتن راه‌حل‌های مؤثر برای آن‌هاست.

نورالژی عصب سه قلو (تری ژمینال) چیست؟

نورالژی عصب سه‌ قلو (Trigeminal Neuralgia) یکی از شدیدترین و آزاردهنده‌ترین انواع دردهای عصبی است که می‌تواند زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. این بیماری نادر، به واسطه‌ی تحریک یا آسیب دیدن عصب سه‌قلو که وظیفه انتقال حس‌ های صورت به مغز را بر عهده دارد، ایجاد می‌شود. درد نورالژی عصب سه‌قلو به صورت ناگهانی و شدید بروز می‌کند، به طوری که بیمار آن را به عنوان «درد شوک الکتریکی» یا «سوزش تند» توصیف می‌کند. این درد معمولاً در یک طرف صورت و در ناحیه‌ ای که توسط یکی از شاخه‌های عصب سه‌ قلو پوشش داده می‌شود، رخ می‌دهد و ممکن است با تحریکات کوچک مانند لمس صورت، جویدن یا حتی حرف زدن تحریک شود. اگرچه علت دقیق این بیماری هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما فشار روی عصب به دلیل عروق خونی مجاور یا شرایطی مانند ام‌ اس می‌تواند از عوامل مؤثر باشد.

علت نورالژی چیست ؟

علت نورالژی به طور معمول ناشی از تحریک یا آسیب دیدن اعصاب محیطی یا مرکزی است. این تحریک می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله فشار ناشی از عروق خونی مجاور، تروما، عفونت‌ها، یا بیماری‌های التهابی مانند ام اس ایجاد شود. در بسیاری از موارد، نورالژی به علت فشرده شدن عصب توسط یک رگ خونی یا تشکیل تومور مغزی در نزدیکی آن رخ می‌دهد که باعث فشار مستقیم بر عصب و ایجاد درد می‌شود. علاوه بر این، عفونت‌های ویروسی نظیر زونا نیز می‌توانند به نورالژی منجر شوند؛ به عنوان مثال، در نورالژی پس هرپتیک، درد پس از بهبود ضایعات پوستی زونا همچنان باقی می‌ماند. عوامل دیگر مانند دیابت، که باعث آسیب دیدن اعصاب محیطی می‌شود، یا جراحی‌ های ناحیه سر و گردن نیز می‌توانند زمینه‌ساز بروز نورالژی شوند. در برخی موارد، علت دقیق نورالژی ممکن است ناشناخته باقی بماند، که این امر تشخیص و درمان را پیچیده‌ تر می‌کند. با این حال، شناسایی عامل اصلی می‌تواند راهنمایی برای انتخاب درمان مناسب باشد، چه از طریق مدیریت دارویی، چه با روش‌های جراحی یا سایر مداخلات تخصصی. 

علائم و نشانه‌ های نورالژی عصب سه قلو

علائم نورالژی عصب سه‌ قلو به‌طور خاص و منحصر به فردی آزاردهنده هستند و اغلب با دردهای ناگهانی، شدید و شبیه به شوک الکتریکی شناخته می‌شوند. این درد معمولاً در یک طرف صورت و در مناطقی که توسط یکی از سه شاخه عصب سه‌ قلو پوشش داده می‌شود، مانند پیشانی، گونه‌ ها، فک بالا یا پایین، رخ می‌دهد. این حملات درد به طور ناگهانی و بدون هشدار ظاهر می‌شوند و می‌توانند چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشند، اما تکرار آنها در طول روز ممکن است به تعداد زیادی برسد. بیماران معمولاً این درد را با تحریکات ساده‌ای مانند لمس صورت، جویدن، صحبت کردن، مسواک زدن یا حتی قرار گرفتن در معرض باد تجربه می‌کنند.

علاوه بر درد شدید و ناگهانی، برخی افراد ممکن است حساسیت شدید به لمس یا حرکات خاص در نواحی دردناک داشته باشند. در مراحل اولیه، دوره‌ های درد ممکن است کوتاه و پراکنده باشند، اما با گذشت زمان، این دوره‌ها طولانی‌ تر و شدید تر می‌شوند. در موارد شدیدتر، درد می‌تواند به حدی ناتوان‌کننده باشد که فعالیت‌های روزمره فرد مانند غذا خوردن، حرف زدن یا حتی خواب را مختل کند.

