
متاستازهای مغزی از شایعترین تومور مغزی در بزرگسالان هستند. متاستاز مغزی به معنی گسترش سلولهای سرطانی در مغز است. این مشکل وقتی رخ میدهد که سلولهای منفرد از سایر سرطانهای بدن به مغز گسترش مییابند. این بیماری علائمی شبیه به دیگر تومورهای مغزی ایجاد میکند. در برخی موارد، زمانی که متاستاز مغزی برای اولین بار تشخیص داده میشود، هنوز تومور اولیه ناشناخته است. در ادامه قصد داریم به بررسی متاستازهای مغزی، علائم و دلیل تشکیل آنها بپردازیم.
متاستاز مغزی چیست؟
متاستازهای مغزی، تومورهای ثانویه یک تومور سرطانی موجود در بدن هستند. تومورهای اولیه عمدتا تومورهایی در ریه، پوست، پستان، روده بزرگ، کلیه و دستگاه ادراری هستند. بخش قابل توجهی از متاستازهای مغزی ناشی از سرطان ریه بوده و سرطان پستان به عنوان دومین سرطان شایع عامل متاساز شناسایی شده و پس از آن ملانوما، تومورهای بدخیم در دستگاه گوارش، دستگاه ادراری و اندام تناسلی قرار دارند.
منشا ایجاد متاستازهای مغزی معمولا سرطان دیگری است که در قسمتهای دیگر بدن تشکیل شده و سلولهای سرطانی راه خود را به مغز پیدا کرده و بعد از لانه گزینی در داخل مغز سرطان دومی را به وجود آورده اند. بیشتر متاستازهای مغزی نشان دهنده مرحله پایانی بیماری یا حداقل مرحله بسیار پیشرفته سرطان بوده و معمولا درمان آنها دشوار است. این نوع تومورها در داخل مغز تشکیل شده و میتوانند خطراتی جدی و در مواقعی حتی بیشتر از سرطان اولیه را داشته باشد. البته گاهی اوقات متاستاز مغزی بدون یافتن تومور اولیه وجود دارند.
حدود یک چهارم مبتلایان به تومور بدخیم در یکی از نقاط بدن به تومورهای ثانویه در مغز دچار میشوند. البته، لازم به ذکر است همه تومورها به مغز سرایت نمیکنند اما دلیل اینکه چرا برخی از آنها به مغز گسترش مییابند، به طور دقیق مشخص نشده است. متاستازهای مغزی میتوانند در بخشهای مختلف مغز شامل نیمکرهها و مخچه ایجاد شوند اما بیشتر در قشر خاکستری مغز دیده میشوند.
علائم متاستاز مغزی
علائم متاستاز مغزی شباهت زیادی به دیگر تومورهای مغزی دارد و در بیماران مختلف با توجه به اندازه، تعداد، موقعیت و محل قرارگیری و سرعت رشد تومورها متفاوت است. به عنوان مثال، سردرد و تشنج ، شایعترین علائم متاستازهای مغزی هستند. همچنین، در صورت قرار گرفتن تومور در بخشی از مغز که عملکردها را کنترل میکند، ممکن است مشکلات حرکتی مانند ضعف در یک سمت بدن یا عدم تعادل در راه رفتن ایجاد شود. متاستازهای مغزی شایعترین علت عوارض عصبی در مبتلایان به تومور هستند که محدود به یک عضو نبوده و کل بدن را تحت تاثیر قرار میدهند. با این وجود، متاستازهای مغزی معمولا با چند علامت شایع همراه هستند که بیشتر مبتلایان تجربه میکنند. در فهرست زیر به برخی از شایعترین نشانههای این مشکل اشاره شده است.
- سردرد شدید (اولین نشانه تومور مغزی است که معمولا در صبح ایجاد میشود.)
- تشنج (بیمار معمولا تشنج را تجربه میکند که یا سابقه آن را نداشته یا اینکه تشنج به شکل جدید اتفاق میافتد.)
- حالت تهوع (که معمولا همراه با سردرد است و به دفعات رخ میدهد.)
- استفراغ (که به دنبال حالت تهوع اتفاق میافتد.)
- اختلالات ذهنی مانند افزایش مشکلات حافظه
- سرگیجه
- اختلالات بینایی
- اختلال در نحوه تفکر و پردازش افکار
- اختلالات شناختی و روانی
- افزایش فشار در جمجمه به دلیل رشد تومور
- سفتی گردن
- ترس از نور
- حملات صرع
- اختلالات حرکتی مانند فلج اندام ها
- گزگز کردن و بی حسی در برخی از اندام ها
- کاهش هوشیاری و حتی رفتن بیمار به کما
با این حال، ممکن است برخی از بیماران تا زمان تشخیص، بدون علائم بالینی باشند.
عوامل خطر متاستاز مغزی
تومورهای مغزی معمولا خود به خود و بدون هیچ علت یا تاثیر عوامل خارجی به وجود میآیند. در برخی از موارد بسیار نادر، ممکن است یک بیماری ارثی سبب ایجاد تومور مغزی شود. سابقه سرطان خانوادگی یا سرطانی که بهبود پیدا کرده نیز میتواند از عوامل موثر و خطر آفرین در ایجاد این بیماری باشد. یکی دیگر از عوامل خطر میتواند پرتوهای ناشی از پرتو درمانی قبلی یا یک حادثه هستهای باشد که منجر به تومور مغزی شده است.
اما در مورد متاستازهای مغزی، سرطانهای اولیه اصلیترین و شایعترین عامل ایجاد آن هستند. هر نوع سرطانی میتواند به مغز منتقل شود، اما بعضی از تومورها تمایل زیادی دارند که به متاستاز مغزی تبدیل شوند و به همین دلیل، بسیار خطرناک هستند. داشتن یکی از انواع سرطان ریه، پستان، ملانوم، روده بزرگ و کلیه به عنوان تومور اولیه، بیمار را در معرض افزایش خطر متاستاز مغزی قرار میدهد.
