آبسه مغزی چیست ؟

ایجاد آبسه در مغز یک بیماری نسبتا نادر است که معمولا بر اثر عفونت ایجاد می‌شود. آبسه مغزی یک وضعیت جدی و تهدید کننده زندگی است اما امروزه پیشرفت‌های قابل توجهی در تشخیص و درمان آن حاصل شده است. شاید بسیاری از افراد با این بیماری آشنایی نداشته باشند. به همین دلیل، در ادامه قصد داریم به بررسی آبسه مغزی، نشانه‌ها، روش‌های درمان و دیگر موارد مرتبط با این بیماری بپردازیم.

آبسه مغزی چیست؟

آبسه مغزی یک مجموعه کیسه مانند حاوی چرک است که در بافت مغز محصور شده است. ممکن است این مشکل بر اثر عفونت، ضربه یا جراحی، ایجاد شود. این عفونت می‌تواند منشا باکتریایی یا قارچی داشته باشد. اگر در بافت مغز، التهاب موضعی وجود داشته باشد، می‌تواند منجر به ایجاد کپسول پر از چرک شود که به آن آبسه گفته می‌شود.

معمولا آبسه به سرعت رشد می‌کند و پس از حدود دو هفته کاملا تشکیل ‌می‌گردد. آبسه می‌‌تواند موجب تورم مغز شود که موجب ایجاد فشار نا مطلوب بر بافت آن می‌شود. معمولا فقط یک آبسه در مغز ایجاد می‌‌شود و تشکیل آبسه چندگانه به ندرت رخ می‌دهد. همچنین، تشکیل آبسه در مخچه نادر است. آبسه مغزی، بیماری شایعی نیست اما در صورت بروز، به درمان فوری نیاز دارد؛ چرا که می‌تواند زندگی بیمار را با تهدید مواجه کند.

نشانه‌ها و علائم آبسه مغزی

علائم آبسه مغزی در افراد مختلف، متفاوت بوده و به اینکه کدام بخش مغز تحت‌ تاثیر قرار گرفته، بستگی دارد. در فهرست زیر به برخی از نشانه‌ها و عوارض وجود آبسه در مغز اشاره شده است.

• بیمار دچار سر درد شده که معمولا با حالت تهوع و استفراغ همراه است.
• در این بیماری فرد دچار تب بالا را تجربه می‌کند.
• در برخی موارد، سفتی گردن هم گزارش شده است.
• برخی از افراد مبتلا به آبسه، دچار تشنج می‌شوند .
• در این بیماری، اختلالات عصبی مانند ضعف عضلانی در یک طرف بدن رخ می‌دهد.
• در این دسته از بیماران مشکلات حافظه و تمرکز ضعیف دیده شده است.
• در صورت پیشرفت بیماری، فلج نیز ممکن است ایجاد شود.

 

دلایل بروز علائم آبسه مغزی

آبسه مغزی معمولا در اثر عوامل بیماری ‌زایی مانند عفونت، باکتری یا قارچ ایجاد می‌‌شود. عامل بیماری از طریق جریان خون به مغز وارد شده و منبع عفونت نیز معمولا جای دیگری از بدن است. عفونت‌هایی ناحیه گوش، دستگاه تنفسی فوقانی، التهاب باکتریایی ریشه دندان و غیره می‌تواند منبع احتمالی باشد. علاوه بر این، ممکن است باکتری‌‌ها به صورت مستقیم از طریق آسیب سر وارد مغز ‌شوند.

افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به آبسه مغزی ناشی از عفونت قرار دارند؛ چرا که بدن آن‌ها نمی‌تواند به خوبی در برابر عفونت مقابله کند. همچنین، در نوعی از بیماری‌های قلبی، قلب توانایی حمل اکسیژن مورد نیاز بدن را ندارد که عدم وجود اکسیژن کافی، بدن را در برابر عفونت آسیب پذیر می‌کند.

