منشا تومور مغزی مننژیوم سلول‌های مننژوتلیال هستند که به صورت لایه محافظی اطراف مغز و طناب عصبی را می‌پوشانند. تومور مغزی مننژیوم یکی از رایج ترین انواع تومور مغزی در بزرگسالان است. با این وجود، برای درمان این تومور مغزی می‌توان تا حدودی خوش بین بود؛ چرا که بیشتر آن‌ها قابل درمان هستند. تومور‌های مغزی مننژیوم معمولا رشد آرامی داشته و در بیشتر موارد تومور خوش خیم مغزی هستند. بسیاری از این تومور‌ها را می‌توان با جراحی از بین برد و بسیاری از آن‌ها دیگر عود نخواهند کرد. البته، برخی از این نوع تومور‌ها می‌توانند به نوع بدخیم تبدیل شوند. در ادامه قصد داریم به معرفی انواع تومور مغزی مننژیوم، دلایل ابتلا، علائم، روش تشخیص و درمان آن بپردازیم.
تومور مننژیوم مغزی چیست؟
تومور مننژیوم مغزی از لایه‌های غشایی که مغز و نخاع را پوشانده اند، آغاز میشود و از بافت مغز به وجود نمی‌آید. این نوع تومور معمولا در مغز و مخچه یافت میشود اما در مواردی نخاع و طناب عصبی را نیز درگیر کرده است.
تومور مننژیوم مغزی معمولا به صورت خاموش بروز کرده و به آرامی گسترش می‌یابد؛ به طوری که طی ماه‌ها یا حتی سال‌ها به آرامی رشد می‌کند. حتی ممکن است در مراحل آغازین بیماری، هیچ نشانه‌ای از خود بروز ندهد و در بیشتر موارد علائم آن زمانی ظاهر می‌شوند که بیماری روند تکاملی خود را طی کرده باشد.
خبر خوب در مورد تومور‌های مننژیوم مغزی این است که تعداد کمی از آن‌ها بدخیم و سرطانی هستند که سرعت رشد بسیار بالایی داشته و ممکن است در سایر نقاط مغز و دیگر اندام‌ها پخش شوند. اما موارد خوش خیم به احتمال زیاد در بدن پخش نمی‌شوند. با این وجود، در مواردی هم تومور مننژیوم مغزی میتواند کاملا بزرگ شده و مغز و سایر ساختار‌های داخل جمجمه را درگیر کند. این نوع تومور میتواند از راه مایع مغزی نخاعی به دیگر نواحی سرایت نماید.
انواع تومور مننژیوم مغزی
تومور مننژیوم مغزی به درجه یا گرید، خوش خیم، آتیپیکال (غیر معمول) و بدخیم تقسیم میشود. این نوع تومور میتواند درجه یا گرید پایین و یا گرید بالا داشته باشد که معمولا گرید یک یا خوش خیم است، اما برخی از آن‌ها نیز گرید دو یا سه هستند. موارد خوش خیم به اقدامات درمانی فوری نیاز ندارد.
خوش خیم (گرید یک)
تومور مننژیوم مغزی رشد بسیار آرامی دارد و در بیشتر موارد هیچ نشانه ای از خود بروز نمی‌دهد. در این موارد معمولا نیاز به جراحی نیست اما برای پیگیری روند بیماری نیاز به تصویر برداری دوره ای از مغز است. البته در مواردی که نشانه‌های بیماری، کیفیت زندگی فرد مبتلا را تحت تاثیر قرار داده و در فعالیت‌های روزمره زندگی او اختلال ایجاد کند، ممکن است جراحی به منظور تخلیه تومور انجام شود.
آتیپیکال یا غیر معمول (گرید دو)
این نوع تومور مننژیوم مغزی در مقایسه با نوع خوش خیم کمی تهاجمی‌تر بوده و خطر عود یا بازگشت آن نسبت به گرید یک بیشتر است. معمولا برای درمان آن از روش‌های جراحی استفاده میشود و در مواردی ممکن است به رادیو تراپی هم پس از جراحی نیاز باشد. تومور گرید دو ممکن است به بافت اطراف، از جمله بافت استخوانی مجاور حمله کند.