در برخی موارد، درد ممکن است همراه با احساس سوزش، گزگز یا بی‌حسی در نواحی درگیر باشد. همچنین، اضطراب و استرس ناشی از انتظار حملات درد می‌تواند به طور غیرمستقیم علائم را تشدید کند. شناخت این علائم و توجه به الگوهای درد برای تشخیص صحیح و مدیریت مؤثر این بیماری ضروری است، زیرا عدم درمان مناسب می‌تواند به تشدید علائم و کاهش کیفیت زندگی فرد منجر شود.

برخی از محرک‌‌هایی که می‌توانند باعث درد نورالژی سه قلو شوند شامل موارد زیر است:

• اصلاح
• دست زدن به صورت
• بخور
• نوشیدن
• مسواک زدن
• صحبت کردن
• آرایش
• نسیمی را حس کردن
• خندیدن
• شست و شوی صورت

برخی بیماری‌ها علائمی مشابه با نورالژی سه قلو را دارند. شایع‌ترین تقلید کننده از این بیماری، درد نوروپاتیک سه قلو (TNP) است. تری ژمینال نورپاتیک از آسیب به عصب سه قلو ایجاد می‌شود. درد در این بیماری به صورت ثابت و سوزناک توصیف می‌گردد. حملات درد شدید نیز معمولا با لمس صورت ایجاد‌ می‌شوند. بیماری‌های دیگر که علائمی مشابه به نورالژی سه قلو را نشان می‌دهند عبارتند از:

• تاندونیت تمپورال
• سندرم ارنست
• نورالژی Occipital
• سردرد خوشه‌ای / می‌گرن
• آرتریت Gaint cell
• درد دندان
• نورالژی پس از تبخال
• نورالژی گلوسوفارنکس
• عفونت سینوس
• عفونت گوش
• سندرم مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)

تشخیص نورالژی عصب سه قلو

تشخیص نورالژی عصب سه‌ قلو به دلیل ماهیت پیچیده و گاهی مبهم علائم آن، نیازمند دقت و بررسی دقیق پزشکی است. این بیماری معمولاً بر اساس تاریخچه بالینی بیمار و توصیف علائم تشخیص داده می‌شود. پزشک با پرسیدن سوالات دقیق در مورد نوع درد، مکان و شدت آن، و همچنین محرک‌ های احتمالی که موجب آغاز درد می‌شوند، می‌تواند به تشخیص اولیه برسد. ویژگی‌هایی مانند دردهای ناگهانی، شدید و مشابه شوک الکتریکی که به‌طور معمول در یک طرف صورت رخ می‌دهند، به همراه عدم وجود علائم عصبی دیگر، به سمت تشخیص نورالژی عصب سه‌قلو هدایت می‌کنند.

در کنار بررسی بالینی، بهترین جراح مغز و اعصاب ایران ممکن است برای رد سایر علل احتمالی مانند تومورهای مغزی، ضایعات عروقی یا مولتیپل اسکلروزیس، از تصویربرداری‌های تشخیصی مانند ام آر آی  یا سی تی اسکن استفاده کند. این تست‌ها به تشخیص دقیق‌ تری کمک می‌کنند و می‌توانند وجود هر گونه فشار غیرطبیعی بر عصب سه‌قلو را نشان دهند.

در برخی موارد، آزمایشات الکتروفیزیولوژیک نیز ممکن است برای بررسی عملکرد عصب و تأیید تشخیص استفاده شود. اگرچه نورالژی عصب سه‌قلو اغلب بدون شواهد قابل مشاهده در تصویربرداری تشخیص داده می‌شود، اما این آزمایش‌ها می‌توانند به رد سایر شرایط بالینی کمک کنند.

تشخیص صحیح نورالژی عصب سه‌قلو اهمیت زیادی دارد، چرا که درمان‌های مؤثر بسته به تشخیص دقیق و به موقع می‌توانند تفاوت چشم‌گیری در کنترل درد و کیفیت زندگی بیمار ایجاد کنند. بنابراین، توجه به جزئیات و استفاده از روش‌های تشخیصی مناسب، کلید مدیریت موفق این بیماری است.

