فهرست
بسیاری از ما هنگام مشاهده تغییرات مختلف در بدن و نشانه‌هایی غیرطبیعی، آن‌ها را نادیده گرفته و در اصطلاح پشت گوش می‌اندازیم. نکته مهم در ارتباط با این موضوع، عدم آگاهی نسبت به نوع بیماری یا عارضه و علائم مرتبط با آن است. به‌عنوان مثال سردرد یکی از این علائم است که وجود مداوم آن می‌تواند ما را به تشخیص یک بیماری خاص، مثلا تشخیص تومور هیپوفیز راهنمایی کند. به همین جهت مراجعه به متخصص، هنگام مشاهده کوچک‌ترین نشانه که وضعیت طبیعی عملکرد بدن را تحت تأثیر قرار داده، امری بسیار ضروری تلقی می‌شود.
غده هیپوفیز چیست؟
درون مغز و نواحی اطراف آن، بافت و غدد مهمی وجود دارند که در عملکرد اصلی مغز نقش قابل‌توجهی ایفا می‌کنند. غده هیپوفیز (Pituitary) یکی از این غدد مهم است که وظیفه آن تولید هورمون‌های مختلف و منتشر کردن آن‌ها به بخش‌های مختلف بدن است. در واقع این غده با منتقل کردن هورمون‌ها از اندام‌های مختلف بدن در برابر آسیب‌ها و بیماری‌ها محافظت می‌کند. این غده مهم در پایه مغز و همچنین بین دو گوش و ناحیه پشت بینی قرار گرفته است.
اندازه و ابعاد این غده بسیار کوچک بوده و درعین‌حال وجود آن تأثیر شگرفی بر عملکرد قسمت‌های مختلف بدن انسان دارد. هورمون‌هایی که به واسطه این بافت کوچک تولید می‌شوند، در تنظیم عملکردهای مهمی مانند تولیدمثل، فشارخون و رشد تأثیر شگفت‌انگیزی دارند.
تشخیص تومور هیپوفیز
برای تشخیص تومور هیپوفیز، ابتدا باید به این نکته اشاره داشته باشیم که در صورت بر هم خوردن وضعیت و عملکرد این غده، بستر مناسب برای ایجاد تومور هیپوفیز در این ناحیه فراهم می‌شود. متخصصان برای تشخیص تومور هیپوفیز به میزان ترشح هورمون‌ها توجه می‌کنند. به این دلیل که رشد غیرطبیعی تومور باعث افزایش یا کاهش بیش‌ازاندازه هورمون‌ها در بدن می‌شود. شاید این سؤال برای شما پیش بیاید که چرا سلامت غده Pituitary به این اندازه اهمیت دارد؟ در بدن انسان غدد مختلفی وجود دارند که هر کدام وظیفه تولید و ترشح هورمونی خاص را بر عهده دارند؛ در مقابل غده هیپوفیز به تنهایی ۶ هورمون مختلف را تولید کرده و به سراسر بدن انتقال می‌دهد.
تومور آدنوم هیپوفیز
آدنوم؛ نوعی تومور غیر سرطانی است که به عنوان رایج‌ترین نوع تومور در غده Pituitary شناخته شده است. در تشخیص تومور هیپوفیز، تومورهای دیگری نیز قابلیت شناسایی دارند اما رایج‌ترین عارضه‌ای که تحت این عنوان وجود دارد، آدنوم است. همان‌طور که اشاره کردیم، آدنوم هیپوفیز غیر سرطانی است اما در دسته‌بندی این تومور، گاهی اوقات ما شاهد تومورهای سرطانی و بدخیم نیز خواهیم بود.
تومورها در این ناحیه از نظر سایز و اندازه به دو دسته بزرگ و کوچک تقسیم‌بندی می‌شوند. تومورهای بزرگ که حدود یک سانتی‌متر یا بزرگ‌تر هستند، ماکروآدنوم نام دارند. همچنین تومورهای کوچک با عنوان میکروآدنوم شناخته می‌شوند.