بدخیم (گرید سه)
نوع تهاجمی و پیشرونده این بیماری است که سلول‌های تومور سرعت رشد بسیار بالایی دارند. جراحی تومور مغزی و متعاقبا رادیوتراپی اولین اقداماتی است که برای درمان این نوع تومور مننژیوم مغزی انجام میشود. در مواردی که عود بیماری دیده شود، برای مقابله با بیماری از شیمی درمانی استفاده میشود. تومور‌های گرید سه دارای سلول‌های نامنظم هستند و به احتمال زیاد به مغز حمله کرده یا به سایر اندام‌های بدن سرایت میکنند.
علائم تومور مننژیوم مغزی چیست؟
تومور مننژیوم مغزی به آرامی رشد می‌کند و ممکن است سال‌ها بیمار هیچ نشانه ای نداشته نباشد. برخی از مبتلایان به این نوع تومور هیچ گونه علائم خاصی ندارند و ممکن است بیمار به دلیل آسیب دیدگی دیگری به سر به جراح مغز و اعصاب مراجعه کند و پس از معاینه متوجه آن شوند. تومور ممکن است به صورت اتفاقی در ام آر آی یا سی تی اسکن که به دلیل دیگری گرفته شده است، مشاهده شود.
شدت علائم این بیماری به اندازه و موقعت قرارگیری تومور بستگی دارد. تومور‌های کوچک می‌توانند بدون هیچ علائمی ایجاد شوند، اما با بزرگ شدن تومور، فشار داخل جمجمه افزایش یافته و ممکن است مشکلاتی ایجاد کند. تومور‌های بزرگ تر ممکن است جریان مایع مغزی نخاعی را مسدود کرده و منجر به هیدروسفالی یا تجمع آب داخل جمجمه شوند که میتواند بر راه رفتن و حافظه تاثیر بگذارد. محل تومور ممکن است بر حس بویایی یا حتی عملکرد غده هیپوفیز بیمار تاثیر بگذارد. به طور کلی، علائم این بیماری در بیشتر موارد شامل موارد زیر است:
- سر درد به دلیل فشار کلی در داخل سر
- حالت تهوع و استفراغ
- تشنج به دلیل اختلالات الکتریکی در مغز
- مشکلات بینایی مانند تاری دید به دلیل فشار تومور بر روی عصب بینایی
- احساس ضعف در دست‌ها و پاها
- احساس بی حسی
- احساس گزگز
- اختلال در گفتار
- اختلال در مهارت‌های حرکتی
بیشتر علائم تومور مننژیوم مغزی به کندی پیشرفت میکنند اما گاهی این تومور به اقدام اورژانسی نیاز دارد. در صورت بروز هر یک از نشانه‌های زیر، سریعا به پزشک مراجعه کنید:
- شروع ناگهانی تشنج
- بروز تغییرات ناگهانی در بینایی و یا حافظه
- سردردی که به دنبال آن احساس ضعف و ناهماهنگی کنید.
علت ابتلا به تومور مننژیوم مغزی
در خصوص دلایل ایجاد تومور مننژیوم مغزی، هنوز مشخص نیست که چه عواملی در بروز آن موثر هستند. در حال حاضر، پزشکان فقط می‌دانند که برخی از سلول‌ها در مننژ تغییر کرده و از کنترل خارج شده و منجر به این نوع تومور شوند.
اگر چه هنوز علت اصلی ایجاد تومور مننژیوم مغزی مشخص نشده است، اما تعدادی عوامل خطر برای این آن مشخص شده که ارتباط قوی با ایجاد تومور دارند. عامل خطر هر چیزی است که احتمال ابتلا به تومور را در افراد افزایش میدهد. با اینکه عوامل خطر بر ایجاد تومور موثر هستند، اما معمولا به صورت غیر مستقیم سبب ایجاد تومور می‌شوند.