درمان نورالژی به چه روش هایی انجام میشود ؟

درمان نورالژی به ویژه نورالژی عصب سه‌قلو به روش‌ های مختلفی انجام می‌شود که بسته به شدت و پاسخ بیمار به درمان متفاوت است. درمان اولیه معمولاً با داروهای ضدتشنج مانند کاربامازپین و گاباپنتین آغاز می‌شود که می‌توانند به کنترل درد عصبی کمک کنند. این داروها با کاهش فعالیت غیرطبیعی عصب، حملات درد را کاهش می‌دهند. در مواردی که داروها کافی نیستند یا عوارض جانبی جدی ایجاد می‌کنند، روش‌های تهاجمی‌تر مورد بررسی قرار می‌گیرند.

روش‌های جراحی مانند کاهش فشار عروقی بر عصب و ریزوتومی (قطع فیبرهای عصبی) می‌توانند گزینه‌هایی موثر برای تسکین درد باشند. در این روش‌ها، هدف کاهش یا حذف فشار روی عصب سه‌قلو است که معمولاً توسط رگ‌های خونی ایجاد می‌شود.

علاوه بر این، تکنیک‌های کمتر تهاجمی مانند تزریق بوتاکس برای درمان نورالژی یا درمان‌ های اشعه‌ای مثل رادیوفرکوئنسی نیز ممکن است برای بیمارانی که جراحی را نمی‌پذیرند یا نمی‌توانند انجام دهند، پیشنهاد شوند. این روش‌ها اغلب به صورت سرپایی انجام می‌شوند و می‌توانند تسکین قابل‌توجهی برای بیماران فراهم کنند. انتخاب روش درمانی مناسب بستگی به شرایط خاص هر بیمار، سابقه پزشکی و پاسخ به درمان‌های قبلی دارد.

درمان‌های غیر جراحی نورالژی 

جهت کاهش درد می‌توان از دارو استفاده نمود. طبق تشخیص پزشک داروها ابتدا با دوزهای پایین تجویز‌ می‌شوند. براساس پاسخ و واکنش بیمار، دوز داروها به تدریج افزایش‌ می‌یابند.

• کاربامازپین؛ یک داروی ضد تشنج است که پزشکان برای درمان دارویی نورالژی استفاده می‌کنند. استفاده از داروها صرفا باید با تجویر پزشک انجام شود و از مصرف سرخود داروها خودداری کنید. در مراحل اولیه بیماری، کاربامازپین به کنترل درد کمک می‌کند. هنگامی که بیمار به کمک این دارو تسکین پیدا نکند، پزشک دوباره بررسی خواهد کرد. با این حال، اثر این دارو با گذشت زمان کاهش خواهد یافت. عوارض جانبی احتمالی شامل سرگیجه، دوبینی، خواب آلودگی و حالت تهوع می‌شود.
• گاباپنتین؛ این دارو نیز ضد تشنج است و بیشتر برای درمان صرع و می‌گرن استفاده می‌شود امّا در درمان نورالژی عصب سه قلو نیز تاثیر دارد. عوارض جانبی دارو جزئی هستند و شامل سرگیجه یا خواب آلودگی‌ می‌شوند که خود به خود برطرف می‌گردد.
• اکسکاربازپین؛ دارویی به نسبت جدیدتر که اخیرا جهت درمان مورد استفاده قرار‌ می‌گیرد. از نظر ساختاری با داروی کاربامازپین ارتباط دارد و ممکن است پزشک این دارو را تجویز کند، چرا که به طور کل عوارض جانبی کمتری دارد. این عوارض احتمالی می‌تواند به صورت سرگیجه و دوبینی ظاهر شوند.

این موارد بیشتر کاربرد داشته و استفاده شده اند، امّا تنها داروهای تجویزی نخواهند بود. این موضوع به تشخیص پزشک وابسته است. پزشکان با توجه به سابقه و شرح حال دریافتی از بیمار، دارو را تجویز خواهند کرد.

هر دارو ممکن است عوارض جانبی احتمالی به همراه داشته باشد. ممکن است معایب برخی داروها در دوز کمتر مشخص نشود و در دوزهای بالاتر آشکار گردد. برخی بیماران ممکن است به دوز بالاتری برای کاهش درد یا داروی ضد تشنج دوم نیاز داشته باشند که می‌تواند واکنش نامطلوب دارویی را به همراه داشته باشد.

