جراحی ستون فقرات

درمان مشکلات و دردهای ستون فقرات همواره از کم تهاجم‌ترین و آسان‌ترین گزینه‌ها آغاز می‌شوند. پس از تشخیص عارضه موجود ممکن است پزشک شما توصیه‌هایی در زمینه انجام امور روزمره، نحوه و میزان استراحت، آب درمانی ، پیاده روی در استخر و حتی فیزیوتراپی را پیشنهاد کند. همچنین ممکن است در صورت آرام نشدن درد، اقدام به تجویز داروهای ضد التهابی در کنار درمان‌های طبیعی کند که این روش نیز می‌تواند بسیاری از دردهای ناحیه ستون فقرات را درمان نماید. اما گاهی عارضه چنان جدی است که راهی بجز جراحی ستون فقرات پیش روی پزشک باقی نخواهد ماند. برخی از عارضه‌های مربوط به ستون فقرات دیر یا زود به جراحی نیاز خواهند داشت و در برخی مواقع تنها با جراحی قابل درمان هستند. در این مطلب قصد داریم درباره جراحی ستون فقرات و تمامی نکاتی که پیرامون آن وجود دارد، صحبت کنیم.

دکتر علیرضا طبیب خوئی

جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات

عضو هیات علمی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران

رتبه اول بورد جراحی مغز و اعصاب ایران

فلوشیپ و مدرس جراحی  قاعده جمجمه

با سابقه بیش از هزاران جراحی تومورهای پیچیده مغز و اعصاب

رییس بخش جراحی مغز و اعصاب بیمارستان رسول اکرم

رییس مرکز فوق تخصصی مغز و اعصاب طبیب

تلفن جهت تعیین وقت

۰۲۱-۲۲۳۸۸۳۰۱

۰۲۱-۲۲۳۸۸۳۰۲

ساختار ستون فقرات

ستون فقرات انسان، ساختاری پیچیده از ۳۳ مهره استخوانی، چندین رباط و چندین ماهیچه است که در بین آن‌ها دیسک‌هایی کروی از جنس ژلاتین به صورت فشرده قرار دارد و از میان ‌آن‌ها نیز کانال نخاعی متشکل از هزاران رشته عصبی عبور می‌کند و از راه مهره‌های گردن به درون مغز می‌رسد. ستون فقرات در حقیقت نقطه مرکزی اتکای بدن است و باعث استواری آن می‌گردد. وجود ماهیچه‌ها و رباط‌ها در این بخش از بدن، باعث انعطاف کافی مهره‌ها برای حرکت به چپ و راست و چرخش به هر سو شده و وجود دیسک‌های بین مهره‌ای نیز سبب دفع فشار ناشی از ایستادن یا نشستن پیاپی و ضربات ناگهانی می‌گردد.

از این رو می‌توانیم بگوییم که ما در قسمت ستون فقرات انسان با ساختاری پیچیده، مقاوم و در عین حال بسیار حساس روبرو هستیم که با وجود مقاومت بالا، در صورت آسیب دیدگی، فشار و درد بسیاری را به بدن انسان تحمیل خواهد نمود. وجود سه انحنای استراتژیک در قسمت‌های گردن، قفسه سینه و کمر، موجب حفظ بهتر تعادل و دفع ضربات ناگهانی می‌شود که هر یک از این انحناها در ساختاری تعیین شده، نقشی اساسی در این امور ایفا می‌کنند. بنابراین می‌توان دریافت که آسیب‌های مربوط به ستون فقرات باید درباره عصب‌های بین نخاعی، تغییر انحنای طبیعی مهره‌ها، آسیب‌های مربوط به دیسک‌ها و عارضه‌های مربوط به کانال نخاعی بدن باشند و در ادامه پیرامون تمامی آن‌ها صحبت خواهیم نمود.

