تومور مغزی خوش خیم

تاکنون بالغ بر ۱۵۰ نوع تومور مغزی مختلف توسط محققان ثبت شده است، اما دو نوع اصلی تومورهای مغزی، شامل تومور اولیه و متاستاتیک است. تومورهای مغزی اولیه یا خوش خیم، رویدادهای مرموزی در سلامتی محسوب می‌شوند که درک و توضیح دقیق وقوع آن کار بسیار سختی است. گاهی اوقات، پزشکان این تومورها را به طور اتفاقی مشاهده می‌کنند. جالب است بدانید که زنان در مقایسه با مردان، در معرض خطر بیشتری از ابتلا به تومور مغزی خوش ‌خیم قرار دارند؛ اما دلیل آن کاملاً مشخص نیست. در این مقاله، به بررسی دقیق‌تر تومورهای مغزی خوش خیم، علائم، علل و انواع آن می‌پردازیم.

تومور مغزی خوش خیم چیست؟

تومور مغزی خوش خیم که به آن تومور غیرسرطانی هم گفته می‌شود، شامل توده‌ای غیرطبیعی است که در آن سلول‌ها با سرعت کم در حال رشد و تکثیر ‎هستند. تومورهای خوش خیم مغز، تمایل به گسترش و پخش شدن ندارند و معمولاً در یک مکان باقی می‌مانند. اغلب این تومورها با موفقیت درمان می‌شوند، اما به عنوان مساله‌ای جدی می‌توانند زندگی فرد را تهدید کنند. خبر خوب اینکه این تومورها معمولاً به سایر قسمت‌های بدن سرایت نمی‌کنند و بیشتر اوقات، قابل درمان هستند. به نظر می‌رسد، انتخاب سبک زندگی، تأثیر چندانی بر خطر ابتلای زنان و مردان به این بیماری ندارد. از طرف دیگر، اکثر تومورهای مغزی خوش خیم ژنتیکی نیستند. تنها عامل خطر محیطی که شناخته شده است، قرار گرفتن در معرض پرتوهای قابل توجه است. در هر صورت، تومورهای خوش خیم مغز چه بزرگ باشند و چه کوچک، نیاز به مراقبت پزشکی دارند.

علائم تومورهای مغزی خوش خیم

علائم تومور مغزی خوش خیم بستگی به ابعاد و محل قرارگیری آن در مغز دارد. برخی از تومورها به دلیل رشد آهسته ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکنند. اما رایج‌ترین علائم این نوع تومورها عبارتند از:

• سردردهای جدید و مکرر
• تشنج یا بروز حملات صرعی
• احساس بیماری، مریضی و خواب‌آلودگی مداوم
• تغییرات ذهنی یا رفتاری، مانند تغییر در شخصیت یا تغییرات خلقی ناگهانی
• ضعف یا فلج
• مشکلات بینایی، شنوایی و یا گفتاری
• مشکلات تعادل و راه رفتن
• مشکلات گفتاری، درک، یا به خاطر سپردن مطلب

علت ایجاد تومورهای خوش خیم مغزی

علل اکثر تومورهای مغزی خوش خیم، هنوز نامشخص است، اما احتمال ابتلا به آن در موارد زیر افزایش می‌یابد:

• افراد دارای سن بیش از ۵۰ سال
• داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به تومور مغزی
• برخی از اختلالات ژنتیکی نادر. ابتلا به برخی بیماری‌های ژنتیکی خطر ابتلا به تومور مغزی خوش خیم را افزایش می‌دهد. از جمله: نوروفیبروماتوز نوع ۱، نوروفیبروماتوز نوع ۲، توبروس اسکلروزیس، سندرم Turcot، سندرم سرطان Li-Fraumeni، سندرم فون هیپل-لینداو، و سندرم گورلین.

