والدین آمادگی شنیدن این جمله که «فرزند شما هیدروسفالی دارد»، را ندارند و شاید درک اولیه و کنار آمدن با این مسئله به خصوص برای والدینی که برای اولین بار صاحب فرزند می‌شوند، سخت باشد. امّا نباید ناامید شد! بسیاری از نوزادانی که با هیدروسفالی به دنیا می‌آیند زندگی کاملی را تجربه می‌کنند و با برنامه ریزی دقیق می‌توان مسیر پیشرفت و رشد را برای آن‌ها فراهم نمود. جراحی هیدروسفالی در کودکان یکی از روش‌های موثر در برطرف نمودن این بیماری است که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت.
هیدروسفالی در کودکان
زمانی که مایع مغزی نخاعی در داخل یا اطراف مغز جمع گردد یا به درستی تخلیه نشود، هیدروسفالی رخ می‌دهد. تجمع مایع نخاعی (CSF) باعث می‌شود تا بطن‌های مغز بزرگ شوند. این اتفاق در صورتی ممکن است رخ دهد که انسداد در آناتومی مغز مانع از جریان طبیعی مایع گردد. در حالتی دیگر، خونریزی یا عفونت در مسیر مایع به این مسئله می‌انجامد. وجود تومور مغزی ، کیست یا توده نیز می‌تواند مسیر طبیعی مایع را مسدود کرده باشد.
هیدروسفالی با گذشت زمان می‌تواند پیشرفت کرده و میزان فشار و کشیدگی بافت در مغز را افزایش دهد. در صورت عدم کاهش این فشار، در رشد و تکامل طبیعی مغز اختلال وارد شده و منجر به آسیب دائمی در مغز خواهد شد. هیدروسفالی اغلب مادرزادی است، به این معنا که نوزادان با آن متولد می‌شوند، امّا ممکن است در کودکان بزرگتر نیز رخ دهد. گاهی دیده شده است که هیدروسفالی تبدیل به عارضه یا بیماری دیگری گشته که بسیار خطرناک‌تر است. در نتیجه، باید به‌موقع و با توجه به دستورات جراح مغز و اعصاب تهران ، این مشکل برطرف گردد.
علائم هیدروسفالی در کودکان چیست؟
جراحی هیدروسفالی در کودکان تنها با تشخیص پزشک امکان پذیر است. شما با توجه به وضعیت جسمانی نوزاد می‌توانید نشانه‌های اولیه را تشخیص داده و به پزشک متخصص مراجعه نمایید. علائم هیدروسفالی نسبت به سن کودک و میزان پیشرفت بیماری، می‌تواند متفاوت باشد.
در نوزادان مبتلا به هیدروسفالی، سر به طور غیر عادی بزرگتر خواهد بود، همچنین ابعاد و اندازه سر به سرعت افزایش می‌یابد. حالت خواب آلودگی شدید، استفراغ مکرر و شدید، تشنج بدون علت خاص و همچنین مشکل در نگاه کردن به بالا زمانی که سر را به جلو می‌آورید، از علائم هیدروسفالی در کودکان است.
کودکان بزرگتر مبتلا به هیدروسفالی ممکن است علائم زیر را داشته باشند:
- سردردهای شدید، گاهی همراه با حالت تهوع
- تاری یا دوبینی
- مشکلات تعادلی
- مشکل در نگاه کردن به بالا زمانی که سر رو به جلو است
- خستگی مفرط
- تغییرات ناگهانی در شخصیت
- تاخیر در رسیدن به نقطه عطف رشد
- مشکل در یادآوری و تمرکز کردن
- از دست دادن کنترل مثانه
- مشکل در ایستادن یا راه رفتن
در صورت دیدن این علائم در فرزند خود، فورا به پزشک متخصص مراجعه نمایید.
برای افرادی که با هیدروسفالی زندگی می‌کنند، غیر معمول نیست که علائم یا بیماری‌های دیگری را نیز به همراه داشته باشند. برای کودکان بزرگتر، وجود سردرد، درد مزمن و صرع گاهی رخ می‌دهد، امّا با مدیریت شرایط زندگی می‌توان این موارد را کنترل نمود. برای آگاهی بهتر از نحوه برنامه ریزی، با پزشک متخصص مشورت نمایید.