تشخیص تومور هیپوفیز با مشاهده علائم
در علم پزشکی موارد متعددی وجود داشته که برای تشخیص تومور هیپوفیز، پزشکان علائم خاصی مشاهده نکرده‌اند. در این موقعیت‌ها افراد به صورت تصادفی با انجام سی‌تی اسکن یا ام آر آی MRI به تشخیص تومور مغزی کمک کرده‌اند. بااین‌حال مواردی مانند سردردهای شدید و مداوم، سرگیجه، از دست دادن بینایی و… از مهمترین علائم برای تشخیص تومور محسوب می‌شوند.
تغییرات هورمونی
نکته مهم دیگری که باید در تشخیص تومور هیپوفیز به آن‌ها توجه داشته باشیم، تغییرات هورمونی در بدن است. کاهش یا افزایش تولید و ترشح هورمون‌ها در بدن منجر به تغییراتی اساسی در عملکرد بخش‌های مختلف بدن می‌شود. این نکته در ارتباط با تومورهای ایجادشده در این ناحیه نیز صدق می‌کند. به‌عنوان‌مثال اختلال در دوره قاعدگی، قطع دوره قاعدگی، افزایش میزان ادرار در طول روز، ضعف جسمانی، تهوع، اختلال عملکرد جنسی، کاهش یا افزایش وزن بی‌دلیل و… از تغییرات هورمونی به سبب وجود تومور هستند.
تشخیص انواع تومور هیپوفیز
هر کدام از تومورهای ایجاد شده در این ناحیه، بخشی از بدن را تحت تأثیر قرار داده و علائم متفاوتی دارند. برای آشنایی بیشتر با انواع تومور در این ناحیه و تشخیص تومور هیپوفیز، اشاره کوتاهی به آن‌ها خواهیم داشت.
هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک ACTH
یکی از هورمون‌هایی که در هیپوفیز ترشح می‌شود، آدرنوکورتیکوتروپیک است که در تولید آدرنالین نقش دارد. همچنین بدن انسان از این هورمون برای تحریک غدد فوق کلیوی برای ساخت هورمون کورتیزول نیز استفاده می‌کند. از علائم وجود این نوع تومور می‌توانیم به افسردگی، افزایش اضطراب، ضعف استخوان‌ها، افزایش فشارخون، ضعف عضلانی، نازک شدن پوست دست‌وپا، افزایش قند خون و… اشاره کنیم.
هورمون رشد
یکی دیگر از هورمون‌ها در تشخیص تومور هیپوفیز، هورمون رشد است. با افزایش ترشح این هورمون، مشکلاتی مانند افزایش موهای بدن، درد مفصلی، بزرگ شدن غیرطبیعی دست‌وپا و اجزای صورت، افزایش قد در زمان کوتاه، ناراحتی‌های قلبی و… در بدن شکل می‌گیرند.
هورمون پرولاکتین
در تشخیص تومور هیپوفیز، باید به ترشح هورمون پرولاکتین نیز توجه داشته باشیم. تولید و انتقال بیش‌ازاندازه پرولاکتین بر روی میزان نرمال هورمون‌های جنسی تأثیر می‌گذارد. به‌عنوان‌مثال تغییرات در هورمون جنسی زنان (استروژن) باعث ایجاد علائمی همچون دوره قاعدگی نامنظم، ترشح شیر از سینه بدون بارداری و… می‌شود. این علائم در بدن مردان به صورت اختلال در نعوظ، کاهش میزان اسپرم تولیدشده، کاهش میل جنسی و… مشاهده خواهد شد.
هورمون تیروئید TSH
یکی دیگر از تومورهای ایجاد شده در این غده برای تشخیص تومور هیپوفیز، به هورمون محرک تیروئید مربوط می‌شود. ترشح بیش‌ازاندازه این عامل، منجر به پرکاری تیروئید می‌شود. از علائم این عارضه نیز می‌توانیم به تعریق زیاد، کاهش وزن، افزایش ضربان قلب، اختلال در حرکات روده و… اشاره کنیم.