درمان تومور مغزی خوش خیم

درمان تومور مغزی خوش خیم به نوع و محل تومور بستگی دارد. در صورتی‌که جراح مغز و اعصاب بتواند با انجام جراحی تومور مغزی ، تومور را به طور کامل بردارد، این تومورها معمولاً عود نمی‌کنند. اما، اگر جراح تومور مغزی نتواند تومور را به طور کامل بردارد، خطر رشد مجدد آن وجود خواهد داشت. درمان تومور مغزی خوش خیم معمولاً شامل برداشتن تومور توسط جراح مغز و اعصاب و در مواردی انجام پرتودرمانی و یا گامانایف  است. با این حال، برنامه‌های درمانی، به شرایط بیمار، سن، ابعاد و محل تومور بستگی دارد. اما، معمول‌ترین شیوه برای درمان این نوع تومورها، جراحی است. پس از برداشتن تومور،  معمولاً بیماری مجدد عود نمی‌کند. اما در برخی موارد ممکن است عود تومور مغزی ایجاد شود و یا سرطانی شوند. اگر جراح به هر دلیلی نتواند تمام تومور را بردارد، ممکن است برای کنترل رشد سلول‌های غیرطبیعی باقیمانده، درمان‌های دیگری مانند رادیوتراپی و یا شیمی‌درمانی را تجویز کند. همچنین، با استفاده از ام آر آی ، امکان کنترل دقیق تومور وجود دارد.

بهتر است قبل از مراجعه به پزشک تمامی علائمی که دارید را یادداشت کنید. همچنین در مورد موارد احتمالی که سؤال دارید نیز فکر کنید و سؤالات خود را نیز یادداشت کنید که از پزشک بپرسید.

جراحی تومور مغزی خوش خیم

هدف از انجام عمل جراحی برای تومور مغزی خوش خیم خارج کردن تمام بافت تومور بدون آسیب رساندن به بافت مغزی اطراف است. در اغلب موارد از روش کرانیوتومی استفاده می‌شود. بسته به محل قرارگیری تومور پزشک تصمیم می‌گیرد که بیمار در زمان عمل جراحی بیهوشی کامل داشته باشد یا برای پاسخگویی به برخی سؤالات به هوش باشد و با بی‌حسی موضوعی از درد آن جلوگیری کنند.

رادیوسرجری

رادیوسرجری نوع خاصی از رادیوتراپی است و از آن با عنوان رادیوسرجری استریوتاکتیک یاد می‌شود. از این روش برای تومورهایی که در اعماق مغز قرار دارند و امکان برداشتن آن بدون آسیب به بافت مغزی وجود ندارد استفاده می‌شود. در طی انجام رادیوسرجری پرتوهای کوچک از پرتوهای پرانرژی روی تومور متمرکز می‌شوند و با این کار سلول‌های غیر سرطانی را از بین می‌برند.

شیمی‌درمانی و رادیوتراپی

از شیمی‌درمانی معمولاً برای کوچک کردن تومور مغزی خوش خیم یا کشتن سلول‌های باقی‌مانده پس از جراحی استفاده می‌شود. درروش پرتودرمانی با استفاده از دوز‌های کنترل‌شده پرتوهای پرتوان اشعه ایکس به سلول‌های غیر سرطانی حمله می‌شود. روش پرتودرمانی با استفاده از قرص، تزریق یا قطره به بیمار داده می‌شود. این روش عوارضی نیز دارد که شامل خستگی، ریزش مو، حالت تهوع و قرمزی پوست است.

بهبودی پس از درمان تومور مغزی خوش خیم

پس از درمان تومور مغزی خوش خیم، ممکن است فرد دچار مشکلاتی مانند تشنج، مشکلات گفتاری و یا حرکتی شود. برای کمک به بهبودی یا سازگاری فرد با این مشکلات، بهتر است از روش‌های درمان حمایتی استفاده شود. در این صورت، بسیاری از افراد می‌توانند به فعالیت‌های عادی خود از جمله کار و ورزش برگردند. اما، این روند ممکن است زمان‌بر باشد. مراجعه به روانشناس و انجام فیزیوتراپی می‌تواند در این روند موثر باشد.

آنچه بیماران باید بدانند!

