فهرست
تنگی کانال نخاعی کمر ، عارضه‌ای گاه بی علامت و گاه بسیار دردناک است که در هر صورت، پس از تشخیص باید مورد درمان قرار بگیرد. این درمان ممکن است شامل درمان به کمک دارو، فیزیوتراپی، آب درمانی، لیزر درمانی و یا جراحی تنگی کانال نخاعی کمر باشد که بسته به تشخیص بهترین جراح تنگی کانال نخاعی کمر و میزان حاد بودن بیماری تجویز میشود. در این مطلب قصد داریم درباره تنگی کانال نخاعی کمر و جراحی آن به شیوه‌های مختلف مطالبی را با شما به اشتراک بگذاریم تا اگر شما یا یکی از عزیزانتان چنین جراحی در پیش دارد، از چگونگی انجام آن و نکات مراقبتی بعد از آن آگاه شوید.
تنگی کانال نخاعی کمر چیست ؟
پنج مهره پایینی کمر انسان را ناحیه کمری می‌نامند و به آنها Lumbar گفته میشود. مکانیزم اتصال تمامی این مهره‌ها به یکدیگر یکسان است و از بخش‌های مختلف و اجزای متفاوت تشکیل شده‌اند از اجزای این قطعات مهره‌ای می‌توان به تنه کلیوی شکل مهره‌های کمر، سوراخ مهره‌ای سه گوش، پدیکول، زائده‌های مفصلی، زائده‌های عرضی، دیسک‌ها، فاست‌ها، روزنه foramen و لایه لامینا اشاره داشت. . این مهره‌ها بزرگ‌تر از دیگر مهره‌های ستون فقرات هستند؛ چرا که وظیفه آنها، تحمل وزن بالاتنه انسان است و از میان آنها، کانالی موسوم به کانال نخاعی عبور میکند که تمامی رشته عصب‌های بدن از نواحی تحتانی و نواحی فوقانی، در مسیر رسیدن به مغز از آنجا عبور می‌کنند.
تنگی کانال نخاعی کمر به عارضه‌ای گفته میشود که در آن عاملی باعث تنگ شدن کانال نخاعی در هر یک از پنج مهره اول یا مهره‌های لومبار شده باشد و این تنگی کانال، موجب وارد کردن فشار مازاد به عصب‌های موجود در کانال نخاعی گردد. بسته به اینکه عامل بروز تنگی کانال نخاعی چه بوده و از چه سمتی این تنگی صورت گرفته باشد، این بیماری را می‌توان به سه دسته زیر تقسیم نمود:
- تنگی کانال نخاعی کمری مرکزی: این نوع تنگی کانال نخاعی، در قسمت مرکزی کانال اصلی صورت می‌گیرد و باعث التهاب در شریان اصلی اعصاب بدن خواهد شد. در چنین شرایطی محدودیت در حرکت، محدودیت در انعطاف کمر، درد هنگام نشست و برخاست، گزگز کردن کف پاها و دیگر علائم ممکن است وجود داشته باشند.
- تنگی کانال نخاعی محیطی: این نوع از تنگی کانال نخاعی زمانی اتفاق می‌افتد که بخش گانگلیون نخاعی باعث فشار بر اعصاب شود. در حقیقت در این نوع از عارضه تنگی کانال نخاعی کمر، فشار از محیط پیرامون به کانال نخاعی وارد میگردد و باعث درد در ناحیه کمر میشود. علائمی مانند گرفتگی ساق پا، درد و سوزش ناحیه کمر، محدودیت حرکتی و سرد یا گرم شدن کف پاها از جمله نشانه‌های این نوع از عارضه هستند.
- تنگی حفره بین مهره‌ای: اگر فشار وارده در قسمت نخاعی کمر، فشار به راموس شکمی‌باشد، تنگی کانال نخاعی را تنگی بین مهره‌ای می‌گویند و عامل بروز آن، رشد یک زائده کوچک به سبب فتق دیسک خلفی است. از علائم تنگی حفره بین مهره‌ای می‌توان به درد و سوزش، گزگز شدن پاها، از دست دادن تعادل یا ضعف در اندام تحتانی اشاره کرد.