دلایل هیدروسفالی در کودکان
شاید این سوال برای شما ایجاد شده باشد که چه چیزی باعث این بیماری می‌گردد تا بتوان از رسیدن به مرحله جراحی هیدروسفالی در کودکان جلوگیری نمود. دلیل خاصی برای نوع هیدروسفالی در نوزادانی که با آن متولد می‌شوند، ثبت نشده است. همان طور که گفتیم، این بیماری در نوزادان تازه به دنیا آمده، مادرزادی است و وجود یک نقص ژنتیکی یا عارضه اختلال دیگری مانند اسپینا بیفیدا (spina bifida) یا آنسفالوسل (encephaloceles) می‌تواند مرتبط با شکل گیری بیماری باشد.
کودکان ممکن است پس از تولد به هیدروسفالی دچار شوند که دلیل آن می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:
- تولد زودرس
- خونریزی داخل بطنی (intraventricular hemorrhage)
- خونریزی زیر عنکبوتیه (subarachnoid hemorrhage)
- مننژیت
- تومور یا ضایعه مغزی
- آسیب نخاعی یا تومور نخاعی
- ضربه مغزی
تشخیص هیدروسفالی در کودکان
زمانی که به پزشک مراجعه نمایید، پس از بررسی‌های اولیه، آزمایشات و تصویربرداری‌های لازم برای کودک شما تجویز خواهد شد. با انجام آزمایشات گفته شده پزشک می‌تواند از وضعیت بیماری و میزان پیشرفت آن آگاه گردد. امّا تشخیص بیماری پیش از تولد نیز امکان پذیر است. طبق تحقیقات انجام گرفته، هیدروسفالی تا ماه سوم بارداری ایجاد نمی‌شود. سونوگرافی جنین برای تشخیص هیدروسفالی زمانی که نوزاد هنوز در رحم باشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برای کودکان بزرگتر، هیدروسفالی به آزمایشات زیر نیاز دارد:
- سونوگرافی
- سی تی اسکن (CT)
- ام آر آی (MRI)
- مانیتورینگ فشار داخل جمجمه ای که برای اندازه گیری میزان فشار در جمجمه کودک صورت می‌گیرد.
روش‌های جراحی هیدروسفالی در کودکان
در روش‌های درمانی هیدروسفالی، امکان استفاده از دارو نیز وجود دارد؛ اما بهترین و موثرترین روش، جراحی است. سه گزینه جراحی وجود دارد که نسبت به تشخیص پزشک انتخاب خواهد شد.
جراحی شنت مغزی
جراحی هیدروسفالی در کودکان به وسیله جراحی شنت مغزی یکی از رایج‌ترین روش‌های درمان این بیماری است. شانت یک لوله نازک و انعطاف پذیر بوده که در طی جراحی در مغز یا نخاع قرار داده می‌شود تا مایع اضافی تخلیه گردد. بر روی شانت یک شیر یک طرفه وجود دارد که جریان سیال با آن تنظیم و کنترل می‌شود. تنظیم و جایگزینی آن باید توسط جراح مغز و اعصاب به طور مداوم بررسی گردد.
به کارگیری شانت، منحرف کردن مایع نخاعی به نقاطی از بدن است که می‌توانند آن را جذب کنند. برای مثال سیاهرگ بالای قلب می‌تواند مایع نخاعی اضافی را جذب نماید. شانت لوله‌ای با قطر کمتر از 2 میلی متر است و از موادی ساخته می‌شود که برای انسان خطرناک نخواهد بود.
جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی ( ETV )
روش دیگر جراحی هیدروسفالی در کودکان، آندوسکوپی است. این گزینه برای کودکان بزرگتر توصیه می‌شود و همچنین برای افرادی است که بطن سوم و چهارم مغزشان دچار انسداد شده باشد. این روش کم تهاجمی است و با ایجاد یک سوراخ در کف بطن سوم مغز صورت می‌گیرد تا کمک کند مایع جمع شده، مسیر طبیعی خود را پیدا کند.
