درد صورت میتواند به دلایل مختلفی رخ دهد. بررسی دلایل این درد در تشخیص بیماری ضروری خواهد بود. یکی از عوامل این حالت میتواند نورالژی تری ژمینال باشد. در این مقاله قصد داریم شما را با علائم نورالژی تری ژمینال بیشتر آشنا کرده و کمک کنیم تا در صورت داشتن این علائم هر چه سریعتر با جراح مغز و اعصاب خود در ارتباط قرار بگیرید.
نورالژی تری ژمینال چیست؟
نورالژی تری ژمینال (Trigeminal neuralgia) که با نام نورالژی سه قلو نیز شناخته میشود، با درد در بخش عصب سه قلو مشخص میگردد. این عصب در بخش بالای گوش واقع شده و به سه قسمت سمت چشم، گونه و فک تقسیم میشود. دو عصب در دو سمت صورت قرار گرفته است، امّا اغلب درد نورالژی تری ژمینال تنها بر یک طرف تاثیر میگذارد.
یک وضعیت درد مزمن در بخش عصب سه قلو یا 5 جمجمه که به نام اختصار TN نیز شناخته میشود، شکلی از درد نوروپاتیک است که شامل چندین نوع میشود. در ادامه، در بخش علائم نورالژی تری ژمینال بیشتر به انواع آن خواهیم پرداخت.
احساس درد از علائم نورالژی تری ژمینال است. درد نورالژی سه قلو مشابه دیگر دردهای صورت به سبب سایر مشکلات نیست؛ درد به صورت ضربه ای، لنگی یا الکتریکی ظاهر میشود. همچنین، درد به قدری شدید است که فرد مبتلا، قادر به خوردن و نوشیدن نخواهد بود. درد در عرض چند ثانیه از صورت عبور میکند، امّا هر چه بیماری پیشرفت کند، طول زمان درد افزایش مییابد و به دقیقه و حتی بیشتر از آن میرسد. نورالژی سه قلو گاهی اوقات به عنوان « tic douloureux» نیز شناخته میشود که به معنای «تیک دردناک» است.
عصب سه قلو یکی از 12 جفت عصب متصل به مغز است. همان طور که گفتیم، این عصب دارای سه شاخه بوده تا هدایت احساسات قسمتهای فوقانی، میانی و تحتانی صورت و همچنین حفره دهان به مغز را کنترل نماید.
- شاخه چشمی یا فوقانی، احساس را به پوست سر، پیشانی و جلوی سر میرساند.
- شاخه فک بالا یا وسط، گونه، فک بالا، لب بالا دندانها و لثهها و کنار بینی را تحریک میکند.
- شاخه پایینی به بخشهای فک پایین، دندانها و لثهها و لب پایین ارتباط دارد.
علت نورالژی تری ژمینال
نورالژی سه قلو معمولا به صورت خود به خود رخ میدهد، امّا گاهی اوقات با ضربه به صورت یا مسائل دندانپزشکی ایجاد میگردد. این عارضه میتواند بر اثر مسئلهای که به عنوان فشرده سازی عروقی شناخته میشود، ایجاد گردد. با فشار دادن رگ خونی به عصب سه قلو، این حالت رخ میدهد. با گذشت زمان، ساییده شدن سرخرگ به عصب باعث از بین رفتن عایق (که میلین نام دارد) میشود و عصب، بدون پوشش و بسیار حساس خواهد شد.
علائم ناشی از آن میتواند مشابه علائم ناشی از مشکلات دندانی باشد و گاهی اوقات افراد مبتلا نمیتوانند علائم نورالژی تری ژمینال را از مشکلات دندانی تمیز دهند؛ به همین سبب، در تلاش هستند تا برای کنترل درد، چندین روش دندانپزشکی را بررسی کنند.
از علل دیگری که باعث ایجاد علائم نورالژی تری ژمینال میگردد، بیماری ام اس یا تومور مغزی (در حالتهای نادر) است. در همین حال، محققان در حال بررسی هستند که آیا نورالژی پس از هرپس (ناشی از زونا) میتواند با این بیماری مرتبط باشد یا خیر؛ چرا که بسیاری از بیماران حتی پس از درمان زونا، اعلام کرده اند که هنوز از دردهای عصبی رنج میبرند.
علائم نورالژی تری ژمینال
در بخش اول که معرفی این بیماری بود، به طور کل اشاره کردیم که این عارضه همراه با درد در بخش صورت ظاهر میگردد. نورالژی سه قلو در زنان بیشتر از مردان رخ میدهد. در افراد مسن (معمولا 50 سال به بالا) وقوع این عارضه شایعتر است. معمولا، ظاهر شدن درد در سمت راست در میان بیماران، بیشتر از سمت چپ رخ میدهد. میتوان گفت، این بیماری موروثی نیست و در یک خانواده، نسل به نسل رخ نمیدهد.