چرا تنگی کانال نخاعی کمر رخ می‌دهد؟
تنگی کانال نخاعی کمر به دلایل مختلفی ممکن است رخ بدهد. عوامل متفاوتی وجود دارند که ممکن است در بروز این عارضه تاثیرگذار باشند. درک علت بروز عارضه، روش درمان و فرآیند پیشگیری از پیش‌روی بیماری را روشنن خواهد کرد و در این بخش، چند عامل از مهم‌ترین عوامل بروز تنگی کانال نخاعی کمر را با شما به اشتراک خواهیم گذاشت.
افزایش سن
در جدول رده بندی سنی این بیماری، بیشترین درصد ابتلا به آن را افراد بالای ۶۰ سال دارند. علت این امر، خشکی دیسک کمر با گذر زمان و به تبع آن، فرسایش مهره‌هاست که ممکن است منجر به رشد اسپور در سوی داخل نخاع شده و باعث تنگی کانال نخاعی گردد.
ضربه ناگهانی
در شرایط مختلف زندگی ممکن است یک ضربه ناگهانی ناشی از حادثه، سقوط، کار سنگین، ورزش غیر اصولی و… می‌توانند باعث بروز تنگی کانال نخاعی شوند. این عارضه ممکن است در همان زمان بروز ضربه یا سال‌ها پس از آن رخ دهد.
فتق دیسک
بیرون زدگی دیسک کمر یا پارگی آن باعث خروج مایع ژلاتینی موجود در هسته دیسک میشود و این مایع به مرور زمان ممکن است باعث ایجاد خار استخوانی گردد. هر گونه عارضه دیسک کمر، ممکن است در سال‌های بعد منجر به تنگی کانال نخاعی نیز گردد.
اسپوندیلولیستزیس
اسپوندیلولیستزیس یا سرخوردگی مهره های کمری بر روی یکدیگر، یکی دیگر از عارضه‌هایی است که میتواند عوارض متعدد دیگر نیز با خود به همراه داشته باشد و یکی از این عوارض، تنگی کانال نخاعی است. البته این عامل اغلب در ناحیه گردن رخ می‌دهد و لغزش بین مهره‌ای در میان مهره‌های لومار چندان شایع نیست.
روماتیسم مفصلی
دو نوع بیمار التهابی به نام‌های استئوآرتروز و روماتیسم مفصلی وجود دارند که می‌توانند احتمال وقوع تنگی کانال نخاعی را افزایش دهند. اگر دلیل تنگی کانال نخاعی شما این عامل باشد، احتمال آن که با داروهای ضد التهابی بتوان مشکل را حل کرد وجود دارد.
ژنتیک
در برخی از افراد، کانال نخاعی به صورت مادرزادی و بخاطر یک ناهنجاری ژنتیکی دچار تنگی است. در چنین افرادی، علائم مشکل پس از بلوغ کامل و شروع رشد بروز پیدا می‌کنند و پس از آن است که می‌توان این عارضه مادرزادی را در آنها تشخیص داد.
تومور و توده
در برخی موارد نادر، تنگی کانال نخاعی به دلیل رشد یک تومور نخاعی در نواحی نزدیک به کانال نخاعی کمر اتفاق می‌افتد که در چنین شرایطی، پیش از درمان سرطان، درمان تنگی کانال نخاعی بی فایده خواهد بود.
جراحی تنگی کانال نخاعی کمر
عمل جراحی تنگی کانال نخاعی کمر، آخرین پیشنهاد درمانی پس از روش‌های دیگری مانند حرکات اصلاحی در خانه، داروهای ضد التهابی، فیزیوتراپی، آب درمانی و… تجویز میشوند. یعنی زمانی که دیگر روش‌های درمانی نتوانند به درمان عارضه شما کمک کنند. عمل جراحی تنگی کانال نخاعی کمر، به منظور برداشتن فشار از روی کانال نخاعی انجام می‌گیرد و بسته به عاملی که باعی تنگی کانال نخاعی شده، متفاوت خواهد بود. در اینجا چند نوع عمل جراحی مربوط به این عارضه را با شما به اشتراک می‌گذاریم.