جراحی نورالژی عصب سه قلو

جراحی نورالژی عصب سه‌قلو معمولاً زمانی مطرح می‌شود که درمان‌های دارویی نتوانند درد بیمار را به طور موثر کنترل کنند یا عوارض جانبی غیر قابل تحملی ایجاد کنند. یکی از رایج‌ترین و موفق‌ترین روش‌های جراحی برای این بیماری جراحی باز به روش کرانیتومی است. در این روش، جراح از طریق یک برش کوچک در پشت گوش به داخل جمجمه دسترسی پیدا کرده و رگ خونی‌ که روی عصب سه‌قلو فشار می‌آورد را جابجا می‌کند، و سپس بین رگ و عصب یک لایه محافظ قرار می‌دهد تا تماس مستقیم و فشار کاهش یابد. این روش به ویژه برای بیماران جوان‌ تر و کسانی که وضعیت کلی سلامتی خوبی دارند، گزینه مناسبی است و می‌تواند تسکین طولانی‌ مدت ایجاد کند.

روش‌های جراحی کمتر تهاجمی نیز وجود دارند، از جمله ریزوتومی (Rhizotomy) که شامل تخریب عمدی فیبرهای عصبی برای کاهش درد است. این روش‌ها شامل تکنیک‌های مختلفی مانند ریزوتومی گرمایشی (با استفاده از امواج رادیویی برای ایجاد گرما و آسیب کنترل شده به عصب)،تزریق گلیسرول  (که ماده‌ای شیمیایی برای تخریب عصب به کار می‌رود)، و ریزوتومی بالون (که با باد کردن یک بالون کوچک در نزدیکی عصب، فشار را کاهش می‌دهد) می‌باشند. این روش‌ها معمولاً به صورت سرپایی انجام می‌شوند و دوران بهبودی کوتاه‌تری دارند، اما ممکن است نتایج آن‌ها موقتی باشد و احتمال بازگشت درد وجود دارد.

رادیو سرجری گامانایف (Gamma Knife Radiosurgery) یکی دیگر از گزینه‌های غیرتهاجمی است که از پرتوهای دقیق اشعه برای آسیب زدن به عصب سه‌قلو استفاده می‌کند. این روش بدون نیاز به برش جراحی انجام می‌شود و برای بیمارانی که جراحی باز را نمی‌پذیرند یا نمی‌توانند انجام دهند، انتخابی مناسب است.

در نهایت، انتخاب نوع جراحی نورالژی بستگی به شدت بیماری، وضعیت سلامتی بیمار، و توصیه جراح متخصص دارد. هر روش مزایا و معایب خاص خود را دارد و تصمیم‌گیری نیازمند مشاوره دقیق و بررسی‌های کامل است.

مزایای جراحی باز نورالژی عصب سه قلو

جراحی باز نورالژی عصب سه قلو به عنوان یکی از روش‌های موثر درمان دردهای شدید و مزمن صورت شناخته می‌شود. این نوع جراحی، که تحت عنوان جراحی میکروواسکولار دکمپرسیون  نیز مشهور است، مزایای فراوانی را به همراه دارد. اول از همه، این روش توانایی بالقوه‌ ای در کاهش یا حتی رفع کامل دردهای شدید و ناگهانی مرتبط با نورالژی عصب سه قلو دارد. بیماران اغلب بلافاصله پس از جراحی نورالژی تجربه بهبود چشمگیری در کیفیت زندگی خود گزارش می‌کنند.

علاوه بر کاهش درد، جراحی باز نورالژی عصب سه قلو از لحاظ حفظ ساختار طبیعی عصب، یک رویکرد مزیت‌دار است. برخلاف برخی روش‌های تهاجمی‌ تر که ممکن است به عصب آسیب وارد کنند، این روش تلاشی برای محافظت و ترمیم طبیعی آن دارد، که می‌تواند به کاهش خطرات عوارض جانبی طولانی‌مدت کمک کند. همچنین، نتایج مثبت این روش نه تنها در کوتاه مدت، بلکه در درازمدت نیز ثابت شده‌اند، که امنیت و اثرگذاری پایدار آن را به خوبی نشان می‌دهد.

جراحی باز نورالژی عصب سه قلو می‌تواند بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی افراد ایجاد کند و آن‌ها را از دردهای مداوم و ناتوان‌کننده آزاد سازد، و این امر باعث افزایش رضایت و راحتی عمومی بیماران می‌شود.

