تومور مغزی خوش خیم گروهی از تومورهای مغزی است که عمدتاً به مغز محدود میشوند و تمایل به گسترش و تبدیل به سرطان ندارند. این تومورها اغلب با رشد کند و سریع همراه نیستند و بیشتر در سنین جوانی یا میانسالی تشخیص داده میشوند. به دلیل مکانشان در مغز، ممکن است علایمی مانند سردردهای مزمن، تغییرات بینایی یا مشکلات هورمونی ایجاد کنند. تشخیص تومورهای خوشخیم مغزی معمولاً از طریق تصویربرداری مانند ام آر آی انجام میشود. درمان این تومورها معمولاً شامل جراحی تومور مغزی برای برداشت کامل یا کاهش اندازه آنها، رادیوتراپی یا مانیتورینگ مداوم توسط جراح تومور مغزی است. اکثر تومورهای خوشخیم مغزی به طور کلی پیشبینی خوبی دارند و پس از درمان، بیماران معمولاً بهبود قابل توجهی مییابند و میتوانند به فعالیتهای روزمره خود بازگردند.
تومور مغزی چیست ؟
تومور مغزی به معنای هر گونه جمعیت غیرطبیعی از سلولها در داخل مغز است که میتواند خوشخیم یا بدخیم باشد. این تومورها میتوانند از سلولهای مغزی یا سلولهای دیگری که به مغز گسترش یافتهاند، شکل بگیرند. علاوه بر این، تومورهای مغزی ممکن است در مناطق مختلفی از مغز شکل گیرند، از جمله در نواحی مختلف همچون هیپوتالاموس، هیپوفیز و حتی در بخشهای عمقی تر مغز که به دشواری قابل دسترسی هستند. علائم تومورهای مغزی میتوانند بسیار متنوع باشند و به عواملی مانند اندازه و مکان تومور، سرعت رشد آن و تاثیر آن بر بافتهای مغزی بستگی دارند. تشخیص تومورهای مغزی معمولاً توسط تصویربرداری مانند MRI و CT Scan، همراه با بررسیهای نورولوژیک و هورمونی صورت میگیرد. درمان تومورهای مغزی معمولاً شامل جراحی برای برداشتن یا کاهش حجم تومور، رادیوتراپی، شیمی درمانی یا ترکیبی از این روشها است که به منظور کنترل و مدیریت بهتر علائم و بازگشت بهبودی بیماران انجام میشود.
تومور مغزی خوش خیم چیست ؟
تومورهای مغزی خوشخیم به عنوان یک گروه از تومورهای مغزی شناخته میشوند که به طور عمومی رفتار آرامی دارند و تمایل به گسترش به سایر نواحی مغز یا به بدن ندارند و معمولاً در افراد جوان و میانسال تشخیص داده میشوند. علائم این نوع تومورها ممکن است به تدریج بروز کنند و شامل سردردهای خفیف، تاری دید یا تغییرات کوچک در عملکرد مغزی باشند که به طور معمول با تشخیص تصویربرداری مغزی مانند MRI مشخص میشوند. در بسیاری از موارد، تومورهای مغزی خوشخیم نیازی به درمان فوری ندارند و میتوانند تحت بررسی منظم به صورت دوره ای قرار بگیرند. با این حال، اگر تومور به اندازهای بزرگ شود که به علائم مشکلساز منجر شود، ممکن است نیاز به جراحی برای برداشتن یا کاهش حجم آن وجود داشته باشد. به طور کلی عاقبت تومورهای مغزی خوشخیم بسیار خوب است و با درمان مناسب، اغلب بیماران بهبودی کاملی را تجربه میکنند و به زندگی عادی خود بازمیگردند.
شایع ترین تومور های مغزی خوش خیم
کوردوما
این تومورهای نادر که رشد آرامی دارند، معمولاً افراد در سنین ۶۰-۵۰ ساله را درگیر میکند و اغلب در پایه جمجمه یا در پایین ستون فقرات یافت میشود. امکان حمله به استخوانهای مجاور در تومور مغزی کوردوما وجود دارد. همچنین، احتمال فشار بر بافتهای اطراف مغز و در نتیجه احساس درد یا مشکلات حرکتی در بیمار وجود دارد.