لامینکتومی
لامینا بخشی از قسمت خارجی مهره‌های ستون فقرات است که در تماس مستقیم با کانال نخاعی است و در مواقعی که به دلیل فتق دیسک رو به داخل یا یک ضربه ناگهانی یا تومور یا … فشاری به کانال نخاعی وارد آمده باشد، در صورتی که دیگر روش‌های درمانی نتوانند فشار وارده را حذف کنند، به کمک یک عمل جراحی لامینکتومی ، لامینا برداشته میشود تا فضای تنگ شده کانال نخاعی باز گردد.
لامینوتومی
گاهی ممکن است در شرایط پیش آمده به دلایل فوق‌الذکر، فشار وارد آمده به کانال نخاعی تنها با برداشتن بخش کوچکی از لامینا از میان برود. در چنین شرایطی عمل لامینوتومی انجام میشود که عملی سبک‌‌تر بوده و حتی در برخی مواقع به صورت اندوسکوپی و با حداقل تهاجم قابل انجام است.
فورامینوتومی
حفره فورامین، حفره‌ای در ستون فقرات است که در مجاورت کانال نخاعی است و اگر بتوان با برداشتن یک تکه از استخوان ناحیه فورامن فضای کافی برای حذف تنگی کانال نخاعی ایجاد کرد، در این صورت با این عمل جراحی، این کار صورت خواهد گرفت.
عمل جراحی فیوژن
جراحی فیوژن مهره‌ها یا پیچ گذاری ستون فقرات ، به عمل جایگزینی یک استخوان با یک ایمپلنت گفته میشود که فرآیند درمانی ۶ الی ۱۲ ماهه دارد. در این شیوه، ابتدا استخوانی که باعث ایجاد تنگی کانال نخاعی شده برداشته میشود و سپس، به‌جای آن یک تکه از استخوان یا استخوان مصنوعی به صورت ایمپلنت قرار داده میشود (با پیچ فیکس میشود) تا رشد استخوان در آن ناحیه را تحریک کند و پس از گذشت زمانی مشخص، استخوان برداشته شده با استخوان جدید جایگزین گردد.
جراحی به کمک لیزر
اگر عامل تنگی کانال نخاعی کمر، چیزی مانند یک کیست یا مایع خارج شده از هسته دیسک باشد، در این صورت پزشک میتواند با ایجاد یک شکاف کوچک بر روی بدن و وارد کردن یک لوله آندوسکوپی باریک به نزدیکی مهره، به کمک اشعه لیزر، مواد قابل تبخیر را تبخیر کرده و فشار را از روی کانال نخاعی بردارد.
دیسککتومی
عمل دیسککتومی، زمانی انجام می‌گیرد که پارگی دیسک بین مهره‌ای سبب ایجاد فشار بر کانال نخاعی شده باشد. در این حالت جراح مغز و اعصاب میتواند به کمک جراحی اندوسکوپی و با برداشتن یک تکه از دیسک، فشار را از کانال نخاعی حذف کند.
فستکتومی
در پشت استخوانهای مهره کمر، جفت مفصلی به نام مفاصل وجهی یا Facet Joints قرار دارند که گاهی ممکن است باعث ایجاد فشار بر روی کانال نخاعی که در مجاورت آن‌هاست شوند. برداشتن یک بخش از استخوان این مفاصل یا برداشتن کامل یکی از آنها، با اینکه باعث کاهش درد عصبی کمر میشود؛ اما از سویی باعث ناپایداری ستون فقرات نیز خواهد شد. به همین خاطر در صورت تشخیص پزشک جراح، ممکن است گاهی پس عمل جراحی فیوژن نیز صورت بگیرد.