دستگاه بطنی در وسط مغز واقع شده و از چهار بخش تشکیل می‌شود. تمامی بخش‌ها به هم متصل هستند و این دستگاه تا مجرای مرکزی طناب نخاعی کشیده می‌شود. در واقع بطن، ناحیه‌های مرزی بین مغز، نخاع و محدود استخوانی است. بطن سوم و چهارم از نظر ابعاد کوچک‌تر هستند و امکان انسداد به همین دلیل افزایش می‌یابد و باعث هیدروسفالی می‌شود.
ترکیبی آندسکوپی ونتریکولوسترمی سوم / کوتریزاسیون شبکه کوروئید (ETV/CPC)
روشی از جراحی هیدروسفالی در کودکان که می‌توان به عنوان درمان اولیه برای اکثر نوزادان مبتلا به هیدروسفالی استفاده شود. در این روش، بافت بطن‌ها با هر ضربان قلب واکنش نشان می‌دهند و امواج فشاری ایجاد می‌کنند و باعث تولید مقداری مایع مغزی نخاعی می‌شوند. روش ETV/CPC سرعت تولید مایع مغزی نخاعی و قدرت واکنش را کاهش می‌دهد و علاوه بر آن مسیری جدید برای خروج مایع ایجاد می‌کند. این روش برای اولین بار توسط جراح «بنجامین وارف» در بیمارستان کودکان بوستون معرفی شد.
مراقبت‌های پس از جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی
پس از انجام جراحی هیدروسفالی در کودکان، باید مراقبت‌های لازم صورت گیرد تا عوارضی ایجاد نشود. پس از جراحی تا زمان تعیین شده برای وجود پانسمان، حمام صورت نگیرد. از سر نوزاد و کودک به خوبی محافظت کنید تا آسیب و صدمه‌ای به آن وارد نگردد. غذاهای متعادل و مناسب برای فرزند خود تهیه نمایید؛ در این زمینه می‌توانید از پزشک متخصص راهنمایی گرفته و رژیم غذای سالمی را پیش گیرید.
فعالیت‌های بعد از جراحی
کودک شما ممکن است تا شش ساعت یا کمی بیشتر پس از بیهوشی احساس سرگیجه داشته باشد. باید فعالیت‌های آرامی را انجام دهد؛ تماشای فیلم یا گوش دادن به موسیقی ملایم، مناسب خواهد بود. از فعالیت‌های حرکتی مانند شنا یا فوتبال و مشابه آن جلوگیری کنید و بر فعالیت‌های روزانه کودک نظارت داشته باشید.
خوردن و نوشیدن پس از جراحی هیدروسفالی
باید مایعات زیادی در اختیار کودک خود قرار دهید. آب، بستنی یخی نرم شده و دمنوش زنجبیلی می‌تواند مناسب باشد. برای اطمینان بیشتر دستور پزشک را بررسی نمایید، چرا که وضعیت کودک شما می‌تواند متفاوت باشد.
پس از مایعات اگر کودک شما ناراحتی معده یا استفراغ نداشت، می‌توانید وعده غذایی کوچکی برایش تهیه نمایید. این وعده بهتر است شامل سوپ با کمی نان تست باشد. از مصرف غذاهای سرخ شده مانند همبرگر یا سیب زمینی سرخ شده یا موادی که با شیر تهیه می‌شوند مانند، پنیر، بستنی و ماست خودداری کنید. این نوع غذا می‌تواند معده کودک شما را ناراحت کرده یا پس از تزریق آرامبخش، باعث حالت تهوع گردد. اگر ناراحتی معده بیش از شش ساعت ادامه داشت حتما با پزشک تماس گرفته یا به اورژانس مراجعه کنید. پس از جراحی هیدروسفالی در کودکان، پزشک نسخه‌ای خواهد نوشت که شامل داروهایی برای کاهش درد یا تب است. در صورت نیاز طبق دستور پزشک عمل کرده و با فاصله زمانی مناسب، دارو را به کودک بدهید.
