پارکینسون چیست ؟ تشخیص ، پیشگیری و درمان

بیماری پارکینسون نوعی اختلال پیشرونده سیستم عصبی و نواحی از بدن است که توسط اعصاب کنترل می‌شوند. علائم این بیماری به آرامی شروع می‌شود و لرزش، شایع‌ترین علامت آن است. اما، آیا هر لرزشی پارکینسون محسوب می‌شود؟ مهم‌ترین علائم و علل پارکینسون چیست؟ چه راه‌های تشخیصی و چه راهکارهای درمانی برای افراد مبتلا به پارکینسون وجود دارد؟  در این مطلب، به پاسخ این پرسش‌ها می‌پردازیم.

پارکینسون چیست ؟

بیماری پارکینسون نوعی اختلال مغزی است که باعث ایجاد حرکات غیرعادی یا غیر قابل کنترل مانند لرزش، سفتی و مشکلات در تعادل و هماهنگی بین اندام‌ها می‌شود. این بیماری شرایطی را در فرد ایجاد می‌کند، که به مرور زمان موجب تحلیل حرکات طبیعی فرد می‌شود و به نحوی زندگی عادی او را با مشکل مواجه می‌سازد. شدت بیماری پارکینسون در بیماران مختلف، متفاوت است و آنچه که مهم است تشخیص زودهنگام بیماری توسط متخصصان مغز و اعصاب است تا در سریع‌ترین زمان ممکن بهترین راهکار درمانی ارائه شود.

علائم پارکینسون چیست ؟

علائم این بیماری،  معمولاً به تدریج آغاز و با گذشت زمان بدتر می‌شود. با پیشرفت بیماری، ممکن است مشکلاتی در راه رفتن و صحبت کردن افراد رخ دهد. همچنین، ممکن است تغییرات ذهنی و رفتاری، مشکلات خواب، افسردگی، مشکلات حافظه و خستگی مشاهده شود. علائم پارکینسون و سرعت پیشرفت آن در بین افراد مختلف، متفاوت است. علائم اولیه این بیماری نامحسوس است و به تدریج بروز می‌کند و ممکن است در مراحل اولیه خفیف باشد و مورد توجه قرار نگیرد. برای مثال، ممکن است در برخی از افراد، لرزش خفیفی احساس شود و یا در بلند شدن از صندلی دچار مشکل شوند؛ ممکن است نحوه صحبت کردن برخی افراد،  خیلی آرام و یا دست خطشان خیلی کُند شود.

دوستان یا اعضای خانواده ممکن است اولین افرادی باشند که متوجه تغییراتی از جمله چهره فاقد بیان و یا حرکات غیرمعمول در دست و پای فرد مبتلا به پارکینسون می‌‌شوند. این علائم، اغلب در یک طرف بدن شروع می‌شود و با پیشرفت بیماری، در نهایت هر دو طرف بدن را درگیر می‌سازد. با این حال، ممکن است علائم در یک طرف شدیدتر از طرف دیگر باشد. بسیاری از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون عنوان می‌کنند که قبل از تجربه سفتی و لرزش، مشکلات خواب، یبوست، از دست دادن بویایی و پاهای بی‌قرار را تجربه کرده‌اند. البته، برخی از این علائم ممکن است همزمان با افزایش سن رخ دهند و جزو روند طبیعی پیری محسوب شود. به طورکلی، پارکینسون چند علامت اصلی دارد:

• لرزش دست‌ها، بازوان، پاها، فک و یا سر به صورت لرزش ریتمیک، که معمولاً در یک اندام و اغلب در دست‌ها یا انگشتان شروع می‌شود.
• سفتی و یا انقباض عضلانی برای مدت طولانی در هر قسمتی از بدن که می‌تواند دردناک باشد و دامنه حرکتی فرد را محدود کند.
• کُندی حرکت یا حرکت آهسته، کوتاه شدن گام‌ها، کشیده شدن یا به هم خوردن پاها
• اختلال در تعادل و هماهنگی بین اندام‌ها که گاهی منجر به زمین خوردن یا خمی‌ده شدن فرد می‌شود.
• از دست دادن حرکات عادی بدن که ممکن است قدرت فرد در انجام حرکات ناخودآگاه را کاهش دهد. از جمله: پلک زدن، لبخند زدن یا چرخاندن دستان هنگام راه رفتن.
• تغییر در گفتار و نوشتار عادی فرد

علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• افسردگی و تغییرات عاطفی
• مشکلات در بلع، جویدن و صحبت کردن
• مشکلات ادراری یا یبوست
• مشکلات پوستی
• تمایل به خم شدن به سمت جلو
• برداشتن قدم‌های کوچک و سریع
• تغییرات شناختی از جمله: مشکلات حافظه، توجه، توانایی برنامه‌ریزی و انجام وظایف.

عوامل خطر

با وجودی که تقریباً هر فردی ممکن است در معرض ابتلا به پارکینسون قرار داشته باشد، برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که این بیماری در مردان بیشتر از زنان مشاهده می‌شود. هنوز علت این رویداد به طور دقیق مشخص نیست. اما، از جمله مهم‌ترین عوامل خطر در بیماری پارکینسون عبارتند از:

• سن. یکی از عوامل خطر اصلی ابتلا به پارکینسون، افزایش سن است. اگرچه اکثر افراد، پس از ۶۰ سالگی به این بیماری مبتلا می‌شوند، اما، حدود ۱۰-۵ % افراد ممکن است قبل از ۵۰ سالگی به این بیماری مبتلا شوند. بزرگسالان جوان به ندرت بیماری پارکینسون را تجربه می‌کنند. اما، معمولاً در میانسالی یا ابتدای سالمندی، این بیماری شروع می‌شود و خطر آن با افزایش سن، افزایش میابد. اگر فرد جوانی به بیماری پارکینسون مبتلا شود، مشاوره ژنتیک می‌تواند تا حدی در تصمیم‌گیری‌های فرد به ویژه در تنظیم خانواده مفید باشد. موقعیت‌های کاری، اجتماعی و عوارض دارویی ممکن است در افراد مسنی که مبتلا به پارکینسون هستند، متفاوت باشد و به توجه خاصی نیاز داشته باشد.
• وراثت. اشکال اولیه پارکینسون در اغلب موارد، ارثی هستند و برخی اشکال با تغییرات خاصی در ژن‌ها مرتبط است. ابتلای یکی از خویشاوندان درجه‌‌‌ یک به بیماری پارکینسون، احتمال ابتلا به این بیماری را در سایر افراد افزایش می‌دهد. با این حال، خطر ابتلا هنوز اندک است؛ مگر اینکه بستگان دیگر در خانواده نیز مبتلا به بیماری پارکینسون باشند.
• جنسیت. مردان بیشتر از زنان در معرض ابتلا به بیماری پارکینسون قرار دارند و این موضوعی است که هنوز نیاز به بررسی و تحقیقات بیشتر دارد.
• قرار گرفتن در معرض سموم. افرادی که به طور مداوم در معرض علف کش‌ها و آفت کش‌ها قرار دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پارکینسون هستند. تنفس این سموم و ورود آن‌ها به بدن ممکن است باعث اختلال در ترشح دوپامین در بدن شود و احتمال ابتلا به پارکینسون را در افراد افزایش دهد.

علل بروز پارکینسون چیست؟

هرچند علت بیماری پارکینسون ناشناخته است؛ اما، به نظر می‌رسد عوامل متعددی در آن نقش داشته باشند، از جمله مهم‌ترین این عوامل عبارتند از:

• ژن‌ها. در برخی موارد، بیماری پارکینسون زمینه ارثی دارد و تصور می‌شود ژنتیک در پارکینسون نقش داشته باشد. دانشمندان متوجه تغییرات ژنتیکی خاصی شده‌اند که می‌تواند باعث بیماری پارکینسون شود. اما، این موارد نادر هستند، مگر در موارد غیرمعمولی که چندین نفر از اعضای خانواده تحت تاثیر بیماری پارکینسون قرار داشته باشند. با این حال، به نظر می‌رسد برخی تغییرات ژنتیکی خاص، بتواند شانس ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش ‌دهد.
• محرک‌های زیست محیطی. قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی که در برخی سموم وجود دارد و یا قرار گرفتن در برابر برخی عوامل محیطی، می‌تواند خطر ابتلا به پارکینسون را شدت بخشد.
• ‌از بارزترین علائم و نشانه‌های بیماری پارکینسون این است که معمولاً زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های عصبی در گانگلیون‌های پایه، در ناحیه‌ای از مغز که تحت کنترل قرار دارند، دچار اختلال و یا مرگ و میر شوند. به طور معمول، گانگلیون‌ها و نورون‌ها، ماده شیمیایی مهمی در مغز به نام دوپامین تولید می‌کنند. وقتی نورون‌ها دچار اختلال و یا مرگ شوند، میزان دوپامین کمتری ترشح می‌شود که در نتیجه باعث مشکلات حرکتی مرتبط با این بیماری می‌شود.
• در افراد مبتلا به بیماری پارکینسون، پایانه‌های عصبی تولیدکننده نوراپی‌نفرین که بسیاری از عملکردهای بدن مانند ضربان قلب و فشار خون را کنترل می‌کند، از دست می‌رود. عدم وجود نوراپی نفرین ممکن است در توجیه برخی از ویژگی‌های غیرحرکتی پارکینسون مانند خستگی، فشار خون نامنظم، کاهش حرکت غذا در دستگاه گوارش و افت ناگهانی فشار خون کمک کند.
• بسیاری از سلول‌های مغزی در افراد مبتلا به بیماری پارکینسون، حاوی توده‌های نامتداول پروتئین آلفا سینوکلئین هستند. محققان در تکاپوی بررسی عملکرد طبیعی و غیرطبیعی آلفا سینوکلئین و ارتباط آن با سایر اختلالات ژنتیکی هستند که بر زوال عقل پارکینسون تأثیر می‌گذارند.

اکنون بسیاری از محققان بر این باورند که پارکینسون ناشی از تلفیق عوامل ژنتیکی و محیطی است.

تشخیص پارکینسون

هنوز هیچ آزمایش خون یا روش آزمایشگاهی برای تشخیص موارد غیر ژنتیکی پارکینسون وجود ندارد. پزشکان معمولاً با گرفتن سابقه پزشکی فرد و انجام معاینات عصبی، بیماری را تشخیص می‌دهند. اگر علائم بیماری،  پس از شروع مصرف دارو بهبود یابد، نشانه دیگری برای تائید این موضوع است که فرد به پارکینسون مبتلا است. برخی اختلالات می‌توانند علائمی مشابه پارکینسون داشته باشند. در این صورت، آزمایش‌های پزشکی خاص و همچنین پاسخ به درمان دارویی ممکن است به ارزیابی بهتر علت بیماری کمک کند. بسیاری از بیماری‌های دیگر ویژگی‌های مشابهی دارند؛ اما، شیوه‌های درمانی آن‌ها متفاوت است. بنابراین، تشخیص دقیق و به موقع مهم است.

درمان پارکینسون

اگرچه هیچ روش درمانی قطعی برای بیماری پارکینسون وجود ندارد اما مصرف برخی از داروها، روش‌های جراحی پارکینسون و سایر درمان‌ها می‌توانند برخی از علائم بیماری را تسکین دهند.

