تومورهای چشمی معمولاً در یکی از دو لایه میانی (عنبیه و مشیمیه) یا داخلی (شبکیه و عصب بینایی) چشم ایجاد خواهند شد. از این میان گلیوم که به عنوان نوع شایع تومور عصب بینایی شناخته می‌شود، در محل تقاطع عصب بینایی چپ و راست شکل گرفته و حدود 33% از کل تومورهای مغزی را تشکیل می‌دهد. گلیوم به ندرت در افراد بالای 20 سال ایجاد می‌شود، رشد کندی دارد و برخی اختلالات ژنتیکی مانند نوروفیبروماتوز مرتبط دانسته می‌شود. برای آشنایی با علل، نشانه‌ها و راه‌های درمان تومور عصب بینایی، در ادامه این مقاله با ما همراه باشید.
بررسی اعصاب بینایی
چشم انسان که از سه قسمت کره چشم، حدقه و ضمیمه‌های خارجی (مثل پلک ها، غدد، لنز، مجاری اشکی، عنبیه، مردمک، عصب بینایی و…) تشکیل شده است، به عنوان یک اندام حساس به نور، وظیفه بینایی، تشخیص رنگ، فاصله اجسام و شکل‌ها را بر عهده دارد و جالب است بدانید که پیشرفته‌ترین چشم مربوط به انسان‌ها نیست! به عنوان مثال جغد، بهترین بینایی در شب، کوسه بهترین دید در زیر آب و آفتاب پرست، وسیع‌ترین میدان دید را دارند.
عصب بینایی مجموعه بیش از 1 میلیون رشته عصبی است که پیام‌های بصری را حمل می‌کنند. هر چشم یک عصب بینایی دارد که از طریق شبکیه (در پشت هر چشم) به مغز متصل می‌شود. آسیب به عصب بینایی می‌تواند باعث کاهش بینایی شود. نوع و شدت از دست دادن بینایی، به محل وقوع آسیب بستگی داشته و می‌تواند یک یا هر دو چشم را تحت تأثیر قرار دهد.
بیماری‌های مرتبط با اعصاب بینایی
بیماری‌های مرتبط با اعصاب بیناییانواع مختلفی از اختلالات عصب بینایی وجود دارد، از جمله:
- گلوکوم یا آب سیاه
گلوکوم که در حقیقت گروهی از بیماری‌های عصب چشمی است، علت اصلی نابینایی در ایالات متحده آمریکا شناخته شده است. آب سیاه معمولاً زمانی که فشار مایع داخل چشم به آرامی بالا رفته و باعث آسیب به عصب بینایی می‌شود، اتفاق می‌افتد. آب سیاه به تدریج منجر به از دست رفتن دید جانبی و به دنبال آن دید مستقیم فرد خواهد شد.
- نوریت اپتیک
نوریت یا التهاب عصب بینایی به دلایلی مانند عفونت یا ابتلا به بیماری‌های مرتبط با سیستم ایمنی مانند مولتیپل اسکلروزیس ایجاد می‌شود و زنان را بیشتر از مردان تحت تأثیر قرار می‌دهد. نوریت اپتیک به صورت درد اطراف چشم و افت دید، خود را نشان می‌دهد و با درمان‌های دارویی، بهبودی قابل توجهی خواهد داشت.
- آتروفی عصب بینایی
آتروفی که نوعی آسیب به عصب بینایی محسوب می‌شود در اثر ضعیف بودن جریان خون منتهی به چشم، ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند نوریت اپتیک یا تومور هیپوفیز، زمینه ارثی، ضربه یا قرار گرفتن در معرض مواد سمی‌بروز می‌کند و متأسفانه درمان قطعی ندارد.
- drusen
drusen محفظه‌هایی از پروتئین و نمک‌های کلسیم هستند که به صورت رسوبات کوچک سفید یا زرد رنگ، در طول زمان و در قسمت سر عصب بینایی ایجاد می‌شوند. این بیماری که می‌تواند دید سالمندان را تحت تأثیر قرار دهد، معمولاً از طریق عمل جراحی، لیزر درمانی و مانند آن درمان می‌شود.
تومور عصب بینایی چیست؟
تومورهای اولیه عصب بینایی را می‌توان در یکی از دو گروه تومورهای ذاتی یا جلدی تقسیم بندی کرد. انواع تومورهای عصب بینایی عبارتند از: gangliogliomas (گانگلیوگلیوما) ، medulloepitheliomas (مدولواپیتلیوم) و تومورهای عروقی (مثل همانژیوبلاستوم و همانژیوپری سیتوما) که از این میان optic nerve glioma یا گلیوم، به عنوان شایع‌ترین تومور عصب بینایی دانسته می‌شود.