کرانیوفارنژیوم
تومور مغزی کرانیوفارنژیوما نوعی تومورهای نزدیک به ساقه مغز هستند که اغلب در کودکان، نوجوانان و جوانان تشخیص داده میشود. انجام جراحی برای برداشتن این تومور مغزی خوش خیم میتواند چالشبرانگیز باشد. زیرا، اغلب در اعماق ساختارهای مهم مغز و معمولاً در بخشی از غده هیپوفیز، ایجاد میشوند. چون هیپوفیز هورمونهای بدن را تنظیم میکند، بنابراین، بیماران ممکن است به درمان جایگزینی هورمون نیاز داشته باشند.
گانگلیوسیتوم و گلیوم
هر دو نوع این تومورها در سلولهای عصبی تشکیل میشوند. تومورهای بافت گلیال با نام گلیوم، نگهدارنده سلولها و رشتههای عصبی هستند و از آنها حمایت میکنند. همچنین، گانگلیوسیتوم نوع نادری از تومور مغزی خوش خیم است که در سیستم عصبی مرکزی رشد آهستهای دارد. این نوع از تومورها معمولاً افراد ۱۰ تا ۳۰ سال را تحت تاثیر قرار میدهد و اغلب با صرع همراه است.
گلوموس ژوگولار
تومور گلوموس ژوگولار در استخوانی به نام تمپورال جمجمه و در قسمتی به نام حفره ژوگولار رشد میکند. حفره ژوگولار مکانی است که ورید ژوگولار و چند عصب مهم دیگر از جمجمه خارج میشوند. با وجودی که این تومورهای نادر میتوانند در هر سنی ایجاد شوند، اما، در بزرگسالان ۶۰ تا ۷۰ ساله شایعتر هستند.
پینئوسیتوما
پینئوسیتوما؛ تومور غده پینه آل در مغز را درگیر میسازد که مسئول هورمون تنظیمکننده خواب یعنی ملاتونین، هستند. این تومورها به کُندی رشد میکنند و به ندرت به سایر قسمتهای بدن گسترش مییابند.
مننژیوم
تومور مغزی مننژیوم ، تومورهای غشایی هستند که در غشای محافظ اطراف مغز یافت میشود و مغز را پوشش میدهند. این نوع تومورها، معمولاً نوعی تومور مغزی خوش خیم و شایع داخل جمجمه هستند که از مننژها نشأت میگیرند و ساختارهای غشایی مانندی دارند که مغز و نخاع را احاطه کردهاند.
آدنوم هیپوفیز
تومورهای هیپوفیز ، غدهای به اندازه نخود در سطح زیرین مغز هستند که بسیار متداولند. غده هیپوفیز، هورمونهای بدن را تنظیم میکند و در پایه مغز و درست در پشت چشمها قرار دارد. آدنوم هیپوفیز ، تومور مغزی خوش خیم و با رشد آهستهای هستند که از سلولهای غده هیپوفیز به وجود میآیند. افراد در هر سنی ممکن است به این نوع تومور مبتلا شوند.
شوانوما یا نوروم آکوستیک
نام دیگر تومورهای عصب آکوستیک، شوانوما دهلیزی است. تومور شوانوما ، نوعی تومور شایع غلاف عصبی در بزرگسالان است و در سلولهایی که تکانههای عصبی را هدایت میکنند، رشد میکند. شوانوما میتواند در هر نقطه از بدن و در هر سنی رخ دهد. درمان این نوع تومور بستگی به این دارد که رشد غیرطبیعی بافتها در کدام قسمت رخ داده است و اینکه آیا باعث درد و ناراحتی در بیمار میشود یا اینکه به سرعت رشد میکند.
همانژیوبلاستوم
این نوع تومور مغزی خوش خیم، جزو تومورهای عروق خونی مغز هستند و در رگهای خونی مغز یافت میشود. نوعی بسیار نادر از تومور که به بافتهای نزدیک خود حمله نمیکند و قبل از آنکه علائم پایداری در فرد ایجاد شود، قابل درمان است.