همچنین، افرادی که دچار یک نوع سرطان بدخیم شده اند و تحت درمانهای شیمیایی قرار گرفته اند هم ممکن است دچار متاستاز مغزی شوند. چرا که داروهای مورد استفاده ممکن است سد خونی-مغزی را نفوذ پذیر کرده و باعث بروز این مشکل شوند.
میزان بروز این مشکل در کودکان کمتر از بزرگسالان است اما در زنان و مردان یکسان است. البته علت اولیه بروز آن در میان زنان و مردان متفاوت است. سرطان ریه اصلی ترین عامل بروز متاستاز در مردان است، در حالی که علت اصلی بروز این بیماری در زنان را سرطان سینه میدانند.
روشهای تشخیص متاستاز مغزی
روشهای متفاوتی برای تشخیص متاستاز مغزی وجود دارد که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
معاینه عصبی
این معاینه معمولا شامل، بررسی بینایی، شنوایی و تعادل بیمار است. سپس پزشک، برای اطمینان از تشخیص خود، آزمایشهای بیشتری را تجویز خواهد کرد.
سی تی اسکن
در این روش به کمک اشعه ایکس، تصاویری از مغز برای تشخیص تومورها تهیه میشود.
ام آرای (MRI)
در ام آر آی با استفاده از امواج رادیویی و مغناطیسی، تصاویری از بافت مغز تهیه شده و برای تشخیص تومورها استفاده میشود.
بیوپسی
در این روش، بخشی از بافت غیر طبیعی را برداشته و آزمایش میکنند تا خوش خیم یا بد خیم و متاستاتیک یا تومور اولیه بودن سلولها مشخص شود.
آیا متاستاز مغزی قابل درمان است؟
در واقع، متاستازهای مغزی به روشی مشابه دیگر تومورهای مغزی درمان میشوند. به کمک روشهایی مانند پرتو درمانی، شیمی درمانی و جراحی میتوان با متاستازهای مغزی مقابله و از رشد بیشتر آن جلوگیری کرد. متاستاز مغزی در بسیاری از مواقع پاسخ خوبی نسبت به درمانها داده است. در برخی موارد، به ویژه با تشخیص زود هنگام، میتوان این بیماری را شکست داد. از آنجایی که متاستازهای مغزی بیشتر نشانه مرحله پایانی سرطان هستند، ممکن است به طور کامل درمان نشوند. به طور کلی، احتمال موفقیت درمان به سن بیمار، مقاومت بدنی بیمار، محل قرارگیری تومور، اندازه و شکل آن بستگی دارد.
روشهای درمان متاستاز مغزی
هدف از درمان، بهبود بیماری و کاهش علائم آن است. برای درمان متاستاز، جراح تومور مغزی ابتدا به دنبال علت ایجاد آن خواهد گشت. معمولا متاستازهای مغزی ناشی از یک سرطان فعال در اندامهای دیگر بدن هستند که در این صورت، میبایست هر دو سرطان درمان شود. پس از پیدا کردن علت و منشا متاستاز مغزی، روشهای درمان انتخاب میشود. همچنین، روش درمان با توجه به اندازه و نوع تومور و وضعیت سلامت بیمار تعیین میشود. از جمله روشهای متداول درمان متاستازهای مغزی میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
درمان دارویی
به طور کل دو دسته دارو برای این مشکل تجویز میشود.
- داروهای شیمی درمانی: این دسته از داروها با هدف نابود کردن تومور و از بین بردن سلولهای سرطانی و در نهایت درمان بیماری استفاده میشوند.
- داروهای غیر شیمیایی:این دسته از داروها تنها برای بهبود علائم ناشی از متاسازهای مغزی شامل سردرد، تشنج و دیگر موارد استفاده میشوند.
پرتو درمانی
از پرتو درمانی برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده میشود که این کار از طریق پرتوهایی با انرژی بالا، انجام میشود. همچنین، این روش برای نابود کردن ضایعاتی کاربرد دارد که نمیتوان از طریق جراحی از بین برد. این روش درمانی کم خطر بوده و ممکن است در مدت زمان کوتاهی به موفقیت برسد.
جراحی
از طریق جراحی تومور مغزی ، تومور یا بخش زیادی از آن را از محل خود خارج میکنند. پیش از انجام جراحی، پارامترهایی چون شرایط بیمار، محل قرار گرفتن تومور و میزان پیشرفت بیماری مورد بررسی قرار میگیرد. جراحی در زمانی که تومورهای مغز پیشرفت کرده و با دیگر روشها قابل درمان نیستند، کاربرد دارد. در طول جراحی، معمولا اولین بافت به منظور تایید تشخیص برداشته میشود و در ادامه تومور را بر میدارند. پس از جراحی ممکن است از روشهای درمانی دیگری چون پرتو درمانی برای بهبودی کامل استفاده شود.
آیا متاستاز مغزی خطرناک است؟
حدود 20 درصد از مرگ و میر ناشی از سرطان، به علت متاستاز مغزی است. این بیماری میتواند در عملکرد مغز تاثیر گذاشته و مشکلات زیادی برای بیمار ایجاد کند. همچنین، رشد کردن تومور در فضای جمجمه ممکن است فشار زیادی به مغز وارد کرده و به آن آسیب بزند. به همین دلیل، ضروری است تا افرادی که سابقه سرطان در سایر اعضای بدن خود داشته اند، احتمال بروز متاستاز را در نظر داشته باشند.