تومور هیپوفیز از رشد غیرعادی سلول‌ها در غده هیپوفیز ایجاد می‌شود. برخی از این تومورها، باعث ترشح مقادیر زیادی از هورمون‌های خاص در بدن می‌شوند که کنترل عملکردهای مهمی از بدن را بر عهده دارند و برخی دیگر از این تومورها موجب می‌شوند که غده هیپوفیز مقدار بسیار کمی از هورمون‌ها را بسازد. شاید این سوال در ذهن مخاطب مطرح گردد که از مهم‌ترین علائم تومور هیپوفیز چیست؟ و آیا علائم تومور هیپوفیز در زنان و مردان متفاوت است؟ در ادامه به بررسی این موضوع می‌پردازیم.
قبل از بررسی علائم تومور هیپوفیز، لازم به ذکر است هورمون‌هایی که از غده هیپوفیز ترشح می‌شوند، بر تنظیم عملکردهای مهم بدن از جمله رشد، فشار خون و تولید مثل موثر هستند. تومور به دلیل رشد کنترل‌نشده سلول‌ها در غده هیپوفیز که علت آن هنوز برای محققان ناشناخته باقیمانده است، ایجاد می‌شود. در برخی موارد نادر، تومورهای هیپوفیز به صورت ژنتیک و از طریق ارثی ایجاد می‌شوند. تغییر در ژن‌ها، می‌تواند نقش مهمی در چگونگی ایجاد تومورهای هیپوفیز داشته باشد. اکثریت تومورهای هیپوفیز، خوش‌خیم و غیرسرطانی هستند و با نام آدنوم هیپوفیز شناخته می‌شوند. این تومورها رشد کُندی دارند و معمولاً به سایر قسمت‌های بدن متاستاز نمی‌دهند.
اکثر افرادی که علائم تومور هیپوفیز دارند، هیچ عامل موثری در آن‌ها وجود ندارد تا آن‌ها را در معرض خطر بیشتر تومور هیپوفیز قرار دهد. به نظر می‌رسد محیط و نحوه سبک زندگی، تأثیری بر خطر ابتلا به تومورهای هیپوفیز در این افراد ندارد. تنها عوامل خطر شناخته‌شده، چندین بیماری ارثی نادر هستند که خطر بسیاری از مشکلات سلامتی، از جمله تومورهای هیپوفیز را افزایش می‌دهند.
از جمله عوارض تومور هیپوفیز که ممکن است سلامت فرد را تحت تأثیر قرار دهد، شامل: مشکلات بینایی از جمله از دست دادن بینایی؛ افزایش فشار خون؛ افزایش قند خون؛ کاهش تراکم استخوان؛ مشکلات قلبی؛ مشکلات تفکر و حافظه؛ تشنج ؛ سطوح دائماً پایین هورمون حتی پس از جراحی؛ آپوپلکسی هیپوفیز یا خونریزی مغزی ناگهانی در تومور است که می‌تواند موجب بروز علائم تومور هیپوفیز از جمله سردردهای شدید، مشکلات بینایی، تهوع و استفراغ، گیجی یا کاهش عملکرد ذهنی در فرد شود.
همه تومورهای هیپوفیز با علائم همراه نیستند. گاهی اوقات، تومورها به صورت کاملاً اتفاقی در آزمایشات تصویربرداری، مانند ام آر آی یا سی تی اسکن ، که به دلایل دیگری توسط جراح تومور هیپوفیز توصیه شده است، مشخص می‌شوند. اگر تومورهای هیپوفیز علائمی ایجاد نکنند، معمولاً نیازی به درمان ندارند. از جمله علائم تومور هیپوفیز شامل موارد زیر است:
- علائم ناشی از فشار تومور بر مغز یا سایر قسمت‌های بدن شامل:
- سردرد
- مشکلات بینایی ناشی از فشار روی عصب بینایی
- درد در صورت، گاهی درد سینوسی یا گوش درد
- افتادگی پلک
- تشنج
- تهوع و استفراغ
- علائم ناشی از عدم تعادل هورمونی (ترشح بیش از حد یک یا چند هورمون از تومور هیپوفیز و یا کاهش سطح هورمون) شامل:
- خستگی یا ضعف
- کمبود انرژی
- مشکلات جنسی، مانند مشکلات نعوظ و عدم تمایل به رابطه جنسی
- تغییرات در چرخه قاعدگی
- حالت تهوع
- احساس سرما
- کاهش یا افزایش ناخواسته وزن
- افزایش میزان هورمون‌های بدن
- علائم تومور هیپوفیز در زنان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تغییرات در چرخه قاعدگی
- مشکلات باروری
- بزرگ شدن و درد در تخمدان‌ها که می‌تواند ناشی از سندرم تحریک بیش از حد تخمدان باشد.