رایج‌ترین بیماری‌های ستون فقرات

پیش از آن که درباره جراحی ستون فقرات و روش‌های مختلف آن صحبت کنیم، بهتر است آشنایی مختصری با انواع بیماری‌های رایج ستون فقرات داشته باشیم و روش‌‌های درمانی هر یک را با هم بررسی کنیم و سپس، درباره روش‌های جراحی ستون فقرات و نکات مربوط به آن، صحبت کنیم. بیماری‌های رایج ستون فقرات عبارتند از:

بیرون زدگی دیسک کمر و دیسک گردن

فتق دیسک به اصطلاحی در پزشکی گفته می‌شود که طی آن، یکی از دیسک‌های بین مهره‌ای دچار بیرون زدگی از مهره و یا پارگی شده باشند. بیرون زدگی دیسک یا پارگی آن سبب ایجاد فشار در کانال نخاعی شده و با تحت تاثیر قرار دادن اعصاب، التهاب و درد زیادی را به همراه می‌آورد. برای درمان فتق دیسک از روش‌های درمانی مختلفی مانند حرکات اصلاحی، آب درمانی، داروهای ضد التهابی و عمل جراحی دیسک کمر یا جراحی دیسک گردن استفاده می‌شود.

تومورهای نخاعی ستون فقرات

تومور نخاعی به رشد توده سلولی در کانال نخاعی یا محیط پیرامون آن گفته می‌شود که بسته به خوش خیم یا بد خیم بودن و همچنین محل تشکیل و اندازه تومور، ممکن است با دارو درمانی، پرتو درمانی و یا عمل جراحی مداوا شود.

عفونت‌های ستون فقرات

عفونت‌های نخاعی به هر دلیلی ممکن است در ستون فقرات رخ بدهند و التهاب شدیدی را با خود به همراه داشته باشند. در اغلب مواقع با استفاده از آنتی بیوتیک‌ها به صورت قرص یا تزریقی می‌توان وضعیت این عفونت‌ها را بهبود بخشید؛ اما اگر میزان عفونت زیاد باشد و امکان آسیب به سیستم عصبی وجود داشته باشد، باید هر چه سریع‌تر عمل جراحی رخ دهد.

انحراف مهره های ستون فقرات

انحنای طبیعی ستون فقرات با هدف دفع ضربه و فشار و کمک به تعادل کلی بدن ایجاد شده است و هر گونه انحراف در این انحنا شامل اسکولیوز ، لوردوز و کیفوز را می‌توان یک بیماری تلقی نمود. بیماری که در برخی مواقع با درد زیاد همراه است و حرکات بدنی انسان را محدود می‌کند. در اغلب مواقع انحراف مهره‌ها با فیزیوتراپی، حرکات اصلاحی و یا جراحی ستون فقرات قابل درمان خواهد بود.

کیست ستون فقرات

کیست ستون فقرات زمانی رخ می‌دهد که در فضای بین مهره‌ای و یا در ماهیچه‌های آن ناحیه یک حفره کوچک ایجاد شود و این حفره به وسیله مایع نخاعی، مایع بین بافتی یا خون پر شود و دور آن غشای نازکی ایجاد گردد. این کیست‌ها در صورت کوچک بودن می‌توانند بی‌خطر باشند؛ اما گاهی بزرگ هستند و می‌توانند باعث فشار به عصب‌های ستون فقرات شده و درد و محدودیت حرکتی به همراه داشته باشند. چنین کیست‌هایی نیز با استفاده از جراحی اندوسکوپی قابل درمان خواهند بود.

رماتیسم ستون فقرات (اسپوندیلیت آنکیلوزان)

اسپوندیلیت آنکیلوزان نوعی رماتیسم است که مهره‌های ستون فقرات را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و باعث التهاب، درد، محدودیت حرکتی عوارض دیگر در ناحیه مربوطه می‌شود. در فرم‌های پیشرفته این بیماری، امکان رشد غیر طبیعی یک استخوان اضافه در ناحیه ستون فقرات وجود دارد که عوارض به مراتب بیشتری را به همراه دارد و حتی ممکن است به نخاع و سیستم عصبی بدن آسیب غیر قابل جبران وارد نماید. در چنین شرایطی برداشتن این استخوان تازه یا خار استخوانی به وسیله جراحی امکان پذیر خواهد بود.

