هر بیماری علائمی دارد که از طریق بروز آن علائم فرد پی به وجود اختلال در عضو یا اندام خاصی در بدن می‌برد و درصدد رفع و درمان آن مشکل برمی‌آید. علائم بیماری‌ها مانند هشدارهایی از سوی سیستم هوشمند بدن عمل کرده و به نوعی راه بررسی را به پزشک نیز نشان می‌دهند. اگرچه بیماری‌های مختلفی، خصوصاً در یک اندام یا اندام‌های متفاوت ممکن است مشابه باشند، مانند سردرد یا حالت تهوع، اما قرار گرفتن چندین عامل در کنار هم بیانگر و نشان‌دهندۀ یک بیماری یا مشکل خاص است که با استفاده از روش‌های تشخیصی مختلف پزشک و بیمار را در راه تشخیص و اطلاع از وضعیت پیش آمده آگاه می‌کند. باید دانست که ممکن است در اعضای پیچیده‌تر نیاز به دقت و توجه بیشتری باشد و همین طور یک سری علائم مشابه را می‌بایست در کنار موضوعات دیگر جهت بررسی درنظر گرفت. مغز و سیستم عصب مرکزی یکی از اندام‌هایی است که می‌بایست در تشخیص مشکلات آن این موارد را درنظر گرفت. به گونه‌ای که حضور علائمی مانند علائم تومورهای مغزی، دال بر وجود تومور نباشد و بیانگر یک بیماری کاذب یا مشابه باشد. یکی از این بیماری‌ها تومور کاذب مغزی است و همانطور که از نام آن برمی‌آید، اگرچه علائم حضور دارند و دیده می‌شوند، ولی توموری وجود ندارد.
تومور کاذب مغزی چیست؟
تومور کاذب مغزی زمانی مطرح می‌شود که بدون وجود هیچ تومور مغزی ، علائم تومور مغزی ظاهر می‌گردد. در این وضعیت فشار داخل جمجمه بدون هیچ دلیل مشخص و واضحی افزایش پیدا کرده و در فضای بستۀ جمجمه مشکل‌ساز می‌شود. مایع مغزی نخاعی که جمجمه و اطراف مغز و همچنین تمام طناب عصبی را احاطه کرده است، وظیفۀ تأمین مواد غذایی برای مغز و نخاع و از بین بردن هر گونه ناخالصی یا مواد زائد و همچنین حفاظت از آن‌ها را به عهده دارد و در نهایت این مایع از طریق یک چرخه مجدد جذب خون شده و بازیابی می‌گردد.
حال اگر این مایع به درستی جذب خون نشود، اتفاقی که رخ می‌دهد افزایش حجم آن و به دنبال آن افزایش فشار داخل جمجه است. این حالت عواقبی مانند سردرد و فشار به عصب بینایی دارد که ممکن است منجر به کاهش بینایی شود.
علائم تومور کاذب مغزی
تومور کاذب مغزی مانند هر بیماری یا اختلالی در بدن علائمی دارد که قابل بررسی و پیگیری بوده و به قرار زیر است:
- سردردهای شدید که بیشتر از پشت چشم شروع می‌شوند
- سرگیجه، حالت تهوع یا استفراغ
- وزوز و صدای زنگ در گوش
- دوبینی
- درد شانه، گردن و یا کمر درد
- سفتی و گرفتگی عضلات گردن
- مشکل در دید پهلو
- دیدن نقاط ریز نورانی جلوی چشم
- دوره‌های کوتاه کم‌بینی یا نابینایی
- افسردگی و فراموشی
- تشدید علائم حین فعالیت بدنی
علائمی که نام برده شد می‌توانند تمامی یا برخی از آن‌ها در تومور کاذب مغزی ظاهر شوند که می‌بایست به جراح مغز و اعصاب تهران مراجعه و بررسی کرد. برخی اوقات ممکن است علائم به شکل موقتی برطرف شوند، ولی با گذشت زمان مجدد عود کنند.