بهتر است بیماران از این حقایق آگاه باشند که تومور مغزی خوش خیم، غیرسرطانی هستند و با اینکه می‌توانند بزرگ شوند، معمولاً به سایر قسمت‌های بدن گسترش نمی‌یابند. با این حال، فرد می‌تواند علائمی مشابه تومورهای بدخیم مغزی یا سرطانی مغز را تجربه کند. به عنوان مثال، تومورهای مغزی خوش خیم می‌توانند علائمی مانند تشنج، فلج یا مشکلات گفتاری ایجاد کنند. بروز چنین علائمی به تنهایی نمی‌تواند سرطانی بودن یا نبودن تومور را مشخص کنند. در برخی موارد، ام آر آی ممکن است بتواند نوع تومور را پیش‌بینی کند؛ اما، در اغلب موارد، بیوپسی مغزی جراحی لازم است.

انواع تومور مغزی خوش خیم

تومورهای مغزی بر اساس سرعت رشد، گسترش و احتمال اینکه پس از درمان مجدد رشد کنند، به چهار گرید طبقه‌بندی می‌شوند. تومور مغزی خوش خیم، یا گرید ۱ است یا ۲٫ انواع مختلفی از این تومورها وجود دارد که بسته به نوع سلول‌های مغزی تقسیم‌بندی می‌شوند. در ادامه، به معرفی چند نوع از این تومورها می‌پردازیم:

کوردوما

این تومورهای نادر که رشد آرامی دارند، معمولاً افراد در سنین ۶۰-۵۰ ساله را درگیر می‌کند و اغلب در پایه جمجمه یا در پایین ستون فقرات یافت می‌شود. امکان حمله به استخوان‌های مجاور در تومور مغزی کوردوما وجود دارد. همچنین، احتمال فشار بر بافت‌های اطراف مغز و در نتیجه احساس درد یا مشکلات حرکتی در بیمار وجود دارد.

کرانیوفارنژیوم

تومور مغزی کرانیوفارنژیوما نوعی تومورهای نزدیک به ساقه مغز هستند که اغلب در کودکان، نوجوانان و جوانان تشخیص داده می‌شود. انجام جراحی برای برداشتن این تومور مغزی خوش خیم می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. زیرا، اغلب در اعماق ساختارهای مهم مغز و معمولاً در بخشی از غده هیپوفیز، ایجاد می‌شوند. چون هیپوفیز هورمون‌های بدن را تنظیم می‌کند، بنابراین، بیماران ممکن است به درمان جایگزینی هورمون نیاز داشته باشند.

گانگلیوسیتوم و گلیوم

هر دو نوع این تومورها در سلول‌های عصبی تشکیل می‌شوند. تومورهای بافت گلیال با نام گلیوم، نگهدارنده سلول‌ها و رشته‌های عصبی هستند و از آنها حمایت می‌کنند. همچنین، گانگلیوسیتوم نوع نادری از تومور مغزی خوش خیم است که در سیستم عصبی مرکزی رشد آهسته‌ای دارد. این نوع از تومورها معمولاً افراد ۱۰ تا ۳۰ سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد و اغلب با صرع همراه است.

گلوموس ژوگولار

تومور گلوموس ژوگولار در استخوانی به نام تمپورال جمجمه و در قسمتی به نام حفره ژوگولار رشد می‌کند. حفره ژوگولار مکانی است که ورید ژوگولار و چند عصب مهم دیگر از جمجمه خارج می‌شوند. با وجودی که این تومورهای نادر می‌توانند در هر سنی ایجاد شوند، اما، در بزرگسالان ۶۰ تا ۷۰ ساله شایع‌تر هستند.

پینهوسیتوم

پینهوسیتوم؛ تومور غده پینه آل در مغز را درگیر می‌سازد که مسئول هورمون تنظیم‌کننده خواب یعنی ملاتونین، هستند. این تومورها به کُندی رشد می‌کنند و به ندرت به سایر قسمت‌های بدن گسترش می‌یابند.

