فهرست
تومور مغزی رشد سلول‌های غیرطبیعی در مغز است. این بیماری می‌تواند در هر قسمت از مغز یا جمجمه، از جمله پوشش محافظ، قسمت زیرین مغز (پایه جمجمه) ، ساقه مغز، سینوس‌ها و حفره بینی و بسیاری از نواحی دیگر ایجاد شود. از شایع‌ترین علائم تومور مغزی می‌توان به سردرد، مشکلات بینایی، تغییرات خلق و خوی، تشنج ، تغییرات شخصیتی و… اشاره کرد. این مقاله به علائم مختلف تومورهای مغزی، علائم مرتبط با انواع و مکان‌های مختلف تومور و عوامل خطر هر کدام می‌پردازد.
علائم و نشانه‌های تومور مغزی
علائم تومور مغزی صرف نظر از تومور مغزی بدخیم یا تومور مغزی خوش خیم بودن آن‌ها مشابه است؛ تنها ممکن است بسته به نوع، محل در مغز و مرحله تومور متفاوت باشند. سرطان در مفهوم ساده به تقسیم شدن غیرطبیعی سلول‌ها در بخشی از بدن می‌گویند که منجر به ایجاد توده می‌شود. اگر این توده توسط سلول‌های مغزی ایجاد شود، بیماری به نام تومور مغزی را به وجود می‌آورد. تومورهای مغزی انواع مختلفی دارند، هر چند تومورها در علائم کلی مشابه هستند اما هر کدام علائم مخصوص به خود را نیز دارند که در ادامه به آن می‌پردازیم.
اگر بخواهیم به طور کامل شایع‌ترین علائم تومور مغزی را بیان کنیم، لیستی به شکل زیر را می‌توان برای آن توصیف کرد:
- سردرد
- تشنج
- تغییرات در شخصیت
- مشکلات بینایی
- از دست دادن حافظه
- تغییرات خلق و خوی
- از دست دادن تعادل
- حالت تهوع
- خستگی
- اضطراب یا افسردگی
- مشکل در تمرکز
- مشکلات گفتاری
- احساس گیجی و سردرگمی
- از دست دادن هماهنگی
- ضعف عضلانی
- سوزن سوزن شدن یا سفتی در یک طرف بدن
انواع تومورهای مغزی و علائم آن
همان‌طور که بیان کردیم تومورهای مغزی انواع گوناگونی دارند که هر کدام علائم مخصوص به خود را نشان می‌دهند. در ادامه، به بررسی چند نوع تومور مغزی شایع و علائم خاص آن‌ها خواهیم پرداخت.
مننژیوم مغزی
تقریباً یک سوم تومورهای اولیه مغز تومور مغزی مننژیوم هستند؛ آن‌ها معمولاً خوش‌خیم هستند و به کندی رشد می‌کنند. این سلول‌ها از سلول‌های بافت پوشاننده مغز و نخاع رشد نموده و روی این نواحی فشار ایجاد می‌کنند. مننژیوم در کودکان بسیار نادر است و بیشتر در زنان بالای ۶۰ سال شایع است؛ مردان کمتر به این بیماری مبتلا می‌شوند. از شایع‌ترین علائم تومور مغزی در حالت مننژیوم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سردرد شدید
- ضعف در بازو یا پا
- تشنج
- تغییرات در شخصیت
- مشکلات بینایی
گلیوبلاستوما
گلیوبلاستوما تومورهای بدخیم هستند. آن‌ها می‌توانند به سرعت رشد کنند و به همین خاطر به درمان فشرده‌تری نیاز دارند. طبق گفته انجمن تومور مغزی آمریکا، متخصصان مراقبت‌های بهداشتی بسته به میزان غیرطبیعی بودن سلول‌های تومور، درجه‌ای را به تومورها اختصاص می‌دهند. تومورهای درجه ۱ خوش‌خیم‌ترین و درجه ۴ بدخیم‌ترین هستند؛ گلیوبلاستوما از دسته تومورهای درجه ۴ محسوب می‌شود.
تعدادی از شایع‌ترین علائم تومور مغزی در حالت گلیوبلاستوما:
- تهوع و استفراغ
- سردرد که ممکن است در صبح شدیدتر باشد
- ضعف در بدن، مانند بازو، پا یا صورت
- مشکل در ایجاد تعادل
- مشکلات حافظه
- تشنج
آستروسیتوم
آستروسیتوم‌ها تومورهای مغزی هستند که از سلول‌هایی با نام آستروسیت ایجاد می‌شوند. این سلول‌ها بافت مغز را می‌سازند. می‌توانند از درجه ۱ تا ۴ متغیر باشند. این تومور در کودکان رایج است.