- علائم در مردان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بزرگ شدن بیضه‌ها
- افزایش میزان تستوسترون
انواع مختلفی از تومورهای هیپوفیز وجود دارد. برخی از تومورهای هیپوفیز، ارثی و از نوع اختلال ارثی نئوپلازی غدد درون ریز هستند و بهتر است جهت پیگیری حتماً به جراح مغز و اعصاب مراجعه شود. در مورد بروز علائم تومور هیپوفیز در زنان، در ادامه به دو مورد از متداول‌ترین انواع آدنوم اشاره می‌کنیم:
برخی تومورهای هیپوفیز، می‌توانند هورمون پرولاکتین تولید کنند که به این نوع خاص تومور، آدنوم پرولاکتینوما گفته می‌شود. ترشح بیش از حد هورمون پرولاکتین می‌تواند منجر به کاهش سطح هورمون‌های جنسی استروژن و تستوسترون شود. گاهی اوقات، این تومورها می‌توانند به اندازه‌ای بزرگ شوند که بر روی اعصاب و قسمت‌های اطراف مغز فشار وارد کنند و موجب سردرد و مشکلات بینایی شوند. در دختران قبل از سن بلوغ و یا زنان یائسه، ممکن است پرولاکتینوم به دلیل عدم رشد و کوچک بودن، علائمی ایجاد نکند. افزایش بیش از حد پرولاکتین، تأثیر متفاوتی بر مردان و زنان دارد. این بیماری، بیشتر در زنان جوان و مردان مسن دیده می‌شود. از علائم تومور هیپوفیز در زنان، قبل از یائسگی و با سطوح بالای پرولاکتین شامل موارد زیر است:
- دوره‌های قاعدگی نامنظم یا عدم وجود سیکل‌های قاعدگی
- ترشحات شیری از پستان‌ها
- تولید غیرطبیعی شیر از پستان‌ها (پس از زایمان)
- حساس شدن پستان‌ها
- مشکلات باروری
- عدم تمایل به رابطه جنسی
تومورهای آدنوم، می‌توانند هورمون لوتروپین (LH) و یا هورمون محرک فولیکول (FSH) تولید کنند. اکثر آدنوم‌های ترشح‌کننده گنادوتروپین، هورمون کافی برای ایجاد علائم تولید نمی‌کنند؛ بنابراین، اساساً آدنوم‌های غیرعملکردی محسوب می‌شوند. قبل از آنکه این نوع تومورهای آدنوم تشخیص داده شوند، ممکن است به اندازه‌ای بزرگ شوند که منجر به بروز علائمی مانند سردرد و مشکلات بینایی شوند. گاهی اوقات این تومورها می‌توانند با اعمال فشار بر روی هیپوفیز، منجر به کاهش سطح هورمون‌های جنسی مانند استروژن، پروژسترون و تستوسترون شوند و موجب بروز علائم تومور هیپوفیز در زنان از جمله دوره‌های قاعدگی نامنظم و بلوغ زودرس در دختران گردند.
همچنین، این نوع آدنوم می‌تواند منجر به اختلال نعوظ و کاهش میل جنسی در مردان شود. در موارد نادر، آدنوم‌های گنادوتروف هورمون‌های اضافی تولید می‌کنند و در نتیجه سطوح بالاتری از هورمون‌های جنسی را ایجاد می‌کنند. بیشتر این تومورها در افراد میانسال رخ می‌دهد و سطوح بالاتر هورمون‌ها معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند.
اگر به تازگی آزمایش خون انجام داده‌اید و متوجه تغییرات هورمونی و علائمی در بدن خود شده‌اید که فکر می‌کنید می‌تواند به نحوی در ارتباط با علائم تومور هیپوفیز باشد، بهتر است با حفظ خونسردی به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. درمان به موقع اغلب تومورهای هیپوفیز می‌تواند سطح هورمون‌ها را به حالت عادی بازگرداند و علائم بیماری را کاهش دهد.