پس از تشخیص این بیماری توسط همکاران محترم داخلی مغز و اعصاب، درمان دارویی برای کنترل علایم این بیماران آغاز میشود. اما میزان پاسخ به درمان دارویی و روند پیشرفت بیماری در همه یکسان نیست. در برخی از بیماران این بیماری بعد از چند سال آنقدر پیشرفت میکند که فرد برای کنترل علایم نیاز به مصرف تعداد زیادی دارو با فواصل کوتاه در طول روز دارد و علیرغم آن مکررآ با گذشت زمان کوتاهی از مصرف قرص دوباره لرزش بیمار باز میگردد تا نوبت بعدی مصرف دارو فرا برسد… اما امروزه این پایان راههای درمانی نیست.
در مغز ما در هر لحظه هزاران پیام الکتریکی بین نقاط مختلف رد و بدل میشود و اشکال در تولید و ارسال این پیامها علت ایجاد بیماریهایی مثل پارکینسون است. سالهاست که در دنیا روشی برای جایگزینی تولید این پیامهای الکتریکی ابداع شده که شامل وارد کردن “الکترود” یا به عبارت ساده تر سیمی است به داخل مغز که با ایجاد یک جریان الکتریکی کوچک تا حدودی عمل برخی سلولهای از کار افتاده را برای تولید پیامهای الکتریکی انجام میدهد. خوشبختانه چند سال است که این جراحی منحصر به فرد در کشور ما نیز به بهترین شکل ممکن انجام میشود و تعداد زیادی از بیماران را نجات میدهد.
قرار دادن این الکترود داخل نقطه خاصی از مغز عمل بسیار ظریف و همراه با محاسبات دقیق است. انتهای دیگر این الکترود از جمجمه خارج و از زیر پوست عبور داده شده و به یک باطری جهت تولید جریان الکتریکی متصل میگردد. با روشن کردن باطری و برقراری جریان الکتریکی،  علایم بسیاری از بیماران تخفیف یافته و نیاز آنها به مصرف دارو کاهش و یا حتی قطع می شود.
اینکه کدام بیمار برای این جراحی مناسب است و پاسخ خوبی به آن خواهد داد شامل عوامل متعددی میشود که توسط تیم جراحی شامل جراح مغز و اعصاب تهران ، متخصص داخلی مغز و اعصاب، روانپزشک و متخصص بیهوشی تعیین میگردد؛ چراکه پاسخ درمانی همه بیماران به این جراحی یکسان نیست. انتخاب درست بیماری که کاندید مناسب جراحی است و انجام ظریف و دقیق این جراحی، بیماران زیادی را به زندگی باز میگرداند مثل خطاطی که بعد از سالها از دست دادن شغل و علاقه خود، دوباره قلم تراشید و شروع به نگارش کرد…

نقش داروهای مصرفی در درمان پارکینسون عبارت است از:

افزایش‌دهنده سطح دوپامین در مغز

داروهای پارکینسون، بر مواد شیمیایی مغز که به عنوان انتقال‌دهنده‌های عصبی، اطلاعات را بین سلول‌های مغز منتقل می‌کنند، تأثیر می‌گذارند؛ از این رو، به افزایش سطح دوپامین در مغز کمک می‌کنند.

کمک به کنترل علائم غیرحرکتی

درمان اصلی پارکینسون، داروی لوودوپا است. سلول‌های عصبی از لوودوپا برای ساختن دوپامین استفاده می‌کنند تا بتوانند منابع رو به کاهش مغز را دوباره تکمیل کنند. معمولاً بیماران، لوودوپا را همراه با داروی دیگری به نام کاربیدوپا مصرف می‌کنند. کاربیدوپا؛ از عوارض جانبی ناشی از مصرف لوودوپا مثل حالت تهوع، استفراغ، کاهش فشار خون و اضطراب جلوگیری می‌کند یا علائم آن را کاهش می‌دهد. افرادی که مبتلا به بیماری پارکینسون هستند، بدون اطلاع پزشک مجاز به قطع داروی لوودوپا نیستند. زیرا، قطع ناگهانی دارو ممکن است عوارض جانبی جدی، مانند ناتوانی در حرکت یا مشکلات تنفسی ایجاد کند. از جمله داروهای دیگری که توسط متخصص مغز و اعصاب برای درمان علائم پارکینسون تجویز می‌شود، عبارتند از:

• آگونیست‌های دوپامین برای تحریک تولید دوپامین در مغز
• مهارکننده‌های آنزیم برای افزایش میزان دوپامین
• آمانتادین برای کمک به کاهش حرکات غیر ارادی
• داروهای آنتی کُلی نرژیک برای کاهش لرزش و سفتی عضلات

