
با پیشرفت علم و فناوری در حوزه پزشکی، تیم جراحان مغز و اعصاب، به جدیدترین فناوریهای موجود برای درمان انواع بیماریهای مربوط به مغز از جمله بسیاری از تومورها و ضایعات مغزی دست یافتهاند. امروزه، متخصصان گوش و حلق و بینی و جراحان مغز و اعصاب، برای کمک به بیماران مبتلا به تومور مغزی از روشهای جراحی به شیوه کم تهاجمی استفاده میکنند. یکی از جدیدترین متدهای جراحی مغز و اعصاب، عمل جراحی آندوسکوپی مغز است. در این مطلب، سعی کردهایم تا اطلاعات بیشتری در ارتباط با این روش جراحی، نحوه استفاده از آن و خطرات و مزایایی که پزشک و بیمار باید آنها را در نظر بگیرند، ارائه دهیم.
عمل جراحی آندوسکوپی مغز، روشی است که به طور عمده برای درمان تومورهای مغزی استفاده میشود و به دلیل اینکه نسبت به روش جراحی باز و کلاسیک از تهاجم کمتری برخوردار است، به جراح مغز و اعصاب اجازه میدهد تا بتوانند شرایطی را که در عُمق مغز وجود دارد، راحتتر شناسایی و درمان کنند. این عمل جراحی معمولاً به دو شیوه نورواندوسکوپی و اندونازال انجام میشود. در روش نورواندوسکوپی، با استفاده از یک یا دو برش کوچک در جمجمه، لوله نازکی که حاوی دوربین کوچکی است وارد بدن میشود تا تصاویر ویدئویی را از مغز ارسال کند. به این ابزار لوله مانند، «آندوسکوپ» گفته میشود که به جراح مغز و اعصاب اجازه میدهد تا تصاویر دقیقی از ناحیه آسیبدیده مغز را مشاهده کند. جراح میتواند از طریق تصاویر ارسال شده در طول عمل جراحی آندوسکوپی مغز، به عنوان راهنمایی برای خارج کردن تومور یا ترمیم ناحیه آسیبدیده مغز اقدام کند.
عمل جراحی آندوسکوپی مغز به شیوه اندونازال، به جراح اجازه میدهد تا از طریق عبور لولههایی از بینی بتواند نواحی جلوی مغز و بالای ستون فقرات را جراحی کند. لولههای نازک آندوسکوپ از طریق بینی و سینوسها عبور میکنند و به جراح اجازه میدهند تا به بخشهایی از مغز دسترسی داشته باشند که امکان آن از طریق روش جراحی باز امکانپذیر نیست. این روش جراحی، برای برداشتن تومورها در نواحی نزدیک به مغز یا جمجمه و بالای ستون فقرات و درمان مشکلات مربوط به سینوسها استفاده میشود و به جراح اجازه میدهد تا بدون نیاز به ایجاد برشهای بزرگ یا برداشتن قسمتهایی از جمجمه به این نواحی دسترسی داشته باشند.
در روش جراحی باز، قاعده جمجمه و تومورهای مغزی، از طریق جمجمه استخوانی برداشته میشود. در این روش جراحی، جراحان، برای مشاهده تومورها و برداشتن آنها از طریق پیچ و خم رگهای خونی و اعصاب، نیاز به برشهای بزرگ جمجمه و صورت، فلپهای استخوانی و انقباض مغز دارند. اما، با ابداع عمل جراحی آندوسکوپی مغز، جراحان موفق به خروج تومورها از طریق بینی یا سوراخهای کوچکی در بدن بیمار شدهاند. در این روش، از ایجاد برش بر روی صورت یا جمجمه جلوگیری میشود.