علائم شایع تومور های مغزی خوش خیم چیست ؟
تومورهای مغزی خوشخیم میتوانند با علائم متنوعی همراه باشند که بسته به محل قرارگیری و اندازه تومور متفاوت است. به عنوان مثال، اگر تومور در نزدیکی ناحیه های مسئول حرکت و حسی مغزی قرار داشته باشد، ممکن است علائمی مانند سرگیجه، ناتوانی در حرکت، یا تغییرات در کنترل عضلات ایجاد کند. تومورهایی که در نواحی مغزی مرتبط با حافظه و تمرکز قرار دارند، ممکن است با علائمی همچون مشکلات در حافظه کوتاه مدت، اختلال در تمرکز، یا تغییرات در شخصیت و رفتار همراه باشند. همچنین، تومورهایی که در نزدیکی ناحیههای مغزی مرتبط با حسی ممکن است با علائمی مانند تاری دید، دید دوتایی، یا اختلالات در حس حرارت یا لمس همراه باشند. این علائم میتوانند به طور مداوم یا متناوب حاضر باشند و نیاز به بررسی دقیق توسط تخصصیترین پزشکان دارند تا به تشخیص دقیق و درمان مناسب برسند.
علائم شایع تومور مغزی به صورت خلاصه
- سردردهای مزمن و متناوب
- خستگی غیرمعمول
- تاری دید یا دید دوتایی
- سرگیجهها یا اشکال در تعادل
- تغییرات در عملکرد حافظه و تمرکز
- تغییرات در شخصیت یا رفتار
- مشکلات در حرکت و کنترل عضلات
- ضعف یا فلج
- تشنج
- مشکلات بینایی، شنوایی و یا گفتاری
- مشکلات گفتاری، درک، یا به خاطر سپردن مطلب
این علائم میتوانند به صورت مداوم یا موقت و در شدتها و اندازههای مختلف ظاهر شوند، بسته به مکان و اندازه تومور در مغز. بهتر است برای تشخیص دقیق و درمان مناسب، هرگز این علائم را نادیده نگیرید و به مشاوره و بررسی تخصصی توسط جراح مغز و اعصاب مراجعه کنید.
علت ایجاد تومورهای مغزی خوش خیم چیست ؟
علت ایجاد تومورهای مغزی خوشخیم هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما تحقیقات نشان میدهد که عوامل ژنتیک و محیطی میتوانند نقش مهمی در ایجاد این نوع تومورها داشته باشند. در برخی موارد، تغییرات ژنتیکی در سلول های مغزی میتوانند منجر به ایجاد تومورهای خوشخیم شوند. همچنین، عوامل محیطی مانند تابشهای مضر، تماس با مواد شیمیایی خاص، یا عفونتهای ویروسی میتوانند به عنوان عوامل خطرزای احتمالی مطرح شوند که باعث ایجاد تومورهای مغزی خوشخیم میشوند. با این حال، برای بسیاری از موارد، دلایل دقیق ایجاد این تومورها نامعلوم هستند و نیاز به تحقیقات بیشتر در این زمینه وجود دارد تا بتوان به طور کامل علتهای ایجاد آنها را شناخت و راههای پیشگیری و درمان را بهبود بخشید.
تشخیص تومور مغزی خوش خیم
تشخیص تومور مغزی خوشخیم بستگی به ترکیبی از علائم بالینی، تصویربرداری، و در برخی موارد، بیوپسی دارد. علائم معمول شامل سردردهای مزمن، تغییرات در دید، سرگیجهها، مشکلات در حافظه و تمرکز، تغییرات در شخصیت و رفتار، و مشکلات حرکتی میباشند که نیاز به بررسی دقیق توسط پزشک دارند. تصویربرداری مغزی از جمله ام آر آی و سی تی اسکن معمولاً استفاده میشود تا مکان، اندازه و ویژگیهای تومور مشخص شود. بیوپسی در برخی موارد لازم است تا نوع خاص تومور و اطلاعات بیشتری در مورد وضعیت آن به دست آید. با ترکیب اطلاعات به دست آمده از تاریخچه بالینی، علائم، تصویربرداری و نتایج بیوپسی، پزشک میتواند تشخیص دقیقی از نوع تومور مغزی خوشخیم بگذارد و برنامه درمانی مناسب را مشخص کند که ممکن است شامل جراحی یا روشهای دیگر مانند رادیوتراپی و شیمی درمانی باشد.