البته بیان این نکته لازم است که نفوذ عفونت به درون مغز به ندرت رخ می‌دهد؛ چرا که بدن برای محافظت از این بخش حیاتی خود، تمهیدات ویژه‌ای ایجاد کرده است. به عنوان مثال، سد خونی مغزی که غشایی ضخیم است، پیش از ورود خون به مغز، آلودگی‌‌های آن را پالایش می‌‌کند. با این وجود، در برخی موارد میکروب‌ها می‌توانند از سیستم دفاعی مغز عبور کرده و آن را آلوده کنند. در صورتی که سیستم ایمنی بدن نتواند عفونت را از بین ببرد، سعی می‌‌کند از طریق بافت سالم و ایجاد آبسه از گسترش آن جلوگیری کند.

اگر چه محل دقیق منشا اصلی عفونت همیشه قابل شناسایی نیست، اما برخی از شایع‌ترین منابع عفونتی که ممکن است موجب ایجاد آبسه مغزی شود، به شرح زیر است:

1. عفونت‌هایی که در اطراف جمجمه ایجاد می‌شوند:

• عفونت گوش میانی
• سینوزیت یا عفونت سینوس ‌ها
• عفونت استخوان پشت گوش

2. عفونت‌هایی که از طریق جریان خون وارد بافت مغز می‌شوند:

• عفونت ناشی از آبسه یا پوسیدگی دندان
• عفونت‌های قلبی
• عفونت‌های ناشی از آسیب دیدگی سر
• عفونت‌های ریه مانند ذات الریه
• عفونت‌های پوستی
• عفونت‌های شکمی مانند عفونت‌های روده ای
• عفونت‌های لگنی مانند عفونت‌های مثانه

همچنین، ضربه مستقیم به جمجمه هم ممکن است سبب آبسه مغزی شود؛ به عنوان مثال، شکستگی جمجمه بر اثر ضریه یا اصابت گلوله و ترکش به آن می‌تواند منجر به بروز این مشکل شود. همچنین، این بیماری ممکن است به عنوان عارضه جراحی مغز و اعصاب ایجاد شود.

عوامل خطر بیماری آبسه مغزی

بر اساس بررسی‌های انجام شده، آمار ابتلا به آبسه مغزی در مردان بیشتر از زنان است و سالمندان و کودکان بیشتر در معرض خطر هستند. افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. سیستم ایمنی بدن می‌تواند به دلایل مختلف تضعیف شود. در فهرست زیر به افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به آبسه مغزی هستند، اشاره شده است:

• در صورتی که سیستم ایمنی بدن مختل شود. به‌ عنوان ‌مثال، افرادی که از دارو‌های سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند مانند افرادی که پیوند اعضا انجام داده اند.
• افرادی که به بیماری‌های تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن مانندHIV یا ایدز دچار شده اند.
• افرادی که تحت روش‌های درمانی تضعیف کننده سیستم ایمنی مانند شیمی درمانی قرار دارند.
• افرادی که در مناطق با سطح بهداشت پایین زندگی می‌کنند، بیشتر به این بیماری مبتلا می‌شوند.
• کودکانی که از بدو تولد و به صورت مادر زادی به نوعی از بیماری قلبی مبتلا هستند.
• بیمارانی که از مننژیت رنج می‌برند.
• افرادی که به عفونت گوش میانی یا سینوزیت طولانی مدت مبتلا هستند.
• افرادی که دچار عفونت دندان، فک، صورت و پوست سر شده اند هم مستعد ابتلا به این بیماری هستند.
• معتادانی که مواد مخدر تزریق می‌کنند.

 

آبسه مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص آبسه مغزی در مراحل اولیه چندان آسان نیست؛ چرا که نشانه‌های اولیه این بیماری کمک چندانی به تشخیص آن نمی‌کنند. به عنوان مثال، مشکلات زیادی می‌‌توانند موجب سر درد شوند. در برخی موارد، تمایز آبسه از تومور مغزی ، دشوار است. به همین دلیل، آبسه مغزی ممکن است تا چندین روز پس از بروز اولین نشانه‌ها تشخیص داده نشود.