آرتروز مفاصل ستون فقرات

آرتریت تنها محدود به مفاصل دست و پا نیست و گاهی ممکن است مفاصل ستون فقرات (و به خصوص گردن) نیز درگیر این بیماری شوند. آرتریت یک بیماری التهابی است که دردهای مزمن به همراه دارد و اگر ستون فقرات بدن درگیر آن شده باشند، در این صورت دردهای مزمن شدیدی ممکن است به گردن، کمر یا شانه‌ها وارد کنند. برای درمان آرتروز مفاصل استخوانی در اغلب اوقات از داروهای ضد التهابی یا بلوک عصبی استفاده می‌کنند و به فرد بیمار توصیه‌هایی در زمینه فعالیت‌های روزمره زندگی می‌کنند تا با استفاده از این روش‌ها درد بیماری به حداقل برسد.

تنگی کانال نخاعی

کانال نخاعی در حقیقت یک رشته ضخیم متشکل از هزاران رشته عصبی است که از حفره‌های موجود بین ستون فقرات عبور کرده و از راه گردن، به مغز و سیستم عصبی مرکزی متصل می‌شوند. اگر این کانال نخاعی به هر دلیلی (مانند فتق دیسک، تروما یا ضربه و…) دچار تنگی در یک ناحیه خاص شود، ممکن است که به رشته‌های عصبی فشار وارد کرده و التهاب و درد فراوان به همراه داشته باشد. یکی از شایع‌ترین دلایل جراحی ستون فقرات، تنگی کانال نخاعی کمر و تنگی کانال نخاعی گردن است که به روش‌های مختلف انجام می‌شود.

شکستگی مهره‌ها

اگر در صورت بروز یک حادثه یا ضربه ناگهانی فرد دچار شکستگی ستون فقرات شود، به احتمال فراوان نیاز به جراحی خواهد داشت. مهره‌های کمر را نمی‌توان گچ گرفت و گذاشتن پلاتین نیز در این مناطق آسان نیست. به همین خاطر برای درمان چنین عارضه‌هایی باید بسیار هوشمندانه عمل کرد و جراحی مهره‌های شکسته نیز جراحی دشوار و حساسی خواهد بود.

سرخوردگی مهره های کمری

فرسایش غضروف‌ها و خشکی دیسک‌های بین مهره‌ای ممکن است منجر به سرخوردگی مهره کمری شود و با ایجاد فشار بر روی رشته‌های عصبی محیطی این منطقه، درد مزمن و التهاب عصبی به همراه داشته باشد. این بیماری بیشتر در میانسالان و افراد سالمند رواج دارد و در بسیاری از مواقع کاری جز دادن داروهای ضد التهابی و توصیه برای آب درمانی به بیمار از دست پزشک ساخته نیست.

جراحی ستون فقرات

جراحی ستون فقرات با اهداف مختلفی ممکن است انجام گیرد. برخی از جراحی‌ها با هدف کاهش درد و حذف عامل فشار در اعصاب انجام می‌گیرند و برخی از جراحی‌ها ممکن است با هدف تثبیت و استحکام ستون فقرات انجام شوند. همچنین محل بروز عارضه، نوع آن و شدت آن، همگی در انتخاب نوع عمل جراحی توسط جراح مغز و اعصاب  موثر خواهد بود. در اینجا چند روش اصلی جراحی ستون فقرات را به شما معرفی می‌کنیم:

جراحی باز ستون فقرات

جراحی باز از روش‌های سنتی و دیرینه عمل جراحی ستون فقرات است که نیاز به شکافت و دسترسی کامل به مهره‌ها در آن وجود دارد و از جمله‌ روش‌های تهاجمی جراحی ستون فقرات به شمار می‌آید. این عمل‌ها در زمان شکستگی مهره‌ها با هدف قرار دادن  جراحی پلاتین گذاری ستون فقرات و فیکس کردن جای مهره‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین عمل جراحی تعویض دیسک و عمل جراحی مربوط به انحراف ستون فقرات نیز ممکن است به این روش انجام گیرد. برخی تومورهای نخاعی که دسترسی بسیار دشواری دارند نیز ممکن است با استفاده از روش عمل جراحی باز ستون فقرات انجام گیرند.

عمل جراحی به روش MIS

کم تهاجمی‌ترین روش جراحی ستون فقرات، عمل جراحی به روش MIS است که به عمل جراحی اندوسکوپی نیز مشهور است. در این روش جراحی، یک شکاف حداکثر ۲۵ میلی‌متری در پشت بدن ایجاد می‌شود و پزشک جراح با استفاده از تجهیزات جراحی اندوسکوپی مانند لنز، منبع نور سرد، منقبض‌کننده، اندوسکوپ و میکروسکوپ و… که همگی بر روی لوله‌هایی بسیار باریک نصب شده‌اند، عمل جراحی را انجام می‌دهد. جراحی دیسککتومی یا میکرودیسککتومی (برداشتن بخشی از فتق دیسک) ، لامینکتومی یا لامینوتومی (برداشتن بخشی از قوس مهره لامینا) ، فورامینوتومی (برداشتن خارهای استخوانی) و برخی از عمل‌های بلاک عصبی ستون فقرات به روش MIS انجام می‌شوند.

عمل جراحی به روش‌های ALIF, PLIF, TLIF, LIF

این عمل‌ها که حالت‌های مشابهی دارند و برای نقاط مختلف ستون فقرات انجام می‌گیرند، با هدف جوش خوردن استخوان‌های آسیب دیده و فیکس شدن محل دقیق ستون فقرات با کمترین تهاجم ممکن انجام شده و می‌توان آن‌ها را عمل‌هایی تنها با ایجاد یک روزنه در پوست دانست که ابزارهای جراحی به همراه دوربین‌های تصویربرداری از همین طریق وارد بدن می‌شوند.

جراحی ستون فقرات با لیزر

یکی دیگر از روش‌های جراحی ستون فقرات، جراحی با استفاده از لیزر است. در این روش که در آن نیازی به بیهوشی کامل هم نیست، تنها با بی‌حسی موضعی بدن بیمار را آرام کرده و سپس با استفاده از یک لوله نازک اندوسکوپ، به سمت محل درد در بدن بیمار حرکت می‌کنند و پس از رسیدن به محل عارضه، با استفاده از تابش لیزر نصب شده بر سر لوله، با ایجاد حرارت محدود و تعیین شده، فتق دیسک یا هر زائده دیگری که باعث التهاب و درد شده را تبخیر می‌کنند تا پس از جراحی، درد و التهاب کاهش یابد.

نکات بعد از جراحی ستون فقرات

هر عمل جراحی برای موفقیت کامل نیاز به رعایت نکاتی دارد که در مراقبت های بعد از جراحی ستون فقرات باید رعایت شوند. این موضوع درباره عمل‌های جراحی ستوان فقرات بیش از هر عمل دیگری مصداق دارد؛ چرا که این عمل‌ها به طور مستقیم با سیستم اعصاب و اعضای حرکتی بدن در ارتباط هستند و در صورت عدم رعایت نکات مربوطه، نه تنها نتیجه عمل از دست خواهد رفت؛ بلکه ممکن است آسیب‌های خاصی نیز به نخاع و دستگاه عصبی وارد شود. البته نکات بعد از جراحی ستون فقرات همواره باید توسط پزشک شما به شما توصیه شود و میزان اهمیت آن‌ها نیز باید توسط وی گفته شود، اما برخی نکات هستند که به صورت مشترک و عمومی در تمامی عمل‌های ستون فقرات باید رعایت شوند و آن نکات عبارتند از موارد زیر:

بستری

عمل‌های جراحی بسته به میزان تهاجمی بودن و نوع عارضه ممکن است نیازمند مراقبت مستقیم پزشک در بیمارستان باشند. برای برخی از انواع عمل مانند عمل باز ستون فقرات، طول بستری ممکن است ۳ الی ۴ روز پس از عمل نیز ادامه یابد؛ اما برای عمل‌های کم تهاجمی مانند عمل اندوسکوپی ستون فقرات شاید یک روز و شاید چند ساعت کافی باشد و در عملی مانند عمل لیزر ستون فقرات، تنها یک الی چند ساعت پس از عمل جراحی بیمار می‌تواند مرخص شود.

استراحت خانگی

نکته مهم بعدی که می‌تواند مهم‌ترین نکته نیز باشد، استراحت پس از عمل جراحی است. این استراحت گاهی ممکن است برای مدتی طولانی شامل استراحت مطلق (به معنای دراز کشیدن و یا راه رفتن ساده به صورت محدود) باشد و گاهی نیز ممکن است شامل استراحت از کار سنگین یا ورزش باشد. نکات مربوط به استراحت خانگی اعم از مدت زمان و نوع استراحت باشد توسط پزشک شما پس از عمل جراحی تعیین شود؛ اما آنچه مهم است، رعایت صددرصد آن است. هرگز به تشخیص خود زودتر از موعد گفته شده استراحت خود را ترک نکنید؛ چرا که ممکن است حاصل عمل خود را بر باد دهید.

جلوگیری از عفونت

نکاتی درباره جلوگیری از عفونت محل زخم جراحی توسط پزشک گفته خواهد شد که رعایت آن موجب کاهش مصرف آنتی بیوتیک، جلوگیری از باز شدن مجدد زخم و جلوگیری از جراحی مجدد خواهد شد. این نکات شامل تحرکات بیش از حد و تعریق آور، نحوه و زمان استحمام، چگونگی برخورد با زخم و مدت زمان لازم برای ترمیم کامل زخم است و بسته به نوع عمل شما ممکن است سه روز الی سه هفته را نیز در بر بگیرد.

فیزیوتراپی

اغلب عمل‌های جراحی ستون فقرات پس از طی شدن دوره نقاهت و برای تکمیل درمان، نیازمند جلسات فیزیوتراپی هستند. این جلسات فیزیوتراپی، همانند فرآیند راه اندازی مجدد یک ماشین صنعتی پس از یک تعمیر سخت و انجام رگلاژ قطعات آن است و می‌تواند نتیجه عمل جراحی شما را بهبود بخشیده و فیکس نماید.

استفاده از وسایل کمک حرکتی

این امکان وجود دارد که پس از عمل جراحی برای مدت معینی لازم باشد از عصا، واکر و دیگر وسایل کمک حرکتی استفاده کنید. برخی از افراد نسبت به این کار خودداری می‌کنند و همین خودداری باعث اعمال فشار مجدد به ناحیه شده و عارضه را پیش از تکمیل درمان مجدداً پدید می‌آورد.

مصرف داروها

بدون تردید پس از عمل جراحی، داروهایی نیز توسط پزشک به شما داده می‌شود. این داروها ممکن است شامل داروهای ضد عفونت، داروهای مربوط به سیستم ایمنی و مسکن‌های ضد التهابی باشند. دقت کنید که تصور تحمل درد و نخوردن داروهای ضد التهابی کاری اشتباه است و هدف از این داروها کاهش التهابات در ناحیه عمل شده است؛ نه صرفاً تسکین درد.