عمل جراحی آندوسکوپی مغز به متخصصان اجازه میدهد تا تومور را با حفظ ساختارهای طبیعی مغز خارج کنند. به دلیل مشاهده عوارض کمتر، این شیوه جراحی مورد استقبال متخصصان قرار گرفته است. همچنین، در این شیوه، اسکار قابل مشاهدهای ملاحظه نمیشود و بیمار سریعتر بهبود مییابد. البته، تکنیک جدید عمل جراحی آندوسکوپی مغز، بیشتر در بیماران مبتلا به ضایعات خوشخیم مانند آدنوم هیپوفیز انجام میشود. با این وجود، جراحان از این روش برای حذف سایر تومورهای انتخابی مغزی استفاده کردهاند. برخی از انواع ضایعاتی که ممکن است با این رویکرد جدید درمان شوند، شامل موارد زیر است:
- تومورهای هیپوفیز
- مننژیوم مغزی (تومورهای ناشی از پوشش داخلی مغز)
- کرانیوفارنژیوم (نوعی تومور ناشی از بافت غده هیپوفیز)
- ضایعات کیستیک خوشخیم که به طور عمده غده هیپوفیز را تحت تأثیر قرار میدهند.
- کوردوما (تومورهای بدخیم نادر با رشد آهسته در پایه جمجمه)
- نشت مایع مغزی نخاعی
رویکردهای آندوسکوپی، نحوه درمان تومورها را تغییر داده است، به ویژه به این دلیل که تکنیکهای آندوسکوپی، تجسم واضحی از تومور را به پزشک ارائه میدهند. از دیگر مزیت جراحی آندوسکوپی این است که پزشک همیشه ملزم به دسترسی به مغز از طریق جمجمه نخواهد بود. بلکه از طریق مسیرهایی مانند بینی و سینوسها نیز میتواند به مغز دسترسی داشته باشد. عمل جراحی آندوسکوپی مغز، نسبت به سایر روشهای جراحی باز، کمتر تهاجمی است و دوره نقاهت آن سریعتر است و بیمار درد کمتری را تجربه میکند. لازم به ذکر است که سوابق پزشکی بیمار، سن، وضعیت و بسیاری از عوامل دیگر، نقش موثری در نتیجه جراحی آندوسکوپی مغز دارند، برخی از مزایای رایج مرتبط با این روش عبارتند از: روشی با حداقل تهاجم، درد کمتر برای بیمار، زمان بهبودی سریعتر نسبت به جراحی مغز باز، کاهش خطر ضربه مغزی، کاهش خطر عوارض جانبی، کاهش زمان بستری در بیمارستان.
هر عمل جراحی، با خطراتی مواجه است. با وجود اینکه عمل جراحی آندوسکوپی مغز فواید زیادی برای بیماران دارد، اما از خطرات مستثنی نیست. جراحان باید بهترین گزینههای درمانی را مطابق با شرایط خاص بیماران، در نظر بگیرند و خطرات احتمالی را با آنها در میان بگذارند. از جمله خطرات احتمالی در این روش جراحی، تداخل موقت یا دائمی با عملکردهای حسی و حرکتی مانند اختلالات گفتاری، بینایی، حافظه، تعادل، هماهنگی و مواردی دیگر از جمله احتمال لخته خون، خونریزی، تورم، عفونت، تشنج، سکته و کما است که از خطرات احتمالی این روش جراحی محسوب میشود. البته، احتمال اینکه بیمار این عوارض را تجربه کند، نادر است و بستگی به شرایط بیماری دارد.
در مورد عمل جراحی اندوسکوپی مغز از طریق اندونازال نیز ممکن است خطرات احتمالی مشاهده شود. البته اکثر افراد این جراحی را با موفقیت پشت سر میگذارند و بدون مشکل خاصی بهبود خواهند یافت. اما ممکن است در برخی از افراد عوارضی مشاهده شود. خطرات احتمالی مشاهده شده عبارتند از: واکنش به بیهوشی، خونریزی بیش از حد، هماتوم (جمع شدن خون در محل زخم) ، آسیب به وریدها، شریانها، اعصاب و سایر ساختارهای منطقه، نشت مایع مغزی نخاعی از بینی، عفونت، روند کُند در بهبودی، لخته شدن خون و پنومونی.