شایع‌ترین علائم تومور مغزی در حالت بیماری آستروسیتوم:
- سردرد شدید
- از دست دادن حافظه
- تشنج
- تغییرات در رفتار
کرانیوفارنژیوم
کرانیوفارنژیوما یک تومور خوش‌خیم است که در نزدیکی غده هیپوفیز ایجاد می‌شود؛ این غده به دلیل نزدیکی به غده هیپوفیز و مجاری بینایی حساسیت ویژه‌ای دارد. این بیماری در کودکان بسیار رایج‌تر از بزرگسالان است و باعث ایجاد اختلالات بینایی در کودکان می‌شود. این تومور باعث ایجاد فشار بر روی غده هیپوفیز و مجرای بینایی می‌شود و در امتداد عصب بینایی رشد می‌کند.
شایع‌ترین علائم تومور مغزی در حالت بیماری تومور کرانیوفارنژیوما:
- چاقی
- مشکلات بینایی به دلیل تورم عصب بینایی
- مشکلات هورمونی
تومور هیپوفیز
تومور هیپوفیز در غده هیپوفیز ایجاد می‌شوند و بر سطح هورمون‌ها تأثیر می‌گذارند؛ این بیماری در زنان شایع‌تر از مردان است. آن‌ها به کندی رشد می‌کنند به همین دلیل می‌توانند در دراز مدت نیز درمان شوند.
این تومورها می‌توانند هورمون‌های هیپوفیز ترشح کرده و علائم اضافی ایجاد کنند. طبق گفته انجمن تومور مغزی آمریکا، تومورهایی که از غده هیپوفیز شروع می‌شوند، تقریباً همیشه غیرسرطانی هستند.
چند نمونه از شایع‌ترین علائم تومور مغزی در حالت هیپوفیز به شرح زیر است:
- سردرد
- مشکلات بینایی
- تغییرات در رفتار
- تغییرات در سطوح هورمونی
تومور متاستاز مغزی
تومورهای متاستاز مغزی یا تومورهای ثانویه مغزی برخلاف سایر تومورهای مغزی از سلول‌های خود مغز تکثیر نمی‌شوند. این سلول‌ها در سایر قسمت‌های بدن که سرطان وجود دارد تشکیل می‌شوند و از طریق جریان خون به مغز منتقل می‌شوند. تومورهای متاستاتیک مغز با علائمی مشابه تومورهای اولیه مغزی ظاهر می‌شوند.
چند نمونه از شایع‌ترین علائم تومور مغزی در حالت متاستاتیک:
- سردرد شدید
- تشنج
- از دست دادن حافظه کوتاه مدت
- تغییرات در شخصیت یا رفتار
- ضعف در یک طرف بدن
- مشکلات در ایجاد تعادل
علل تومور مغزی و عوامل هشدار دهنده آن
هنوز علت دقیقی برای رشد تومورهای مغزی پیدا نشده است. برخی پزشکان بر این باورند که ممکن است ربطی به ژن‌های یک فرد یا محیط او یا هر دو داشته باشد؛ البته در یک دید کلی شایع‌ترین دلایل تومور مغزی می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:
- سرطان‌هایی که از سایر قسمت‌های بدن پخش می‌شوند.
- برخی شرایط ژنتیکی که فرد را مستعد تولید بیش از حد سلول‌های خاص می‌کند.
- قرار گرفتن در معرض برخی از اشکال تشعشع.
درجه بندی تومور مغزی
درجه یک تومور مغزی، میزان جدی بودن آن را مشخص می‌کند. با استفاده از نمونه بیوپسی، آسیب‌شناس تومور را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند تا درجه آن را تعیین کند. درجه بندی تومور مغزی از مقیاس ۱ (کمترین تهاجمی) تا ۴ (تهاجمی ترین) دسته‌بندی می‌شود که هر کدام از این درجه‌بندی درمان ویژه خود را می‌طلبد. در ادامه به علائمی که مربوط به این درجه‌بندی است می‌پردازیم:
- شایع‌ترین علائم تومور مغزی درجه یک
- خوش‌خیم (غیرسرطانی)
- آهسته رشد می‌کند
- معمولاً با بقای طولانی مدت همراه است
- در بزرگسالان نادر است.
- شایع‌ترین علائم تومور مغزی درجه دو
- رشد نسبتا کند
- سلول‌ها در زیر میکروسکوپ کمی غیرطبیعی به نظر می‌رسند.