مهم‌ترین روش تشخیص این بیماری، تصویربرداری ام‌ آر آی (MRI) جمجمه است. همچنین، این بیماری از طریق توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن از مغز (CT Scan) نیز قابل تشخیص است. از آنجا که آبسه به صورت یک یا چند لکه ظاهر می‌شود، با تصویر برداری از داخل مغز قابل تشخیص خواهد بود.

برای یافتن منشا عفونت، علاوه بر تصویر برداری از جمجمه، معاینه فیزیکی هم انجام می‌شود. برای این منظور دندان‌‌ها، گردن، گلو و مجاری شنوایی و حتی بخش‌های دورتر از مغز مانند ریه، قلب و استخوان‌ها معاینه می‌‌شود. همچنین، جراح مغز و اعصاب در مورد سابقه پزشکی بیمار سوال می‌کند. ممکن است عوامل خطر نقص ایمنی مانند ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) منشا عفونت باشد. پزشک وجود علائم آبسه مغزی را هم در بیمار بررسی می‌کند. علاوه بر این، آزمایش خون نیز برای یافتن منبع اصلی عفونت انجام می‌‌شود.

در صورتی که با انجام این آزمایشات و معاینات هنوز هم پزشک در مورد این بیماری به قطعیت نرسیده باشد، قطعه‌ای از آبسه را با یک سوزن ظریف جدا کرده و مورد بررسی قرار می‌دهد.

 

روش‌های درمان آبسه مغزی

هر چه فرآیند درمان زودتر آغاز شود، احتمال موثر بودن درمان نیز بیشتر است. برای انجام درمان‌های اولیه معمولا بیمار در بیمارستان بستری می‌شود. به طور کلی، درمان آبسه مغزی شامل دارو و جراحی است.

دارو درمانی

به طور معمول اگر پزشک به آبسه مغزی مشکوک شود، برای بیمار آنتی بیوتیک‌های طیف گسترد‌ه تجویز می‌کند تا عامل عفونت از بین رود. سپس با انجام آزمایش، نوع عفونت مشخص می‌شود. بر اساس اینکه عفونت ویروسی است یا باکتریایی، روش درمان متفاوت خواهد بود. دارو‌های دیگر برای مقابله با عوارض این بیماری مانند مننژیت و تشنج تجویز می‌شوند.

جراحی آبسه مغزی

در صورتی که بیمار به درمان‌های دارویی پاسخ ندهد یا در اثر آبسه، مغز تحت فشار قرار گیرد و یا خطر ترکیدن آبسه وجود داشته باشد، عمل جراحی اجتناب ناپذیر است. در این صورت باید تخلیه آبسه از طریق جراحی انجام شود. در برخی از روش‌های جراحی یک سوراخ در جمجمه ایجاد کرده و چرک را از طریق آن از جمجمه خارج می‌کنند.

در خصوص این بیماری باید توجه داشته باشید که آبسه می‌تواند پس از ماه‌‌ها یا سال‌ها دوباره عود کند. از این رو، پزشک حتی پس از بهبودی هم فرد را تحت نظر دارد؛ این نظارت ممکن است شامل انجام سی تی اسکن دوره‌ای باشد.

روش‌های پیشگیری از آبسه مغزی

برای پیشگیری از آبسه مغزی باید هر وضعیتی که می‌تواند باعث عفونت گردد، کنترل و درمان شود تا از انتقال عوامل بیماری‌ زا به مغز جلوگیری شود. علاوه بر این، بهره گیری از یک رژیم غذایی سالم و ورزش هم توصیه می‌‌شود. همچنین، اگر دچار مشکل ضعف در سیستم ایمنی یا بیماری قلبی هستید، پیش از انجام امور دندان‌پزشکی، اورولوژی و دیگر موارد درمانی، با پزشک خود مشورت کنید؛ پزشک ممکن است برای شما آنتی‌ بیوتیک تجویز کند تا خطر ابتلا به عفونت را کاهش دهد.