روش های درمان تومور مغزی خوش خیم
روش های درمان تومورهای مغزی خوشخیم شامل چندین گزینه است که بسته به ویژگیهای خود تومور و وضعیت بالینی بیمار مورد استفاده قرار میگیرند. در بسیاری از موارد، به دلیل آرام بودن رشد این تومورها و عدم وجود تمایل به گسترش به مناطق دیگر از مغز یا بدن، رویکردهای مشاهده و پایش منظم با تصویربرداری مغزی ممکن است کافی باشد. اگر اندازه تومور بزرگ باشد و علائمی مانند سردرد شدید، تغییرات نورولوژیک یا افزایش فشار مغزی ایجاد کند، جراحی تومور مغزی برای برداشتن کامل یا کاهش حجم تومور انجام میشود. این جراحی معمولاً به صورت کامل تومور را برداشته و بهبود علائم بیمار را فراهم میکند. در مواردی که جراحی نمیتواند به صورت کامل تومور را حذف کند، رادیوتراپی به عنوان یک گزینه جایگزین استفاده میشود، که با استفاده از پرتوهای متمرکز بر روی تومور، تومور را کوچکتر کرده و رشد آن را کنترل میکند.در مواقعی با استفاده از گامانایف درمان انجام میشود. در برخی موارد، شیمی درمانی نیز ممکن است به عنوان تکمیل درمان برای تومورهای مغزی خوشخیم استفاده شود، به ویژه در صورتی که تومور حساسیت به داروهای خاص داشته باشد یا پس از جراحی برای کنترل بازگشت تومور.
جراحی تومور مغزی خوش خیم
جراحی برای درمان تومورهای مغزی خوشخیم یکی از اصلیترین روشهای درمان است که معمولاً در صورتی که تومور به اندازهای بزرگ شده باشد که فشاری بر مغز یا سیستم عصبی ایجاد کند، یا در نقاط حساس مغزی قرار گرفته باشد، انجام میشود. هدف اصلی جراحی حذف تومور بدون ایجاد آسیب به بافتهای سالم مغزی است. جراحی میتواند به صورت باز یا آندوسکوپیک انجام شود؛ در جراحی باز، یک برش بزرگ در ناحیه جمجمه انجام میشود تا به تومور دسترسی داشته باشند، در حالی که در جراحی آندوسکوپی، با استفاده از ابزارهای کوچک و یک دوربین، تومور از طریق سوراخهای کوچک در جمجمه یا از طریق بینی برداشته میشود. پس از جراحی، بسته به ویژگیهای تومور و تاثیر آن بر مغز، ممکن است نیاز به تکمیل درمان با رادیوتراپی یا شیمی درمانی باشد تا جلوی بازگشت تومور گرفته شود و بهبودی بیشتر بیمار حاصل شود.
عوارض جراحی تومور مغزی خوش خیم
عوارض جراحی برای حذف تومورهای مغزی خوشخیم ممکن است شامل موارد مختلفی باشد که بسته به مکان و اندازه تومور، وضعیت عمومی بیمار و نحوه انجام عمل متغیر است. یکی از شایعترین عوارض پس از جراحی، عفونتهای مختلف میباشد که ممکن است نیاز به مانیتورینگ و درمان آنتیبیوتیکی داشته باشد. همچنین، عوارض مانند خونریزی مغزی، تشکیل لخته خونی، یا آسیب به بافتهای اطراف مغز نیز ممکن است رخ دهد. بعضی از بیماران ممکن است پس از عمل احساس سردرد شدید یا سرگیجه نمایند که به طور عمومی با مراقبتهای تخصصی کاهش پیدا میکند. همچنین، برخی از بیماران ممکن است با عوارض مربوط به بیهوشی و مشکلات نورولوژیک مانند اختلال حافظه یا تغییرات در شخصیت روبرو شوند که نیازمند مراقبت و درمان مکمل است. به منظور کاهش این عوارض، نیاز به پیگیری دقیق بعد از جراحی توسط تیم پزشکی متخصص و مراقبتهای بهینه میباشد تا بهبودی بیمار تسریع یابد و عود تومور جلوگیری شود.