اقدامات لازم برای تشخیص تومور هیپوفیز
اولین قدمی که در مسیر تشخیص تومور هیپوفیز و درمان آن برداشته می‌شود، انجام آزمایش خون و ادرار است. نتیجه این آزمایش‌ها، میزان نرمال یا غیر نرمال تولید و ترشح هورمون‌ها در بدن را مشخص می‌کند.
در مرحله بعد جراح قاعده جمجمه تصویربرداری از مغز را پیشنهاد می‌کنند. با انجام سی‌تی‌اسکن یا ام آر آی، نوع تومور، مکان شکل‌گیری، اندازه و ابعاد آن مشخص می‌شود. همچنین تست بینایی نیز برای افرادی که به اختلالات بینایی دچار شده‌اند نیز ضرورت دارد.
درمان تومور هیپوفیز
نوع درمان و استفاده از روش‌های درمانی به نوع تومور، مقدار رشد آن و همچنین ابعاد و اندازه بستگی دارد. پرتودرمانی، استفاده از داروهای ترکیبی و… از روش‌های درمانی بهبود این عارضه محسوب می‌شوند. در مرحله آخر نیز در صورت عدم بهبود، جراح مغز و اعصاب جراحی را به بیمار توصیه می‌کنند. برای جراحی بیمار نیاز به مشاوره و نظر تخصصی جراحانی مانند مغز و اعصاب، متخصصین غدد درون‌ریز، جراح بینی و سینوس و همچنین متخصص انکولوژیست نیاز دارد.
جراحی تومور هیپوفیز
اگر تومور Pituitary باعث تولید بیش‌ازاندازه هورمون‌ها شده باشد و به بخش‌های مهمی مانند اعصاب بینایی فشار وارد کند، انجام جراحی ضرورت پیدا خواهد کرد. عواملی مانند نوع تومور، محل قرارگیری، میزان حمله تومور به بافت اطراف، ابعاد و اندازه تومور و انجام جراحی توسط بهترین جراح تومور هیپوفیز بر روی موفقیت عمل جراحی تأثیرگذار هستند.
جراحی به روش ترانس اسفنوئیدال
در این روش پزشک تومور را از طریق بینی توسط آندوسکوپی مشاهده کرده و خارج می‌کند. به کمک این روش هیچ‌گونه برشی بر روی بینی یا مغز ایجاد نخواهد شد. معمولا برای برداشتن تومورهای کوچک از روش ترانس اسفنوئیدال استفاده می‌شود.
جراحی به روش ترانس کرانیال
در این روش برشی بر روی پوست سر در ناحیه بالای جمجمه ایجاد شده و با دسترسی به تومور، فرایند خارج کردن آن انجام می‌شود. اگر اندازه تومور بزرگ باشد، انتخاب روش ترانس کرانیال، بهترین گزینه خواهد بود.
پرتودرمانی
روش دیگری که برای درمان این عارضه توصیه می‌شود، پرتودرمانی است. در این راهکار درمانی، از انرژی پرتوها برای از بین بردن تومور و همچنین کاهش علائم پس از جراحی استفاده می‌کنند. در بسیاری از موارد بیمار پس از عمل جراحی بهبود کامل پیدا نکرده و به همین جهت از پرتودرمانی برای تسکین درد یا علائم استفاده می‌کنند.
جمع بندی و نتیجه گیری
تومورهایی که در تشخیص تومور هیپوفیز شناسایی می‌شوند، معمولا زیاد رشد نکرده و در اصطلاح بزرگ نمی‌شوند. بااین‌حال شما نمی‌توانید وجود آن‌ها را نادیده گرفته و اقدامات لازم برای درمان را انجام ندهید. وجود این عارضه به راحتی بر روی سلامتی شما و همچنین عملکرد بخش‌های مختلف بدن، تأثیر مخربی می‌گذارد.