- شایع‌ترین علائم تومور مغزی درجه سه
- بدخیم (سرطانی)
- به طور فعال سلول‌های غیرطبیعی را بازتولید می‌کند
- سلول‌ها در زیر میکروسکوپ غیر طبیعی به نظر می‌رسند.
- شایع‌ترین علائم تومور مغزی درجه چهار
- بدخیم
- تهاجمی‌ترین
- به راحتی به قسمت‌های طبیعی نزدیک مغز گسترش می‌یابد
- تومورها دارای مناطقی از سلول‌های مرده در مرکز خود هستند (به نام نکروز).
آیا می‌توان تومور مغزی بدون علامت داشت؟
تومورهای مغزی همیشه علائمی ایجاد نمی‌کنند؛ در واقع، بیشترین تومور مغزی ایجاد شده در بزرگسالان، مننژیوم است که آنقدر آهسته رشد می‌کند که اصلا مورد توجه قرار نمی‌گیرد. به همین دلیل است که اغلب افراد خیلی دیر متوجه رشد تومور مغزی می‌شوند.
به طور کلی می‌توان گفت، تومورها ممکن است علائمی از خود نشان ندهند تا زمانی که به اندازه کافی بزرگ شوند و شروع به آسیب زدن به بافت‌های سالم داخل مغز کنند. بنابراین توصیه می‌شود از چکاپ در فواصل زمانی مشخص غافل نشوید، خصوصا اگر دچار علائمی جزئی از مواردی که در بالا ذکر گردید، شده‌اید.
درمان تومورهای مغزی
درمان تومور مغزی بسته به تشخیص جراح تومور مغزی و نوع تومور متفاوت است. اگر شایع‌ترین علائم تومور مغزی را دارید، حتما به پزشک مراجعه کنید. درمان بیمار با توجه به موارد زیر آغاز می‌شود:
- نوع تومور
- جای تومور
- چقدر بزرگ است و چقدر گسترش یافته است
- چقدر سلول‌ها غیر طبیعی هستند
- سلامت و تناسب اندام کلی شما
روش‌های درمانی تومورهای مغزی به قرار زیر است:
- استروئیدها: پس از تشخیص تومور مغزی، ممکن است استروئیدها برای کمک به کاهش تورم اطراف تومور تجویز شوند.
- داروهایی برای کمک به رفع علائم: از داروهای دیگر می‌توان برای کمک به سایر علائم تومورهای مغزی استفاده کرد، مانند داروهای ضد صرع برای تشنج و مسکن برای سردرد.
- عمل جراحی: جراحی تومور مغزی اغلب برای حذف تومورهای مغزی استفاده می‌شود؛ هدف از عمل، حذف هر چه بیشتر بافت غیرطبیعی تا حد امکان است.
- رادیوتراپی و شیمی درمانی: حذف تمام تومور همیشه امکان‌پذیر نیست، بنابراین درمان بیشتر با پرتودرمانی یا شیمی درمانی ممکن است برای درمان سلول‌های غیرطبیعی باقیمانده مورد نیاز باشد.
نتیجه گیری و جمع بندی
تومور مغزی، توده‌ای از سلول‌های غیرطبیعی است که در مغز افراد رشد می‌کند. تومورها می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند؛ تومورهای خوش‌خیم به کندی رشد می‌کنند و در یک ناحیه باقی می‌مانند و بعید است که به قسمت‌های دیگر بدن منتقل شوند؛ تومورهای بدخیم سرطانی هستند و می‌توانند به سایر نواحی مغز یا بدن سرایت کنند؛ تومورها از لحاظ وخامت درجه بندی یک تا چهار دارند، که برای هر درجه درمان مناسب از طرف پزشک توصیه می‌شود.
از شایع‌ترین علائم تومور مغزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سردرد
- تشنج
- مشکلات تعادل و هماهنگی
- ضعف در یک طرف یا قسمتی از بدن
- تهوع و استفراغ
- گیجی
- اختلال
- از دست دادن بینایی
- اختلال در حس بویایی یا چشایی
- خواب آلودگی و خستگی
- سرگیجه یا از دست دادن هوشیاری
- تغییر در شخصیت و نحوه رفتار شما، به عنوان مثال، تحریک پذیری
- تغییر در نحوه فکر شما
- اختلال عملکرد غدد درون ریز
اگر به یک یا چند مورد از علائم تومور مغزی دچار هستید، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا بیماری در همان مراحل ابتدایی تشخیص داده و درمان شود.