فعالیت‌های بدنی توصیه شده

پس از مدت معینی به شما توصیه‌هایی در خصوص فعالیت‌های بدنی خاص مانند پیاده روی، پیاده روی در آب، شنا و دیگر ورزش‌های سبک اینچنینی خواهد شد که انجام آن‌ها نیز برخی از فرآیند درمان شما خواهد بود.

بهترین جراح ستون فقرات

جراحی ستون فقرات یک جراحی مهم و حساس است که در صورت دقیق نبودن، ممکن است آسیب موجود را در بدن بیمار تشدید داده و شدت درد پس از مدتی به بیمار باز گردد. برای اینکه عارضه پس از عمل جراحی مجدداً سر باز نکند، در ابتدا تشخیص به انجام عمل باید به درستی انجام شده باشد، روش عمل جراحی باید به درستی انتخاب شده باشد و در نهایت نیز فرآیند عمل و نکات پس از آن نیز باید به صورت کاملاً صحیح انجام گرفته باشد.

برای آن که خطرات و عوارض ناشی از عمل جراحی ستون فقرات برای شما به حداقل برسد، باید در انتخاب بهترین جراح ستون فقرات دقت به عمل آورید و فردی متخصص، دارای تجربه کاری کافی، مجهز به امکانات و تجهیزات مدرن، آشنا به جدیدترین روش‌های درمانی بیماری‌های ستون فقرات، دارای تیم پزشکی مجهز و حرفه‌ای و البته مبادی اخلاق و اصول شرافتی پزشکی را برای خود برگزینید. توصیه ما به شما این است که در انتخاب پزشک جراح ستون فقرات هرگز تعارف نکنید و تحقیقات خود را به صورت روشن و کامل انجام دهید. در صورت دسترسی به بیماران قبلی، از آن‌ها درباره تجربه جراحی‌شان و میزان رضایت‌شان سوال کنید و به نحوه تشخیص و عمل جراحی وی نیز دقت نمایید. در پایان بخاطر داشته باشید که سلامتی شما، اولویت اول و آخر خودتان و پزشک معالج شماست؛ بنابراین برای انتخاب بهترین جراح ستون فقرات، به اندازه لازم وقت و توجه بگذارید.

عوارض جراحی‌های ستون فقرات

هیچ عمل جراحی بدون خطر نبوده و عملهای جراحی ستون فقرات هم نه تنها ممکن است عارضه‌ای به همراه داشته باشند، بلکه از جمله عملهای جراحی گاهی پردردسر از این نظر به شمار میروند. بطور کلی باید گفت که عوارض جراحی ستون فقرات در بیماران مسن‌تر، عملهای سنگین‌تر و طولانی‌تر، استفاده از پلاتین، وجود سابقه دیابت و پوکی استخوان، سوءتغذیه و مصرف سیگار در بیمار، وجود بدخیمی، اضافه وزن و عدم توانایی حرکت در بیمار شایعتر رخ میدهد. غیر از عفونت و خونریزی محل عمل و عفونت و آمبولی ریوی که در بین تمام عملهای جراحی سنگین مشترک است، آسیب عصبی در جراحی ستون فقرات عارضه‌ای مهم و تاثیرگذار در نتیجه عمل به شمار میرود. گرچه امروزه با استفاده از مونیتورینگ عصبی حین عمل این خطر بسیار کاهش یافته ولی هرگز به صفر نرسیده است. خارج کردن دیسک از کنار ریشه عصبی، برداشت تومور از مجاورت یا داخل نخاع و قرار دادن پیچ و پلاتین داخل ستون فقراتی که عصبهای متعدد از آن عبور میکنند قطعا میتواند با خطر آسیب عصبی همراه باشد. تجربه و مهارت جراح، استفاده از ابزارها و تکنولوژی‌های امروزی از جمله مونیتورینگ عصبی و دقت و حوصله در زمان جراحی میتواند از بروز این عارضه جلوگیری نماید.