علت بروز تومور مغزی کاذب
اگر بخواهیم علت یا عللی برای این مسئله بیان کنیم، شاید به درستی نتوان عامل خاصی را ذکر کرد. بیماری تومور کاذب مغزی یک بیماری ایدیوپاتیک (بیماری با منشاء ناشناخته) است و طبعاً دلیل مشخصی ندارد؛ چراکه در صورت داشتن دلیل مشخص، دیگر بیماری ایدیوپاتیک نخواهد بود و فشار خون ثانویه داخل جمجمه نامیده خواهد شد.
همانطور که گفتیم مایع مغزی نخاعی که مغز و نخاع را احاطه کرده است، مسئول غذارسانی و محافظت و در عین حال دور کردن مواد زائد از این سیستم حسّاس است. این مایع در مغز تولید شده و سپس بعد از ایفاء نقش خود، جذب عروق خونی می‌گردد. پرواضح است که ایجاد هر گونه اختلالی در این فرآیند سبب بروز مشکل و افزایش فشار داخل جمجمه می‌گردد. اما هنوز دلیل مشخصی برای ایجاد حالت تومور کاذب مغزی وجود ندارد و تنها می‌توان عواملی را به عنوان ریسک فاکتورهای بروز این مشکل ذکر کرد.
ریسک فاکتورهای تومور کاذب مغزی
عوامل و یا شرایطی ممکن است احتمال ابتلا به تومور کاذب مغزی را افزایش دهند؛ حتی مصرف برخی داروها ممکن است باعث شدت گرفتن این ریسک شود. در ادامه مهم‌ترین این عوامل را بیان می‌کنیم.به طور کلی اصلی‌ترین موارد عبارتند از:
- جنسیت؛ احتمال ابتلا به این اختلال در زنان، 9 برابر بیشتر از مردان است. البته هنوز نقش هورمون‌ها در این موضوع مشخص نشده است.
- اضافه وزن و چاقی؛ اگرچه افراد لاغر نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند اما اضافه وزن و چاقی، خصوصاً در زنان در سنین باروری، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.
- مصرف برخی داروها؛ استفاده از برخی داروها، خصوصاً استروئیدهای خاص و داروهای مشتق از ویتامین A، لیتیوم و تتراسایکلین‌ها، به عنوان یکی از ریسک فاکتورها در ابتلا به تومور کاذب مغزی به حساب می‌آیند.
- اختلال رگ خونی؛ رگ‌های خونی که مسئول جذب مایع مغزی نخاعی هستند، ممکن است از بدو تولد دچار اختلال بوده و وظیفۀ خود را به درستی انجام ندهند.
- آپنه خواب؛ نزدیکی زیادی بین آپنه خواب و ابتلا به تومور کاذب مغزی وجود دارد. وقفه‌های تنفسی مکرر حین خواب که همان آپنه خواب نامیده می‌شود، مضرات زیادی دارد که یکی از آن‌ها ایجاد تومور کاذب مغزی است.
علاوه بر مواردی که در بالا ذکر شد؛ وجود برخی بیماری‌ها و اختلالات در بدن نیز ممکن است احتمال ابتلا به تومور کاذب مغزی را افزایش داده و در زمرۀ ریسک فاکتورها به شمار می‌روند. مواردی مانند:
- کم‌خونی
- لوپوس
- بیماری کلیوی
- تخمدان پلی‌کیستیک
- بیماری آدیسون (اختلال در تولید هورمون‌های غده فوق کلیوی)
- غدد پاراتیروئید کم‌کار
- اختلال لخته شدن خون
تشخیص تومور کاذب مغزی
مانند هر اختلال یا بیماری دیگری، تشخیص تومور کاذب مغزی بسیار مهم است. با استفاده از معاینه و چند تست می‌توان پی به وجود تومور کاذب مغزی برد و دیگر عوامل مسبب افزایش فشار داخل جمجمه را رد کرد.
- انجام اسکن و MRI مغزی: تصویربرداری ممکن است طبیعی بوده و یا سی‌تی اسکن فضاهای خالی و سیال کمتری را که توسط مایع مغزی نخاعی احاطه شده نشان دهد. در ام آر آی مغز نیز ممکن است بطن‌های کوچک و هیپوفیز تحت فشار نشان داده شود. همچنین رگ‌های خونی که مسئول جذب مایع مغزی نختعی هستند نیز از این طریق قابل‌بررسی است.
