بسیاری از فعل و انفعالاتی که درون بدن ما انجام می‌شود، ارتباط مستقیم با هورمون‌هایی دارد که منشأ آن‌ها مغز انسان است. در اطراف مغز غدد و بافت‌های مهمی وجود دارد که هر کدام نقش قابل توجهی در عملکرد اندام‌های حیاتی ایفا می‌کنند. غده هیپوفیز، یکی از مهمترین غدد درون‌ریز است که در ابعادی بسیار کوچک در پایه مغز، زیر هیپوتالاموس قرار دارد. این غده در اثر عوامل مختلفی به تومورهای خوش‌خیم و بدخیم تبدیل می‌شود که در این مطلب به شرح این موارد و روش درمان آن‌ها خواهیم پرداخت.
هیپوفیز چیست ؟
هیپوفیز نقش بسیار مهمی در عملکرد اندام‌های مختلف بدن دارد. این غده وظیفه انتقال هورمون در بدن را بر عهده دارد. در واقع غدد درون ریز هورمون‌های ترشح شده را به‌صورت مستقیم وارد جریان خون کرده و از این مسیر به اندام‌های مختلف بدن انتقال داده می‌شوند.
با ترشح هورمون‌ها و عبور آن‌ها از جریان خون، عملکرد بخش‌های مختلفی از بدن سازماندهی شده و با یکدیگر هماهنگ می‌شوند. ترشح هورمون شبیه به پردازش و انتقال سیگنال عمل کرده و هر کدام از اندام‌های بدن نسبت به نوع و زمان عملکرد، اطلاعات لازم را دریافت می‌کنند.
تومور هیپوفیز
غده Pituitary به سبب رشد غیرطبیعی در مغز به تومور تبدیل می‌شود. این فرایند تغییر باعث می‌شود تا بعضی از هورمون‌ها، بیشتر از مقدار نرمال ترشح شده و منجر به بروز اختلالاتی در بدن شوند. همچنین این امکان وجود دارد که غده هیپوفیز باعث تولید و انتقال سطح بسیار پایین‌تری از هورمون‌ها در بدن شود.
معمولاً بیشتر تومور هیپوفیز رشد غیر سرطانی داشته و در اصطلاح خوش‌خیم هستند. به این دسته از تومورها، آدنوم می‌گویند که قابلیت متاستاز یا سرایت به دیگر بخش‌های بدن را ندارند. در واقع این نوع تومور مغزی در همان بافتی که ایجاد شده باقی مانده و اندام‌های دیگر را درگیر نمی‌کند.
درمان تومور هیپوفیز
روش‌ها و گزینه‌های مختلفی برای درمان این تومور وجود دارد که با نوع تومور و شرایط بیمار ارتباط مستقیم دارد. کنترل سرعت رشد تومور، کنترل افزایش یا کاهش سطح هورمون‌ها، برداشتن تومور، دارو درمانی و… از جمله راهکارهایی هستند که زیر نظر جراح قاعده جمجمه ، تشخیص داده شده و انجام می‌شوند.
با این حال درمان اصلی برای این عارضه، جراحی تومور هیپوفیز است. نکته مهم در ارتباط با جراحی، شناسایی نوع تومور قاعده جمجمه ، مکان قرارگیری آن، ابعاد و اندازه و همچنین شرایط گسترش آن به دیگر بخش‌های بدن است.
جراحی تومور هیپوفیز
یکی از رایج‌ترین روش‌های درمان و برداشتن این نوع تومور، جراحی به روش ترانس اسفنوئیدال است. در این نوع جراحی، پزشک متخصص با ایجاد برشی بر روی غضروف بینی و بافت بالای دندان‌ها، به تومور دسترسی پیدا می‌کند.
همچنین راهکار دیگری نیز برای این نوع از جراحی تومور هیپوفیز وجود دارد. در این روش برش بسیار کوچکی پشت تیغه بینی ایجاد شده و جراح لوله فیبر نوری که به یک دوربین مجهز شده را وارد بینی کرده و مسیر دسترسی به تومور را باز می‌کند. در ادامه به این روش جراحی اشاره خواهیم داشت.
مزایای جراحی تومور هیپوفیز
مهمترین مزیت جراحی ترانس اسفنوئیدال، کاهش میزان آسیب به مغز است. از آنجا که در این روش جراحی تومور هیپوفیز، تماس مستقیم با مغز وجود ندارد، به همین جهت احتمال خطر برای مغز نیز کاهش پیدا می‌کند.
همچنین عوارض جانبی این روش جراحی نیز بسیار کم بوده و بیمار پس از عمل شرایط جسمی و روحی بهتری خواهد داشت. این موضوع درست است که این روش جراحی آسان بوده و عوارض چندانی ندارد اما مدت زمان انجام عمل نسبت به دیگر روش‌های جراحی طولانی‌تر خواهد بود. همچنین مدت زمان عمل به اندازه و ابعاد تومور نیز بستگی دارد.