مننژیوم

تومور مغزی مننژیوم ، تومورهای غشایی هستند که در غشای محافظ اطراف مغز یافت می‌شود و مغز را پوشش می‌دهند. این نوع تومورها، معمولاً نوعی تومور مغزی خوش خیم و شایع داخل جمجمه هستند که از مننژها نشأت می‌گیرند و ساختارهای غشایی مانندی دارند که مغز و نخاع را احاطه کرده‌اند.

آدنوم هیپوفیز

تومورهای هیپوفیز ، غده‌ای به اندازه نخود در سطح زیرین مغز هستند که بسیار متداولند. غده هیپوفیز، هورمون‌های بدن را تنظیم می‌کند و در پایه مغز و درست در پشت چشم‌ها قرار دارد. آدنوم هیپوفیز ، تومور مغزی خوش خیم و با رشد آهسته‌ای هستند که از سلول‌های غده هیپوفیز به وجود می‌آیند. افراد در هر سنی ممکن است به این نوع تومور مبتلا شوند.

شوانوما یا نوروم آکوستیک

نام دیگر تومورهای عصب آکوستیک، شوانوما دهلیزی است. تومور شوانوما ، نوعی تومور شایع غلاف عصبی در بزرگسالان است و در سلول‌هایی که تکانه‌های عصبی را هدایت می‌کنند، رشد می‌کند. شوانوما می‌تواند در هر نقطه از بدن و در هر سنی رخ دهد. درمان این نوع تومور بستگی به این دارد که رشد غیرطبیعی بافت‌ها در کدام قسمت رخ داده است و اینکه آیا باعث درد و ناراحتی در بیمار می‌شود یا اینکه به سرعت رشد می‌کند.

همانژیوبلاستوم

این نوع تومور مغزی خوش خیم، جزو تومورهای عروق خونی مغز هستند و در رگ‌های خونی مغز یافت می‌شود. نوعی بسیار نادر از تومور که به بافت‌های نزدیک خود حمله نمی‌کند و قبل از آنکه علائم پایداری در فرد ایجاد شود، قابل درمان است.

انواع درجه‌بندی تومورهای مغزی

تومورها را علاوه‌بر منشأ سلولی آن‌ها به‌صورت دیگری نیز دسته‌بندی می‌کنند. تومورها بر اساس سرعت رشد، میزان گسترش و احتمال رشد مجدد آن‌ها بعد از درمان از ۱ تا ۴ درجه‌بندی می‌شوند. تومور مغزی خوش خیم درجه ۱ و ۲ دارند؛ چراکه سرعت رشد آن‌ها آهسته است و به بافت‌های دیگر سرایت نمی‌کنند. همچنین بعید به نظر می‌رسد بعد از درمان مجدداً رشد کنند. این تومورها سرطانی نیستند، اما در صورت عدم درمان می‌توانند زندگی فرد را با خطر جدی مواجه کنند.

تومور مغزی خوش‌خیم در زنان و مردان

یک توضیح علمی در مورد اینکه چرا احتمال وقوع تومور مغزی خوش ‌خیم در زنان نسبت به مردان بیشتر است مربوط به میزان سطوح بالاتر استروژن در خانم‌ها است. با بررسی تومور خوش خیم مننژیوم مشخص شده است که این تومورها دارای برخی گیرنده‌های استروژن هستند، به این معنی که می‌توانند به وسیله هورمون استروژن تغذیه شوند. این موضوع می‌تواند توضیح دهد که چرا برخی از مننژیوم‌ها در دوران بارداری یعنی زمانی که سطح هورمون‌ها بالاتر از حد طبیعی قرار دارند، رشد می‌کنند. البته، هنوز حقایق بسیاری ناشناخته مانده‌ است! برای مثال: اینکه چرا زنان بیش از دو برابر مردان در معرض ابتلا به تومور مغزی خوش‌خیم مننژیوم قرار دارند و چرا زنان تقریباً بیشتر از مردان در معرض ابتلا به آدنوم هیپوفیز هستند؟

آیا می‌توان با تومور خوش خیم مغز زندگی کرد و از آن اطلاعی نداشت؟

پاسخ مثبت است. همه افراد مبتلا به تومور مغزی خوش خیم لزوماً علائمی ندارند. تومورهای خوش خیم مغز می‌توانند بسیار کوچک و به اندازه یک دانه عدس یا نخود باشند.