- نمونه‌برداری از مایع مغزی نخاعی (CSF): که پونکسیون کمری نیز نامیده می‌شود. بدین طریق فشار این مایع سنجیده می‌شود.
- تست بررسی عملکرد چشم‌ها و سنجش بینایی: به دلیل تأثیر مستقیم افزایش فشار جمجمه بر بینایی، معاینه دقیق چشم و سنجش میزان بینایی بسیار مهم است.
- تست فشار داخل جمجمه: پس از رد وجود تومور در مغز، پزشک فشار داخل جمجمه را می‌سنجد. از طریق تست اسپینال تپ (spinal tap) و نمونه‌گیری، مشکلات مرتبط با مایع مغزی نخاعی در انواع بیماری‌ها بررسی می‌گردد.
درمان تومور کاذب مغزی
پس از اینکه تشخیص انجام شد و عدم وجود تومور مشخص گردید، حالا نوبت این است که درمان‌های لازم را در دستور کار قرار داده و به کار ببندیم. درمان تومور کاذب مغزی بدین ترتیب است:
- کاهش وزن: از آنجایی که چاقی و اضافه وزن یکی از اصلی‌ترین دلایل بروز این مشکل است، کاهش وزن نیز یکی از اقدامات لازم و ضروری است.
- محدودیت مصرف مایعات و نمک: با افزایش حجم مایع مغزی نخاعی، پرواضح است که می‌بایست مصرف مایعات محدود شده و کاهش یابد.
- استفاده از داروهای دیورتیک: این داروها نیز به بدن کمک می‌کند تا مایعات اضافی را دفع کند و به اصطلاح ادرارآور هستند.
- به کار بردن اسپینال تپ: اسپینال تپ مانند شیر خروجی عمل کرده و مایع اضافی را خارج می‌کند.
- استفاده از شنت: در مواردی که رگ‌های خونی قادر به جذب مایع مغزی نخاعی اضافه نیستند، استفاده از شنت و کار گذاشتن آن باعث تخلیه CSF اضافی شده و فشار داخل جمجمه کاهش می‌یابد.
در نهایت پزشک متخصص برای بررسی وضعیت بیمار و علائم موجود، توصیه به مراجعه مکرر و چکاپ بیمار می‌کند تا از پایین آمدن فشار داخل جمجمه و برطرف شدن علائم مطمئن شود. انتخاب روند درمان و استفاده از روش‌های مختلف با توجه به شرایط بیمار، توسط پزشک صورت می‌گیرد و ممکن است هر یک از راهکارهای معرفی شده و یا تلفیقی از آن‌ها برای درمان مورد استفاده قرار گیرد.
آیا احتمال برگشت این اختلال پس از درمان وجود دارد؟
افرادی که دچار این اختلال می‌شوند و به تومور کاذب مغزی مبتلا می‌گردند، می‌توانند با مراجعه به‌موقع به پزشک متخصص و بررسی علائم و اطمینان از عدم وجود تومور در مغز، پروسه درمان را شروع کنند. با کاهش وزن و محدود کردن مصرف مایعات به عنوان اولین اقدامات و در صورت نیاز انجام راهکارهای بعدی، می‌توان شرایط را کنترل کرد. در صورت نیاز، مراجعۀ مکرر و به دفعات از جهت بررسی وضعیت بینایی و وجود علائم دیگر توصیه می‌شود. شاید این سؤال پیش بیاید که آیا احتمال برگشت این اختلال پس از درمان وجود دارد یا خیر؟ در 10 تا 20 درصد موارد ممکن است پس از طی کردن فرآیند درمان، مشکل مجدد بروز کرده و به اصطلاح عود کند، لذا پس از درمان توصیه بر انجام معاینات دوره‌ای و منظم است تا از بروز مجدد مشکل جلوگیری شود. حتی کاهش میزان بسیار کمی از اضافه وزن و انجام معاینه چشمی دوره‌ای، می‌تواند قبل از تشدید علائم از شدت گرفتن مشکل و سخت و طولانی شدن فرآیند درمان جلوگیری نماید.