تحریک عمیق مغز

افراد مبتلا به پارکینسون که داروها به خوبی بر روی آن‌ها تاثیر ندارد، تحریک عمیق مغز ممکن است کمک‌کننده باشد. در طی این عمل، پزشک، الکترودهایی را در بخشی از مغز قرار می‌دهد و آن‌ها را به دستگاه الکتریکی کوچکی در قفسه سینه متصل می‌کند. این دستگاه و الکترودها، بدون ایجاد درد، تنها نواحی خاصی از مغز که کنترل حرکات را بر عهده دارند، تحریک می‌کند که ممکن است به توقف بسیاری از علائم مرتبط با حرکت پارکینسون مانند لرزش، کُندی حرکت و سفتی کمک کند.

سایر روش‌های درمانی

درمان‌های دیگری که ممکن است به مدیریت علائم پارکینسون کمک کند عبارتند از:

• درمان‌های فیزیکی، کاردرمانی و گفتار درمانی ممکن است به اختلالات حرکتی، گفتاری، لرزش، سفتی و کاهش عملکردهای ذهنی کمک کند.
• مصرف رژیم غذایی سالم برای حمایت از سلامت کلی بیمار
• تمریناتی برای تقویت عضلات و بهبود تعادل، انعطاف‌پذیری و هماهنگی بین آن‌ها
• ماساژ درمانی برای کاهش تنش بین عضلات
• یوگا و تای چی برای افزایش کشش و انعطاف‌پذیری اندام‌های حرکتی

حمایت از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون

در حالی که پیشرفت پارکینسون معمولاً روند کُندی دارد، در نهایت ممکن است زندگی روزانه فرد را تحت تأثیر قرار دهد و انجام فعالیت‌هایی مانند کار کردن در بیرون و داخل منزل یا شرکت در فعالیت‌های اجتماعی با دوستان را برای فرد با چالش مواجه سازد. تجربه این تغییرات می‌تواند برای بیمار بسیار دشوار باشد؛ اما، حمایت خانواده و اطرافیان از بیمار می‌تواند در تحمل این شرایط موثر باشد. همچنین، شرکت در فعالیت‌های گروهی با خانواده و یا همسالان می‌تواند در بهبود شرایط آن‌ها موثر باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟

اگر در فردی هر یک از علائم مرتبط با بیماری پارکینسون مشاهده شود، باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند. این کار، نه تنها به تشخیص سریع بیماری، بلکه در رد سایر دلایل و علائم بیماری نیز موثر است. متخصص مغز و اعصاب، با انجام معاینات بالینی و تجویز آزمایش‌های لازم می‌تواند در رد و یا تائید بیماری کمک کند و در صورت تائید پارکینسون، هر چه سریع‌تر برای تجویز داروها اقدام نماید.

عوارض پارکینسون

بیماری پارکینسون اغلب با عوارض زیر همراه است که ممکن است قابل درمان باشد:

• مشکلات فکری. مشکلات فکری که ممکن است به مشکلات شناختی مانند زوال عقل و مشکلات فکری منجر شود. این موارد، معمولاً در دیگر مراحل بیماری پارکینسون رخ می‌دهند. چنین مشکلات شناختی معمولاً با داروها درمان نمی‌شوند.
• افسردگی و تغییرات عاطفی. ممکن است بیمار مبتلا به پارکینسون، مبتلا به افسردگی شود؛ این مشکل، گاهی اوقات در مراحل اولیه بیماری رخ می‌دهد. درمان افسردگی می‌تواند به حل دیگر چالش‌های بیماری پارکینسون کمک کند. همچنین، ممکن است فرد تغییرات احساسی دیگری مانند ترس، اضطراب یا از دست دادن انگیزه را تجربه کند و پزشک برای درمان و کنترل این علائم، دارو تجویز می‌کند.
• مشکلات بلع. با پیشرفت بیماری، اختلالات بلع از جمله مشکلات دیگری است که ممکن است در فرد مبتلا به پارکینسون مشاهده شود. ممکن است به دلیل کُندی بلع، بزاق در دهان جمع شود و منجر به ترشح آب دهان گردد.
• مشکلات جویدن و خوردن. بیماری پارکینسون در مراحل پیشرفته می‌تواند بر ماهیچه‌های دهان تأثیر بگذارد و جویدن را دشوار می‌کند و حتی موجب سوءتغذیه و ‌خفگی شود.
• مشکلات خواب و اختلالات خواب. بیماران مبتلا به پارکینسون اغلب به مشکلات خواب مبتلا هستند، از جمله: بیدار شدن مکرر از خواب در طول شب، زود بیدار شدن یا چُرت زدن در طول روز. همچنین، ممکن است فرد، اختلال رفتار خواب با حرکات سریع چشم را تجربه کند، در این صورت، مصرف دارو ممکن است اختلال خواب را بهبود بخشد.
• مشکلات مثانه. بیماری پارکینسون ممکن است فرد را دچار مشکلات مثانه کند، از جمله عدم کنترل ادرار یا مشکلاتی در ادرار کردن.
• یبوست. اغلب افراد مبتلا به بیماری پارکینسون، به دلیل کُند شدن حرکات دستگاه گوارش، به یبوست مبتلا می‌شوند.
• تغییر فشار خون. ممکن است افراد مبتلا به پارکینسون بر اثر ایستادن، دچار افت ناگهانی فشار خون، احساس سرگیجه یا سبکی سر شوند.
• اختلال عملکرد بویایی. اختلال در عملکرد بویایی از جمله مشکلات دیگری است که ممکن است افراد مبتلا به پارکینسون با آن دست و پنجه نرم کنند. برای مثال، ممکن است افراد در شناسایی بوهای خاص یا تفاوت بین بوها دچار مشکل می‌شوند.
• خستگی. بسیاری از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون، زود خسته می‌شوند و انرژی آن‌ها به تحلیل می‌رود. به خصوص در اواخر روز احساس خستگی دارند و علت آن همیشه مشخص نیست.
• درد. برخی از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون، در نواحی ویژه‌ای از بدن یا در سراسر بدن، درد را تجربه می‌کنند.
• اختلال عملکرد جنسی. کاهش میل یا عملکرد جنسی از دیگر مشکلاتی است که این بیماران به آن مبتلا هستند.

پیشگیری از پارکینسون

از آنجایی که علت پارکینسون نامعلوم است، هیچ راه تائیدشده‌ای برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد. برخی مطالعات تائید کرده‌اند که انجام ورزش‌های منظم هوازی می‌تواند در کاهش خطر ابتلا به بیماری پارکینسون موثر باشد. همچنین، تحقیقات دیگر نشان داده است، افرادی که کافئین مصرف می‌کنند، به خصوص افرادی که قهوه، چای و نوشابه در طول روز بیشتر می‌نوشند، نسبت به افرادی که آن را نمی‌نوشند کمتر به بیماری پارکینسون مبتلا می‌شوند. از دیگر مواد غذایی، مصرف چای سبز است که با کاهش خطر ابتلا به بیماری پارکینسون همراه است. با این وجود، هنوز به طور دقیق مشخص نیست که آیا مصرف کافئین از ابتلا به پارکینسون پیشگیری می‌کند یا اینکه به شیوه دیگری با آن مرتبط است. در حال حاضر شواهد کافی در مورد این موضوع وجود ندارد که مشخص کند نوشیدنی‌های کافئین‌دار از بیماری پارکینسون پیشگیری می‌کنند.

نتیجه‌گیری و جمع‌بندی

در این مطلب، به آشنایی با بیماری پارکینسون، علل و علائم این بیماری، راه‌های پیشگیری و درمان آن پرداخته شد. همانطور که اشاره شد، علائم این بیماری در افراد مختلف متفاوت است و می‌تواند طیف وسیعی را شامل شود. مهم‌ترین علائم این بیماری لرزش دست است؛ اما برای تشخیص این بیماری باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه شود تا با گرفتن شرح حال و انجام معاینات بالینی دقیق بتواند به تشخیص زودهنگام پارکینسون کمک کند و در نتیجه از پیشرفت این بیماری تا حدی جلوگیری شود.