جراحی تنگی کانال نخاعی کمری
اما همواره بیمارانی هستند که متاسفانه به هیچ کدام از درمانهای غیر جراحی پاسخ نمی دهند و انجام جراحی تنها راه نجات آنها برای بدست آوردن توانایی حرکت است. دو مورد وجود دارد که فرد را نیازمند جراحی اورژانسی در اولین فرصت ممکن میکند: ضعف در پاها به شکلی که بیمار نه به علت درد، بلکه به علت توان کم عضلات پاها قادر به حرکت نباشد؛ و بی اختیاری ادرار یا مدفوع که از دست دادن زمان برای جراحی این بیماران به معنی برگشت ناپذیر بودن این علائم است.
در این جراحی قسمتی از استخوانهای اطراف کانال نخاعی برداشته میشوند و رباط های سفت و بزرگ شده خارج میگردند و تا فشار از روی عناصر عصبی برداشته شود. در این عمل لازم است میزان تراشیدن استخوانها و برداشتن رباطها در حدی باشد که سبب ناپایداری ستون فقرات نگردد وگرنه به غیر از آزاد کردن عناصر عصبی، چاره‌ای جز استفاده از پلاتین برای ثابت کردن مهره‌های ناپایدار وجود ندارد؛ گرچه استفاده از پلاتین منجر به محدودیت حرکت در کمر و نیاز به مراقبت بیشتر بعد از عمل میگردد.
متاسفانه امروزه به شکل نامتعارف و بیش از حد از پلاتین گذاری در جراحی تنگی کانال ستون فقرات استفاده میشود که نتایج و عوارض غیرقابل برگشتی در آینده میتواند برای بیمار به همراه داشته باشد؛ و از سوی دیگر در بیماری که به جز تنگی کانال دچار ناپایداری و لقی مهره کمری هم باشد، بکارگیری پلاتین برای ایجاد ثبات مهره‌ها کاملا لازم و ضروری است و عدم ایجاد ثبات میتواند در آینده سبب تشدید ناپایداری و نیاز به عمل مجدد گردد.
عوارض جراحی تنگی کانال نخاعی کمری چیست ؟
هیچ جراحی بدون ریسک و خطر نیست اما تمام تلاش تیم جراحی انجام بهترین و بدون نقص ترین عمل ممکن برای بیمار است.اما بیمار باید با آگاهی کلی نسبت به خطرات این جراحی تصمیم به جراحی بگیرد . عوارض پس از این جراحی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
۱. عفونت: عفونت در محل عمل جراحی اتفاق می‌افتد که معمولا با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و درمان مناسب کنترل میشود.
۲. خونریزی: خونریزی در نقطه عمل جراحی ممکن است اتفاق بیافتد که نیاز به تزریق خون و مراقبت دقیق دارد.
۳. درد: درد در ناحیه عمل، که معمولا با مصرف داروهای مسکن کنترل میشود.
۴. اختلالات ادراری و مدفوعی: ممکن است پس از عمل جراحی اختلال در تخلیه ادرار و مدفوع پدید آید که به طور معمول بهبود پیدا می کند.
۵. احساس ناراحتی: بعد از جراحی، ممکن است فشار در ناحیه عمل، تورم و حرکت محدود، باعث ایجاد ناراحتی در بیمار شود که با گذشت زمان بهبود می‌یابد.
مهم است که در صورت بروز هرگونه علائم و عوارض نامطلوب پس از جراحی، به جراح ستون فقرات خود مراجعه کنید
مراقبت‌های بعد از جراحی تنگی کانال نخاعی کمر
تمامی عمل‌های جراحی برای آن که تاثیر کامل خود را بر روی سلامتی شما بگذارند، نیازمند طی شدن یک دوره نقاهت هستند که در این دوره، نکاتی از سوی بیماران باید رعایت گردد. در عمل‌های جراحی مربوط به ستون فقرات، رعایت مراقبت های بعد از جراحی ستون فقرات از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که یک حرکت ناگهانی و یا بلند کردن یک بار سنگین میتواند تمام نتایج عمل را به باد بدهد. پزشک شما بسته به نوع عمل و شرایط جسمی شما نکاتی را به شما خواهد گفت که توصیه می‌کنیم تمامی آنها را مو به مو رعایت کنید. ما نیز در اینجا نکاتی عمومی را درباره مراقبت‌های بعد از جراحی تنگی کانال نخاعی کمر با شما به اشتراک خواهیم گذاشت.