برای انجام عمل جراحی آندوسکوپی مغز، بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار میگیرد و قبل از آماده شدن برای جراحی بهتر است اقدامات زیر انجام شود:
- افراد سیگاری، باید حداقل 2 هفته قبل از انجام جراحی، سیگار کشیدن را ترک کنند تا روند بیهوشی و بهبودی با موفقیت سپری شود.
- تا دو هفته قبل از جراحی، از مصرف مسکنهای بدون نسخه پزشک مانند آسپرین و ایبوپروفن، اجتناب شود.
- از مصرف ویتامین E تا دو هفته قبل از جراحی خودداری گردد.
- بهتر است در مورد داروهایی که فرد مصرف میکند و یا سایر مشکلاتی که در سلامتی دارد، پزشک را مطلع سازد.
- حدود 8 ساعت قبل از جراحی یا طبق توصیه پزشک، از خوردن و آشامیدن اجتناب گردد.
ممکن است تیم جراحی دستورالعملهای مشخصتری را قبل از عمل به بیمار ارائه دهد که کمی متفاوت از موارد ذکر شده در بالا باشند.
در طول مدت زمان انجام عمل جراحی آندوسکوپی مغز، برای بیمار تزریق وریدی انجام میشود تا بتواند مایعات و داروهای لازم را دریافت کند. ممکن است برای آرامش به بیمار مسکن داده شود. پس از صحبت متخصصان بیهوشی و جراح با بیمار و تزریق ماده بیهوشی، بیمار بیهوش میشود تا جراحی آغاز گردد. در طول عمل جراحی، جراح، لوله نازکی را از بینی و سینوسهای بیمار عبور میدهد تا نور و دوربین را به نقطهای که نیاز به عمل دارد، بتاباند. دوربین در حین عمل جراحی آندوسکوپی، تصاویر مغز را به صفحه نمایشگر در اتاق عمل ارسال میکند. ابزارهای طراحیشده ویژهای نیز از طریق بینی وارد میشوند تا تومورها یا سایر نواحی که دچار آسیب شده است را برش داده و از بین ببرند.
بعد از عمل جراحی آندوسکوپی مغز، ممکن است بینی و سینوسها با بانداژ بسته شوند. ولی، معمولاً ظرف یک هفته پس از جراحی برداشته میشوند. همچنین، تجویز آنتیبیوتیک جهت پیشگیری از عفونت توسط پزشک انجام میشود. مدت زمان بستری در بیمارستان حدود یک تا دو روز است. پس از ترخیص از بیمارستان و در صورت بروز هرکدام از موارد زیر بهتر است به پزشک مراجعه شود:
- دردی که با داروهای تجویزشده قابل کنترل نباشد.
- تب بیش از 38 درجه سانتیگراد
- لرزش
- حساسیت
- چرک
- تورم در ناحیه اطراف بینی
- تنگی نفس یا مشکلات تنفسی
- درد قفسه سینه
- هرگونه تخلیه شفاف از بینی
در موارد معمول، عمل جراحی آندوسکوپی مغز، از زمان انجام بیهوشی، اغلب به مدت دو ساعت انجام خواهد شد. در موارد خاص ممکن است این جراحی چهار تا شش ساعت طول بکشد. با این حال، مدت زمان انجام عمل به شرایط بیمار، موقعیت تومور در مغز، اندازه و ابعاد آن و مهارت پزشک بستگی دارد.
در این مقاله به توضیح عمل جراحی آندوسکوپی مغز، مزایا و خطرات احتمالی آن و نحوه آمادگی بیمار قبل و بعد از جراحی اشاره گردید. با وجود اینکه در این روش جراحی جدید، از فناوری پیشرفته استفاده شده است و برشهای کوچکی بر روی بدن بیمار ایحاد میشود و روند بهبودی سریعتر و زمان بستری در بیمارستان کمتر است، اما توصیه میشود که با در نظر گرفتن شرایط بیمار و بررسی و توضیح خطرات احتمالی، این شیوه جراحی به تشخیص بهترین جراح تومور مغزی ، تیم جراحی و رضایت بیمار انجام شود.