اگر سایز و اندازه تومور کوچک باشد، به همان نسبت سختی عمل و مدت زمان آن نیز کاهش پیدا می‌کند. در مقابل اگر جراح با تومور نسبتا بزرگی مواجه باشد، عمل دشوارتر شده و احتمال آسیب رسیدن به بافت‌های مجاور، سیستم عصبی و رگه‌ای خونی افزایش پیدا می‌کند.
جراحی تومور هیپوفیز به روش کرانیوتومی
پزشکان متخصص برای برداشتن تومورهای بزرگ‌تر از روش کرانیوتومی استفاده می‌کنند. در این روش جراح سوراخی در قسمت جلویی جمجمه ایجاد کرده و عمل را از این قسمت انجام می‌دهد. در جراحی کرانیوتومی احتمال آسیب به مغز وجود دارد. به همین جهت بیمار به مهارت و دقت یک جراح حاذق و باتجربه در جراحی تومور هیپوفیز نیاز دارد.
با این حال روش کرانیوتومی‌برای برداشتن تومورهای بزرگ، بهترین و ایمن‌ترین راه است. به این دلیل که جراح تومور مغزی دید و دسترسی بهتری به رشته‌های عصبی و رگه‌ای خونی اطراف تومور دارد.
کلینیک هیپوفیز
امروزه تشخیص و درمان بیماریهای قاعده جمجمه مانند نشت مایع مغزی-نخاعی از بینی ، آدنوم هیپوفیز ، کرانیوفارنژیوم و سایر تومورهای درگیرکننده قدام قاعده جمجمه نیازمند همکاری چند رشته تخصصی و فوق تخصصی برای اداره بهتر بیماری و اتخاذ تصمیم مناسب‌تر در روند درمان بیماران است. جراح مغز و اعصاب ، جراح گوش، حلق و بینی و پزشکان فوق‌تخصص غدد، سه عضو اصلی تیم درمانی بیماریهای قاعده جمجمه هستند.
کلینیک هیپوفیز طبیب در مرکز فوق تخصصی مغز و اعصاب طبیب پذیرای شما بیماران گرامی است .
شناسایی تومور و انتخاب روش جراحی
در جراحی تومور هیپوفیز به هر دو روش کرانیوتومی و ترانس اسفنوئیدال، پزشک متخصص باید اطلاعات لازم درباره تومور را جمع‌آوری کند. معمولاً پیش از عمل، وضعیت بیمار، نوع تومور، محل قرارگیری، اندازه و میزان گستردگی آن به روش‌های تصویربرداری سی تی اسکن و ام آر آی MRI بررسی می‌شود.
پس از این مرحله، متخصصین برای جراحی برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام می‌دهند. همچنین پیش‌بینی‌های لازم برای تخمین میزان موفقیت عمل نیز بررسی می‌شود. در حالت کلی انجام عمل جراحی برای برداشتن تومورهای کوچک بسیار آسان‌تر از تومورهای بزرگ بوده و عوارض جانبی پس از عمل نیز کمتر خواهد بود.
روش نورو آندوسکوپی
یکی‌دیگر از روش‌های خارج کردن تومور، یک روش درمانی کم تهاجمی است. در جراحی اندوسکوپی مغز ، ابزاری شبیه به یک تلسکوپ که دوربینی کوچک بر سر آن تعبیه شده از طریق دهان یا بینی بیمار وارد بدن می‌شود. همچنین این امکان وجود دارد که این روش با ایجاد سوراخی بسیار کوچک درون جمجمه انجام شود. دوربینی که برای دیدن تومور و برداشتن آن استفاده می‌شود، وضوح و کیفیت بسیار بالایی داشته و منجر به سهولت در انجام کار می‌شود.
نکته مهمی که باید پیش از جراحی تومور هیپوفیز توجه داشته باشیم، مطلع کردن پزشک از مصرف دارویی خاص است. این احتمال وجود دارد که به دستور پزشک شما مجبور به قطع مصرف داروی همیشگی خود باشید. بعضی از داروها احتمال خونریزی حین عمل را افزایش می‌دهند. به همین دلیل هرگونه دارو پیش از جراحی باید تحت نظر پزشک مصرف شود.
تشخیص تومور هیپوفیز
معمولاً پزشکان متخصص در تشخیص این نوع تومور دچار مشکل می‌شوند. به این دلیل که بیشتر علائم این بیماری شبیه به بسیاری از بیماری‌ها و عارضه‌های دیگر است. همچنین برخی از افراد تا مدت زمانی پس از شکل‌گیری و بزرگ شدن تومور، هیچ‌گونه علائمی از خود نشان نمی‌دهند.