مراقبت های بعد از جراحی تومور مغزی خوش خیم
مراقبتهای بعد از جراحی برای تومورهای مغزی خوشخیم بسیار مهم و حیاتی است تا بهبودی بیماران تسریع یابد و عوارض پس از جراحی کاهش یابد. بلافاصله پس از عمل، بیمار نیاز به مراقبت در بخش مراقبتهای ویژه دارد تا مانیتورینگ دقیقی بر روی علائم حیاتی از جمله فشار خون، نبض، تنفس و وضعیت نورولوژیکی داشته باشد. در صورت لزوم، داروهای ضد التهابی، ضد درد و آنتیبیوتیک به تجویز میشوند تا عفونتها و التهابات پیشگیری شود. برنامه فیزیوتراپی نیز به منظور بهبود حرکت و توانایی عضلانی بیماران از زمان اولیه پس از جراحی آغاز میشود. همچنین، پیگیری دقیق و مکرر با تصویربرداری مغزی ممکن است برای ارزیابی پاسخ به درمان و جلوگیری از بازگشت تومور مفید باشد. اطلاعرسانی به بیمار و خانواده درباره نشانههایی که نیاز به توجه ویژه دارند و همچنین برگزاری جلسات پساعملیاتی با تیم درمانی نیز از جمله مراقبتهای مهم بعد از جراحی هستند تا بیماران از حالت اضطراب و استرس بیشتری که ممکن است پس از جراحی داشته باشند، کاسته شود و فرآیند بهبودی آنها بهبود یابد.
بهبودی پس از درمان تومور مغزی خوش خیم
پس از درمان تومور مغزی خوش خیم، ممکن است فرد دچار مشکلاتی مانند تشنج، مشکلات گفتاری و یا حرکتی شود. برای کمک به بهبودی یا سازگاری فرد با این مشکلات، بهتر است از روشهای درمان حمایتی استفاده شود. در این صورت، بسیاری از افراد میتوانند به فعالیتهای عادی خود از جمله کار و ورزش برگردند. اما، این روند ممکن است زمانبر باشد. مراجعه به روانشناس و انجام فیزیوتراپی میتواند در این روند موثر باشد.
انواع درجهبندی تومورهای مغزی خوش خیم
تومورها را علاوهبر منشأ سلولی آنها بهصورت دیگری نیز دستهبندی میکنند. تومورها بر اساس سرعت رشد، میزان گسترش و احتمال رشد مجدد آنها بعد از درمان از ۱ تا ۴ درجهبندی میشوند. تومور مغزی خوش خیم درجه ۱ و ۲ دارند؛ چراکه سرعت رشد آنها آهسته است و به بافتهای دیگر سرایت نمیکنند. همچنین بعید به نظر میرسد بعد از درمان مجدداً رشد کنند. این تومورها سرطانی نیستند، اما در صورت عدم درمان میتوانند زندگی فرد را با خطر جدی مواجه کنند.
تومور مغزی خوشخیم در زنان و مردان
یک توضیح علمی در مورد اینکه چرا احتمال وقوع تومور مغزی خوش خیم در زنان نسبت به مردان بیشتر است مربوط به میزان سطوح بالاتر استروژن در خانمها است. با بررسی تومور خوش خیم مننژیوم مشخص شده است که این تومورها دارای برخی گیرندههای استروژن هستند، به این معنی که میتوانند به وسیله هورمون استروژن تغذیه شوند. این موضوع میتواند توضیح دهد که چرا برخی از مننژیومها در دوران بارداری یعنی زمانی که سطح هورمونها بالاتر از حد طبیعی قرار دارند، رشد میکنند. البته، هنوز حقایق بسیاری ناشناخته مانده است! برای مثال: اینکه چرا زنان بیش از دو برابر مردان در معرض ابتلا به تومور مغزی خوشخیم مننژیوم قرار دارند و چرا زنان تقریباً بیشتر از مردان در معرض ابتلا به آدنوم هیپوفیز هستند؟
آیا میتوان با تومور خوش خیم مغز زندگی کرد و از آن اطلاعی نداشت؟
پاسخ مثبت است. همه افراد مبتلا به تومور مغزی خوش خیم لزوماً علائمی ندارند. تومورهای خوش خیم مغز میتوانند بسیار کوچک و به اندازه یک دانه عدس یا نخود باشند.