لازم به ذکر است بعضی از افراد با چندین عامل خطر هرگز به این تومور مبتلا نمی‌شوند، در حالی که برخی دیگر که هیچ عامل خطر شناخته شده ای ندارند، درگیر این بیماری می‌شوند. آگاهی از عوامل خطر و در میان گذاشتن آن‌ها با پزشک میتواند به افراد در انتخاب بهتر مراقبت‌های بهداشتی کمک کند.
عوامل خطر ابتلا به تومور مننژیوم مغزی
برخی از عوامل خطر ابتلا به تومور مننژیوم مغزی شامل موارد زیر است.
پرتو درمانی
قرار گرفتن در معرض اشعه و پرتو درمانی از سر و جمجمه ممکن است خطر ابتلا به تومور مننژیوم مغزی را افزایش دهد. اشعه یونیزان مانند اشعه ایکس با ایجاد شکست در دو رشته DNA میتواند موجب ایجاد طیف وسیعی از بدخیمی‌ها از جمله تومور مننژیوم مغزی شود.
شیوع در بانوان
شیوع تومور مننژیوم مغزی در زنان بیشتر از مردان است که از نظر پزشکان، هورمون‌‌های زنانه می‌توانند در ابتلا به این بیماری موثر باشند. همچنین بر اساس برخی از مطالعات، ممکن است بین سرطان سینه و خطر ابتلا به تومور مننژیوم مغزی، ارتباطی وجود داشته باشد. به عنوان مثال تغییر اندازه تومور مننژیوم مغزی در دوران حاملگی و یا زنان مبتلا به سرطان پستان گزارش شده است.
استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری خوراکی و درمان‌های جایگزین هورمونی میتواند خطر ابتلا به این تومور در زنان را افزایش دهد.
سن
این نوع تومور در بزرگسالان به ویژه افراد 65 سال بیشتر شایع است، با این وجود در هر سنی ممکن است رخ دهد اما در کودکان نادر است.
برخی از اختلالات ارثی سیستم عصبی
برخی از اختلالات ارثی سیستم عصبی ماند اختلال نوروفیبروماتوز نوع ۲ ممکن است خطر ابتلا به تومور‌های مغزی از جمله تومور مننژیوم مغزی را افزایش دهند. عوامل ژنتیکی مانند جهش در ژن خاصی که نوعی مهار کننده تومور است، میتواند در ابتلا به مننژیوم مغزی نقش داشته باشد. جهش در این ژن باعث ایجاد اختلال نوروفیبروماتوز نوع ۲ میشود.
وارد شدن ضربه به سر
وارد شدن ضربه به سر در گذشته، به ویژه اگر موجب شکستگی جمجمه شده باشد. علاوه بر این موارد، ارتباط میان عواملی چون استفاده از تلفن همراه و آلرژی نیز مورد مطالعه قرار گرفته است اما نتایج قابل استنادی از این مطالعات گزارش نشده است.
چاقی
چاقی یک عامل خطر برای بسیاری از انواع سرطان است. طبق برخی از مطالعات، ابتلا یه تومور مننژیوم مغزی در افراد چاق بیشتر مشاهده شده است. با این وجود، ارتباط بین چاقی و این نوع تومور هنوز مشخص نیست.
عوارض تومور مغزی مننژیوم
تومور مغزی مننژیوم و دوره درمان آن ممکن است عوارض طولانی مدت ایجاد کند که در فهرست زیر به برخی از آن‌ها اشاره شده است.
- تشنج
- ضعف
- تغییرات حسی
- از دست دادن تمرکز
- مشکلات حافظه
- تغییر در شخصیت
- مشکل در گفتار
پزشک متخصص مغز و اعصاب میتواند برخی از این عوارض را درمان کند و در صورت لزوم بیمار را به دیگر متخصصان معرفی کند تا بتوانند این مشکلات را رفع نمایند.