گلیوم‌های عصب بینایی که در حدود 1% از انواع تومورهای داخل جمجمه را تشکیل داده‌اند، تقریباً همیشه در یک طرف هستند و در زنان بیشتر از مردان رخ می‌دهند. این تومورها ممکن است در هر سنی ایجاد شوند، اما علائم مربوط به آن، بیشتر در دوران کودکی بروز می‌کند. در واقع، طبق نظر متخصصان، نشانه‌های این بیماری در 75 درصد بیماران مبتلا به گلیوم عصب بینایی، در دهه اول زندگی نمایان می‌شوند. این بیماری می‌تواند منجر به بروز مشکلات مختلفی شود. از جمله:
- کاهش یا حتی از دست دادن قدرت بینایی
- پروپتوز (بیرون زدگی) چشم
- تورم
- استرابیسم (عدم هماهنگی و همسو نبودن چشم‌ها)
- انسداد ورید مرکزی شبکیه
- درد چشم
- انسداد عروق بینایی
- رتینوپاتی عروق انتهای چشم
نشانه‌های تشکیل تومور عصب بینایی
تومورهای مغزی بر اساس سن و محل تومور، علائم متفاوتی نیز بروز می‌دهند. البته توجه داشته باشید که علائم گلیومای عصب بینایی، ممکن است بسیار شایع یا به نظر ساده باشند! مانند نیاز به عینک برای اصلاح قدرت بینایی. بنابراین مشورت با پزشک تأثیر به‌سزایی در شناسایی زودهنگام تومور عصب بینایی خواهد داشت. شایع‌ترین علائم تومور عصب بینایی عبارتند از:
- مشکل در حفظ تعادل بدن
- اختلالات بینایی
- تهوع و استفراغ
- اختلالات حافظه
- پروپتوز یا برآمدگی کره چشم؛ این مشکل زمانی رخ می‌دهد که تومور، چشم را از درون حفره به بیرون فشار می‌دهد.
- سر درد
- خواب آلودگی مداوم
- حرکات غیر ارادی چشم
- مشکلات هورمونی از جمله رشد غیر طبیعی
- افزایش/کاهش وزن یا از دست دادن اشتها
تومور عصب بینایی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تومور عصب بینایی، به دلیل ویژگی‌های پاتوژنومیک خاص، در اکثر موارد، تنها با تصویربرداری MRI تشخیص داده شود. مننژیوم‌های غلاف عصب بینایی ممکن است محل مشابهی داشته باشند، اما معمولاً دارای ویژگی‌های رادیوگرافی مشخصی هستند که در کودکان نادر است. اما پزشکان همچنین برای اطمینان از تشخیص گلیوم، از روش‌های زیر نیز استفاده خواهند کرد:
- گرفتن شرح حال و سابقه خانوادگی بیمار
- معاینه فیزیکی، مثل بررسی تورم چشم‌ها
- معاینه سیستم عصبی و رفلکس‌ها
- بینایی سنجی
- آنژیوگرافی مغز
- سی تی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری
- ام آر آی یا تصویر برداری با رزونانس مغناطیسی
- و در صورت لزوم، نمونه برداری
آیا تومور عصب بینایی قابل درمان است؟
متخصصان روش صحیح درمان تومور عصب بینایی (گلیوم) را براساس عوامل فردی (مثل: سن، تاریخچه پزشکی، وضعیت جسمانی و جنسیت بیمار) و همچنین عوامل مؤثر بر توده (مانند: محل، نوع و اثر دارو) ، پیشنهاد می‌کنند. این روش‌های مختلف درمانی مورد استفاده در کنترل و درمان تومور عصب بینایی، شامل شیمی درمانی، پرتو درمانی، جراحی یا درمان‌های دارویی هستند.
رادیوتراپی یا پرتو درمانی
بنابر صلاح دید جراح مغز و اعصاب ، پرتو درمانی در دو زمان مختلف تجویز خواهد شد؛ قبل از عمل جراحی و به منظور کوچک کردن حجم تومور عصب بینایی یا بعد از عمل جراحی و به منظور حذف بقایای احتمالی باقیمانده. در این روش از یک دستگاه خاص برای هدف قرار دادن سلول‌های تومور به وسیله پرتو‌های پر انرژی استفاده می‌شود.
شیمی درمانی
در درمان تومور عصب بینایی به روش شیمی درمانی، از دارو‌هایی مانند کورتیکواستروئید‌ها برای کاهش تورم در جمجمه و همچنین کشتن سلول‌های سرطانی که به سایر قسمت‌های مغز گسترش یافته باشند، استفاده می‌شود.
جراحی تومور عصب بینایی
جراحی اولین گزینه پزشکان برای درمان تومور عصب بینایی نیست. معمولاً جراحی زمانی توصیه می‌شود که پزشک دریابد از این طریق می‌تواند تومور را کاملاً خارج کرده یا حداقل بخش بزرگی از آن را برای کاهش فشار در جمجمه، جدا کند.
درمان‌های دارویی مکمل
در مواردی که تومور عصب بینایی بر غدد درون ریز تأثیر غیر قابل جبرانی گذاشته باشد، پزشکان از درمان‌های مکملی مثل تجویز هورمون، برای حفظ سلامت عمومی بدن بیمار پس از درمان گلیوم، استفاده می‌کنند.
آنچه لازم است بعد از درمان تومور عصب بینایی بدانید
پس از درمان تومور، ممکن است شاهد عوارض جانبی طولانی مدت باشید. بنابراین لازم است در مورد این عوارض احتمالی آینده و اقداماتی که می‌توان برای کاهش آسیب ناشی از درمان انجام داد، با پزشک خود صحبت کنید.
- با توجه به اینکه گلیوم عصب بینایی معمولاً در کودکان رشد می‌کند، بنابراین احتمال دارد اثرات پرتو درمانی یا شیمی درمانی نیز برای مدتی آشکار نباشند.
- مشکلات شناختی، ناتوانی‌های یادگیری و اختلال در رشد از دیگر عوارضی است که احتمال دارد به دنبال درمان سرطان رخ دهد.
- از آنجا که ابتلا به سرطان در کودکی می‌تواند از نظر اجتماعی و عاطفی، استرس زا باشد، پیشنهاد می‌شود والدین یا کودک، از مشاوره و جلسات روانشناسی توام با درمان‌های پزشکی بهره مند شوند.
- و در نهایت به خاطر داشته باشید که چکاپ‌های مداوم پس از پایان دوره درمان تومور عصب بینایی، برای جلوگیری از عود مجدد گلیوم، بسیار مهم است!