آیا تومورهای خوش خیم مغز مشکلساز هستند؟
اکثر تومورهای خوش خیم مغزی با جراحی قابل درمان هستند. اما برخی تومورها در مناطقی قرار دارند که انجام جراحی را برای جراح بسیار مشکل میسازد. برای مثال، اگر تومور مغزی خوش خیم با اعصاب، رگهای خونی و سایر بافتهای سالم در هم تنیده باشد، جدا کردن بافت تومور از آن قسمت بسیار دشوار خواهد بود. در این صورت جراحی ممکن است منجر به آسیب به بافت سالم مغز، افزایش فشار داخل جمجمه، خونریزی مغزی و تجمع مایعات شود.
پزشکان چگونه تومور مغزی سرطانی را تشخیص میدهند؟
اگر فردی مبتلا به علائم تومور مغزی خوش خیم باشد، پزشک متخصص مغز و اعصاب، ابتدا کار را با معاینات عصبی شروع میکند. ممکن است نیاز به تجویز آزمایشات تصویربرداری مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و یا سی تی اسکن مغزی باشد. اما، اغلب، انجام بیوپسی و گرفتن نمونه کوچکی از تومور، تنها راه برای تشخیص خوش خیم یا بدخیم بودن تومور سرطانی است.
آیا فرد مبتلا به تومور خوش خیم مغزی لزوماً نیاز به درمان دارد؟
پاسخ این سوال قطعی نیست. برای برخی افراد، بهترین گزینه صبر کردن است. متخصص مغز و اعصاب، رشد تومور را هر چند ماه یک بار با انجام آزمایشات بالینی زیر نظر میگیرد. برخی از افراد به منظور اهداف دیگری، برای مثال به دلیل ضربه مغزی ، آزمایشات تصویربرداری را انجام میدهند و بعد از آن متوجه میشوند که مبتلا به نوعی تومور مغزی خوش خیم هستند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت بروز دو یا چند مورد از علائم تومور مغزی خوش خیم که در این مطلب به آن اشاره شد، بهتر است به متخصص مغز و اعصاب مراجعه شود. اگرچه الزاماً وجود دو یا چند مورد از این علائم، همیشه به معنای ابتلای فرد به تومور مغزی نیست، اما بهتر است جهت اطمینان، پزشک متخصص، ارزیابیهای لازم را انجام دهد. پزشک با معاینه و بررسی علائم فرد و در صورت لزوم تجویز آزمایشها و روشهای تشخیصی مناسب به بررسی تومور مغزی میپردازد.
نتیجهگیری و جمع بندی
در این مطلب، توضیح داده شد که تومور مغزی خوش خیم، سرطانی نیست؛ یعنی به سایر قسمتهای بدن گسترش نمییابد و به طور معمول به بافتهای مجاور حمله نمیکند. بیشتر تومورهای خوش خیم مغز با سی تی اسکن مغزی یا ام آر آی تشخیص داده میشوند. نمونههای رایج تومورهای خوش خیم مغزی شامل مننژیوم و شوانوما است. تومورهای مغزی، چه خوش خیم باشند و چه بدخیم، معمولاً با جراحی، پرتودرمانی یا شیمی درمانی، به تنهایی یا به صورت درمانهای ترکیبی مختلف درمان میشوند. اکثریت قریب به اتفاق افرادی که تومور مغزی خود را جراحی کردهاند، پس از درمان بهتر از قبل میتوانند کارهای خود را انجام دهند. تصمیمات درمانی پزشکان همیشه به صورت موردی و بسته به شرایط بیمار انجام میشود و به عوامل متعددی بستگی دارد. البته خطرات و عوارض جانبی مرتبط با هر نوع درمان وجود دارد؛ اما توانایی پزشک جراح نقش مهمی در مسیر درمان خواهد داشت.