تشخیص تومور مننژیوم مغزی
تومور مننژیوم مغزی معمولا پیش از این که بیمار هر گونه نشانه ای داشته باشد، به صورت اتفاقی کشف میشود. به عنوان مثال، اگر یک تصویر برداری MRI یا سی تی اسکن به دنبال یک حادثه یا بیماری دیگر انجام شود، تومور در اسکن ظاهر میشود. همچنین، زمانی که بیمار علائمی چون سردرد، افت شنوایی و سرگیجه را گزارش میدهد، ممکن است به این نوع تومور مبتلا شده باشد. به جز معاینه بیمار، برخی از روش‌های تشخیص تومور مننژیوم مغزی به صورت زیر است:
- تصویر برداری MRI
- سی تی اسکن
- بیوپسی
لازم به ذکر است که در بیشتر موارد، تصویر برداری MRI همه اطلاعات مورد نیاز را برای تشخیص این نوع تومور ارائه میدهد.
روش‌های درمان تومور مننژیوم مغزی
اگر بیمار هیچ گونه علائمی نداشته باشد، در ابتدا به صورت منظم وضعیت رشد تومور تحت نظر قرار می‌گیرد. برای این منظور، از اسکن‌های مغزی دوره ای استفاده میشود. اگر رشد تومور تهدید کننده باشد یا موجب بروز مشکلات و عوارضی شود، معمولا تنها راه درمان، انجام عمل جراحی است. پس از جراحی، معمولا برای به تاخیر انداختن بازگشت و عود کردن تومور‌های گرید 2 و گرید 3، پرتو درمانی و شیمی درمانی توصیه میشود. آزمایش‌های بالینی و درمان هدفمند یا دارو‌‌های ایمونوتراپی نیز می‌توانند به عنوان یک گزینه درمانی احتمالی باشند.
افراد مبتلا به تومور مننژیوم مغزی گرید دو و گرید سه نیاز به استفاده از روش‌های درمانی بیشتری دارند. به طور کلی، انتخاب روش درمانی به عواملی مانند خوش خیم یا بد خیم بودن تومور، محل قرارگیری تومور در مغز و حال عمومی بیمار بستگی دارد.
زیر نظر گرفتن وضعیت تومور
در مواردی که بیمار دارای علائم خاصی نیست، پزشک در ابتدا، روند پیشرفت بیماری را از طریق تصویر برداری دوره‌ای زیر نظر می‌گیرد تا هر گونه پیشرفت در بیماری را بتواند به موقع تشخیص داده و در صورت نیاز از طریق جراحی، اقدام به تخلیه تومور نماید.
جراحی تومور مغزی مننژیوم
جراحی تومور مغزی مننژیوم ، رایج ترین راهکار درمانی این بیماری است. در جراحی، هدف برداشتن هر چه بیشتر تومور بدون ایجاد علائم بیشتر برای بیمار است. همچنین، از طریق جراحی می‌توان نمونه بافت تومور برای تعیین نوع آن (بیوپسی) را به دست آورد. در جراحی بخش کوچکی از استخوان جمجمه را بر می‌دارند تا دسترسی به تومور امکان پذیر شود؛ سپس تا جای ممکن، تومور را تخلیه میکنند.
رادیو تراپی
در مواردی که نتوان کل تومور را تخلیه کرد، رادیو تراپی انجام میشود. در رادیو تراپی از اشعه برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و یا توقف رشد تومور استفاده میکنند. در مواردی که تومور‌ها بدخیم باشد، دسترسی به تومور امکان پذیر نباشد و یا پزشک نتواند به طور کامل تومور را خارج کند، از این روش استفاده میشود.
شیمی درمانی
معمولا زمانی از شیمی درمانی استفاده میشود که تومور دوباره عود کرده و به سرعت پیشرفت می‌کند.
دارو
از دارو معمولا برای کاهش علائم و اثرات جانبی تومور استفاده میشود. این دارو‌ها شامل استروئید‌ها و ضد تشنج‌ها هستند. استروئید‌ها می‌توانند التهاب اطراف ناحیه تومور را کاهش دهند.
اقدامات پس از درمان
پس از پایان درمان تومور مغزی مننژیوم، بیمار باید همچنان تحت نظر پزشک باشد؛ انجام آزمایشات توصیه شده بسیار مهم است و در زمان مناسب باید چکاپ‌های دوره‌ای انجام شود.