علائم نورالژی تری ژمینال میتواند شامل موارد زیر باشد:
- اپیزودهای درد شدید و کوبنده در بخش گونه یا فک که ممکن است مشابه شوک الکتریکی باشد.
- دورههای درد ممکن است با لمس کردن صورت یا دندانها، از جمله اصلاح، آرایش کردن، مسواک زدن، لمس دندان یا لب با زبان، خوردن، نوشیدن یا صحبت کردن یا حتی برخورد وزش باد ملایم یا آب به صورت ایجاد گردد.
- بین هر وقوع درد، دورههای تسکین و آرامش وجود دارد.
- فرد با فکر بازگشت درد، دچار اضطراب میشود.
انواع نورالژی تری ژمینال
نوع 1 یا TN1 شکل معمولی و کلاسیک این اختلال است. در این نوع، سوزش شدید، پراکنده و ناگهانی رخ میدهد که در هر قسمت از عصب سه قلو، این حالت به مدت چند ثانیه تا دو دقیقه طول میکشد. حملات میتوانند به صورت متوالی و در رگبارهایی به مدت دو ساعت رخ دهند.
نوع دوم (TN2) شکل آتیپیک با درد مداوم، سوزش، درد با شدت پایینتر از نوع 1 همراه است. شدت درد میتواند به میزانی باشد که از نظر جسمی و ذهنی فرد را ناتوان کند.
حملات TN ممکن است در این وضیعتها ایجاد گردد:
- شستشو
- اصلاح
- مسواک زدن دندانها
- دمیدن بینی
- نوشیدن نوشیدنیهای گرم یا سرد
- برخورد نسیم ملایم
- آرایش کردن
- خندیدن
- صحبت کردن
- به آرامی پوست را لمس کردن
- و…
تشخیص علائم نورالژی تری ژمینال
تشخیص TN در وهله اول به سابقه پزشکی فرد و علائمی که شرح داده است باز میگردد. همچنین، نتایج معاینات فیزیکی و عصبی در این تشخیص، تاثیر مستقیم خواهد داشت. سایر اختلالاتی که باعث درد صورت میشوند، باید قبل از تشخیص نورالژی تری ژمینال رد شوند. برخی از اختلالاتی که باعث درد صورت میشوند عبارتند از:
- سردردهای خوشهای
- اختلال مفصل گیجگاهی فک (TMJ که باعث درد و اختلال در عملکرد مفصل فک میشود)
- نورالژی پس از تبخال
به دلیل همپوشانی علائم نورالژی تری ژمینال و تعداد زیاد بیمارییهای که میتوانند باعث درد صورت شود، تشخیص صحیح دشوار خواهد بود. امّا یافتن علت درد مهم است؛ زیرا درمان انواع مختلف درد، میتواند متفاوت باشد.
اکثر افراد مبتلا به این عارضه در نهایت تحت یک ام آر آی (MRI) قرار خواهند گرفت تا تومور یا مولتیپل اسکتلروزیس به عنوان علت دردشان، رد شود. این اسکن ممکن است به وضوح نشان دهد که یک رگ خونی به عصب فشار وارد کرده یا خیر. روشهای ویژه تصویر برداری MRI میتوانند وجود و شدت فشرده شدن عصب توسط یک رنگ خونی را نشان دهند.
تشخیص علائم نورالژی تری ژمینال در حالت کلاسیک با یک دوره کوتاه مدت مصرف داروی ضد تشنج همراه میشود و در صورتی قابل تایید است که نتیجه آن مثبت باشد. تشخیص TN2 پیچیدهتر و دشوارتر خواهد بود. امّا نتیجه مصرف دوزهای پایین داروهای ضد افسردگی سه حلقهای (مانند آمی تریپتیلین (amitriptyline) و نورتریپتیلین (nortiptyline) ) اگر مثبت باشند، قابل استناد خواهد بود.
درمان علائم نورالژی تری ژمینال
درمان، شامل روشهای غیر جراحی و جراحی میشود. در حالت غیر جراحی، برای کاهش درد داروهایی مختلف با تشخیص پزشک تجویز خواهد شد. با توجه به واکنش بیمار، میزان دوز دارو متغیر است. در این زمینه باید با پزشک خود همکاری کرده و سابقه بیماری را به طور کامل در اختیار وی قرار دهید تا دارویی صحیح با عوارض جانبی کمتر تجویز گردد. عمل جراحی در صورتی انجام خواهد شد که داروها ناکارآمد باشند.
جراحی به دو دسته تقسیم میشود:
- جراحی باز جمجمه
- روشهای ضایعات جمجمه
پس از تشخیص علائم نورالژی تری ژمینال و در صورت عدم بهبودی پس از مصرف دارو، جراحی در حالت کلی برای بیمارانی انجام میشود که بر روی عصب سه قلوی آنها فشار وارد شده باشد؛ به طوری که بتوان با تصویربرداری MRI این مسئله را تشخیص داد.