عوارض جراحی باز نورالژی

جراحی باز نورالژی، اگرچه می‌تواند نتایج قابل توجهی در تسکین درد مزمن و بهبود کیفیت زندگی بیماران به همراه داشته باشد، اما مانند هر جراحی دیگری، با عوارضی نیز همراه است. یکی از عوارض احتمالی این نوع جراحی، خطر عفونت در محل جراحی است که نیاز به مراقبت دقیق پس از عمل دارد. عوارض عصبی نیز ممکن است، مانند بی‌حسی موقت یا دائم در ناحیه صورت که به علت دستکاری عصب ایجاد می‌شود.

از دیگر عوارض بالقوه می‌توان به خطر ایجاد هیدروسفالی (تجمع مایع در مغز) اشاره کرد که ممکن است نیاز به مداخله‌ی پزشکی داشته باشد. برخی بیماران نیز ممکن است دچار ضعف عضلانی و سردردهای شدید پس از عمل شوند که به مرور زمان برطرف می‌شود، اما نیاز به پیگیری پزشک دارد. یکی دیگر از عوارض نادر، آسیب به عروق خونی نزدیک عصب سه‌قلو می‌باشد که می‌تواند به خونریزی‌های خطرناک منجر شود.

همچنین، امکان بازگشت درد پس از چند سال وجود دارد، که ممکن است نیازمند تکرار جراحی یا روش‌های دیگر درمانی باشد. با وجود این عوارض، بسیاری از بیماران با توجه به کاهش قابل توجه درد و بهبود کیفیت زندگی، تمایل به انجام این جراحی دارند. مهم است که بیماران تمامی جوانب را با پزشک خود بررسی کرده و تصمیم‌گیری آگاهانه‌ای داشته باشند.

درمان قطعی درد نورالژی عصب سه قلو

نورالژی عصب سه قلو به عنوان یکی از دردناک‌ ترین شرایط عصبی شناخته می‌شود که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. درمان قطعی این درد مزمن چالشی پیچیده است که نیاز به توجه و دقت فراوان دارد. یکی از موثرترین روش‌های درمانی که به عنوان یک رویکرد قطعی در نظر گرفته می‌شود، جراحی باز است. این جراحی با هدف رفع فشار از روی عصب سه‌قلو انجام می‌شود و می‌تواند به تسکین کامل و دائمی درد منجر شود.

تاثیر فیزیوتراپی در درمان نورالژی

فیزیوتراپی می‌تواند نقش مهمی در مدیریت و تسکین علائم نورالژی ایفا کند، به ویژه در مواردی که درد ناشی از عصب‌ های محیطی و فشارهای مکانیکی است. این روش درمانی با استفاده از تکنیک‌های متنوع مانند ماساژ درمانی، تمرینات کششی، و تحریک الکتریکی عصبی، به کاهش فشار روی اعصاب و بهبود جریان خون در نواحی آسیب‌دیده کمک می‌کند. این اقدامات می‌توانند تنش عضلانی را کاهش دهند و بهبود وضعیت فیزیکی بیمار را تسریع کنند.

یکی از اهداف اصلی فیزیوتراپی در درمان نورالژی، آموزش بیمار در مورد نحوه صحیح انجام حرکات روزمره و جلوگیری از تشدید درد است. فیزیوتراپیست‌ها با طراحی برنامه‌های تمرینی مناسب و آموزش تکنیک‌های صحیح حرکتی، به بیماران کمک می‌کنند تا از حرکاتی که ممکن است درد را تحریک کنند، اجتناب کنند.

همچنین، فیزیوتراپی می‌تواند با استفاده از روش‌هایی مانند درمان سرد و گرم، اولتراسوند تراپی و لیزر تراپی، به کاهش التهاب و درد کمک کند. این روش‌ها به صورت مکمل با درمان‌های دارویی و گاهی به عنوان یک گزینه جایگزین برای بیماران مبتلا به نورالژی که نمی‌توانند از داروهای خاصی استفاده کنند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. به طور کلی، فیزیوتراپی یک روش غیرتهاجمی و مؤثر برای بهبود کیفیت زندگی بیمارانی است که از دردهای عصبی رنج می‌برند.

https://medlineplus.gov/ency/article/001407.htm