یکی از مهمترین راه‌های تشخیص برای جراحی تومور هیپوفیز، بررسی شرح‌حال بیمار توسط پزشک و همچنین انجام تصویربرداری از مغز است. با انجام سی تی اسکن یا ام آر آی، پزشک اطلاعات دقیق‌تری از محل قرارگیری تومور و اندازه آن به دست می‌آورد.
یکی‌دیگر از راه‌های تشخیص، آزمایش خون و ادرار است. با انجام این آزمایش‌ها، سطح هورمون‌های موجود در بدن شما مشخص می‌شود.
تست بینایی نیز از دیگر روش‌های تشخیص برای جراحی تومور هیپوفیز است. برخی از افراد با علائمی مانند دوبینی، تاری دید و کاهش بینایی به پزشک مراجعه می‌کنند که برای اطمینان از وجود تومور، آزمایش بینایی برای بیمار تجویز می‌شود.
برای جراحی تومور هیپوفیز معمولاً تیمی از پزشکان متخصص مانند جراح مغز، انکولوژیست، متخصص غدد درون ریز، جراح بینی و… دور هم جمع شده و برای شروع فرایند درمان اقدام می‌کنند. در کنار جراحی، متخصصان از روش‌های دیگری مانند پرتو درمانی، دارو درمانی و… نیز کمک می‌گیرند.
علائم وجود تومور Pituitary در مغز
همان‌طور که اشاره کردیم، این عارضه در بسیاری از افراد بدون هیچ علامتی شروع می‌شود. با این حال علائمی وجود دارد که شما می‌توانید با مشاهده هر کدام از آن‌ها به پزشک مراجعه کرده و نسبت به صحت سلامت خود اطمینان حاصل کنید.
- سردرد
- کاهش بینایی و از دست دادن بینایی محیطی
- اختلال در دوره قاعدگی
- کاهش یا افزایش وزن ناگهانی
- تکرر و افزایش مقدار ادرار
- احساس ضعف و خستگی
- حالت تهوع
- اختلال در نعوظ
- اختلالات خلقی
تأثیر هیپوفیز بر روی هورمون‌ها
توجه داشته باشید که ایجاد تومور Pituitary بر روی میزان ترشح و انتقال هورمون‌ها تأثیر دارد. به همین جهت این امکان وجود دارد که عوارض بیماری در قسمت‌های مختلفی از بدن مشاهده شود. در این صورت بروز علائم در افراد مختلف با توجه به نوع تومور و تغییر در هورمون‌ها، متفاوت خواهد بود.
به‌عنوان مثال اگر سطح تولید هورمون محرک غده تیروئید در بدن زیاد شود، این غده بیش از اندازه نرمال هورمون تیروکسین ترشح می‌کند. این عامل باعث پرکاری تیروئید شده و بر روی سوخت و ساز یا متابولیسم بدن تأثیر مخربی دارد. این دسته از افراد معمولاً علائمی مانند افزایش ضربان قلب، تحریک‌پذیری روده، تعریق زیاد، کاهش وزن و… را تجربه می‌کنند.
آیا جراحی تومور هیپوفیز عوارض دارد؟
بله. در تمامی عمل‌های جراحی، امکان بروز عوارض وجود دارد. از آنجا که Pituitary از مهمترین غدد درون‌ریز داخل مغز است، انجام عمل جراحی برای خارج کردن این تومور نیز با ریسک‌هایی همراه خواهد بود. به همین جهت انتخاب پزشک حاذق و باتجربه در روش‌های مختلف جراحی اهمیت زیادی دارد.
از عوارض پس از عمل می‌توانیم به نشت مایع مغزی نخاع، اختلال در بینایی، افزایش مقدار ادرار، عفونت، خونریزی بینی و… اشاره کنیم. انجام جراحی تومور هیپوفیز زمانی ضرورت دارد که تومور از حالت خوش‌خیم درآمده و ابعاد بسیار بزرگی داشته باشد. معمولاً تومورهای غیر سرطانی با روش‌های درمانی دیگر مانند استفاده از دارو بهبود پیدا می‌کنند.
از اطلاعاتی که در این مطلب بین ما و شما رد و بدل شد، به این نتیجه می‌رسیم که با مشاهده کوچک‌ترین علامت باید به پزشک مراجعه کرده و در پیگیری مشکل سهل‌انگاری نکنیم. از آنجا که معمولاً تومورهای Pituitary خوش‌خیم و غیر سرطانی هستند، اقدام سریع برای تشخیص، ما را در فرایند درمان به بهبودی نزدیک‌تر می‌کند. همان‌طور که اشاره کردیم، تومورهای کوچک با جراحی به راحتی خارج شده و پس از جراحی تومور هیپوفیز مشکل چندانی برای بیمار ایجاد نمی‌شود. در مقابل جراحی و درمان تومورهای بزرگ به مراتب سخت‌تر و پیچیده‌تر هستند.