آیا تومورهای خوش خیم مغز مشکل‌ساز هستند؟

اکثر تومورهای خوش خیم مغزی با جراحی قابل درمان هستند. اما برخی تومورها در مناطقی قرار دارند که انجام جراحی را برای جراح بسیار مشکل می‌سازد. برای مثال، اگر تومور مغزی خوش خیم با اعصاب، رگ‌های خونی و سایر بافت‌های سالم در هم تنیده باشد، جدا کردن بافت تومور از آن قسمت بسیار دشوار خواهد بود. در این صورت جراحی ممکن است منجر به آسیب به بافت سالم مغز، افزایش فشار داخل جمجمه، خونریزی مغزی و تجمع مایعات شود.

پزشکان چگونه تومور مغزی سرطانی را تشخیص می‌دهند؟

اگر فردی مبتلا به علائم تومور مغزی خوش خیم باشد، پزشک متخصص مغز و اعصاب،  ابتدا کار را با معاینات عصبی شروع می‌کند. ممکن است نیاز به تجویز آزمایشات تصویربرداری مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و یا سی تی اسکن مغزی باشد. اما، اغلب، انجام بیوپسی و گرفتن نمونه کوچکی از تومور، تنها راه برای تشخیص خوش خیم یا بدخیم بودن تومور سرطانی است.

آیا فرد مبتلا به تومور خوش خیم مغزی لزوماً نیاز به درمان دارد؟

پاسخ این سوال قطعی نیست. برای برخی افراد، بهترین گزینه صبر کردن است. متخصص مغز و اعصاب، رشد تومور را هر چند ماه یک بار با انجام آزمایشات بالینی زیر نظر می‌گیرد. برخی از افراد به منظور اهداف دیگری، برای مثال به دلیل ضربه مغزی ، آزمایشات تصویربرداری را انجام می‌دهند و بعد از آن متوجه می‌شوند که مبتلا به نوعی تومور مغزی خوش خیم هستند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت بروز دو یا چند مورد از علائم تومور مغزی خوش خیم که در این مطلب به آن اشاره شد، بهتر است به متخصص مغز و اعصاب مراجعه شود. اگرچه الزاماً وجود دو یا چند مورد از این علائم، همیشه به معنای ابتلای فرد به تومور مغزی نیست، اما بهتر است جهت اطمینان، پزشک متخصص،  ارزیابی‌های لازم را انجام دهد. پزشک با معاینه‌ و بررسی علائم فرد و در صورت لزوم تجویز آزمایش‌ها و روش‌های تشخیصی مناسب به بررسی تومور مغزی می‌پردازد.

نتیجه‌گیری و جمع بندی

در این مطلب، توضیح داده شد که تومور مغزی خوش خیم، سرطانی نیست؛ یعنی به سایر قسمت‌های بدن گسترش نمی‌یابد و به طور معمول به بافت‌های مجاور حمله نمی‌کند. بیشتر تومورهای خوش خیم مغز با سی تی اسکن مغزی یا ام آر آی تشخیص داده می‌شوند. نمونه‌های رایج تومورهای خوش خیم مغزی شامل مننژیوم و شوانوما است. تومورهای مغزی، چه خوش خیم باشند و چه بدخیم، معمولاً با جراحی، پرتودرمانی یا شیمی درمانی، به تنهایی یا به صورت درمان‌های ترکیبی مختلف درمان می‌شوند. اکثریت قریب به اتفاق افرادی که تومور مغزی خود را جراحی کرده‌اند، پس از درمان بهتر از قبل می‌توانند کارهای خود را انجام دهند. تصمیمات درمانی پزشکان همیشه به صورت موردی و بسته به شرایط بیمار انجام می‌شود و به عوامل متعددی بستگی دارد. البته خطرات و عوارض جانبی مرتبط با هر نوع درمان وجود دارد؛ اما توانایی پزشک جراح نقش مهمی در مسیر درمان خواهد داشت.