دوران نقاهت
دوران نقاهت هر نوع عمل جراحی بسته به شرایط بیمار متفاوت است. اما برای تمامی جراحی‌های تنگی کانال نخاعی زمان ۴ الی ۶ هفته، حداقل زمان ممکن برای از بین رفتن درد عصبی است. یعنی شما در این بازه زمانی همچنان دردهای پیش از عمل را خواهید داشت و برای تحمل آن باید قرص‌های ضد درد مصرف کنید.
مراقبت در حرکت
نشست و برخاست و دراز کشیدن شما و حتی راه رفتن‌تان باید با احتیاط و در چارچوب نکات گفته شده پزشک باشد. سعی کنید در بازه زمانی گفته شده، از هر گونه فعالیت جسمی خانگی و بیرونی خودداری کنید و حرکات روزانه خود را نیز با احتیاط بیشتری انجام دهید. تا جای ممکن اصلاً نباید از پله‌ها بالا یا پایین بروید یا بدوید یا پیاده روی طولانی داشته باشید.
فیزیوتراپی
پس از طی شدن دوره نقاهت برای فیکس شدن بهبودی حاصل شده، پزشک شما برنامه فیزیوتراپی شما را به شما ابلاغ میکند و برای تثبیت درمان، باید حتماً جلسات خود را به طور کامل طی کنید.
ورزش و فعالیت
پزشک شما پس از طی شدن دوران نقاهت، به شما فعالیت‌های محدود ورزشی مانند پیاده روی یا راه رفتن در آب را توصیه خواهد کرد. باید بدانید که انجام این فعالیت‌های ورزشی میتواند تاثیر عمل جراحی شما را برای شما فیکس کرده و مانع از بازگشت درد شما شود.
استفاده از دارو و بریس
استفاده از دارو به عنوان یک مکمل درمان اجتناب ناپذیر است و بسته به شرایط شما ممکن است که توسط پزشک انواع خاصی از بریس‌ها نیز به شما تجویز گردد. بریس میتواند به فیکس ماندن مهره‌های شما کمک کرده و از آنها نگهداری کند تا دوران نقاهت با خطر کمتر بازگشت بیماری طی گردد.
جلوگیری از عفونت زخم عمل
توصیه‌هایی درباره مراقبت از زخم عمل توسط پزشک شما گفته خواهد شد که باید آنها را رعایت کنید تا زخم عمل به طور کامل درمان گردد. در صورت مشاهده هر گونه التهاب در محل زخم یا تب و علائم دیگر عفونت در بدن، سریعاً باید به پزشک خود مراجعه کنید.
جمع بندی و نتیجه گیری
جراحی تنگی کانال نخاعی کمر با هدف برداشتن فشار حاصل از تنگی کانال نخاعی بر روی رشته‌های عصبی انجام می‌گیرد و انواع مختلفی دارد که در این مطلب به آنها پرداختیم. شناخت هر چه بیشتر نسبت به عارضه و فرآیند درمان آن، پروسه درمان را آسان‌تر خواهد کرد و به همین جهت، به شما توصیه می‌کنیم که درباره عارضه خود تا آنجا که لازم است اطلاعات کسب کنید. برای رفع مشکل تنگی کانال نخاعی خود به بهترین جراح مغز و اعصاب تهران مراجعه کنید و در صورت ضرورت عمل، می‌توانید نسبت به انجام عمل جراحی خود اقدام نمایید.