جراحی مغز، یکی از پیچیده‌ترین عمل‌های جراحی محسوب می‌شود که برای درمان عارضه‌های مختلفی مانند تومور مغزی ، آنوریسم مغزی ، خونریزی مغزی ، پارکینسون و… به دست جراح مغز و اعصاب انجام می‌شود. مهارت و سابقه جراح متخصص از مهمترین فاکتورهایی است که هنگام مراجعه به پزشک و انجام عمل جراحی باید به آن‌ها توجه داشته باشیم. تجربه متخصص بیهوشی از دیگر مواردی است که هنگام جراحی و در پروسه مراقبت‌های بعد از عمل، اهمیت بسیاری پیدا می‌کند.
مغز چیست ؟
مغز انسان از سلول‌هایی تحت عنوان نورون تشکیل شده که مجموعه آن‌ها انتقال دریافت و ارسال اطلاعات شیمیایی و الکتریکی را امکان‌پذیر می‌سازد. مغز دارای سه بخش میانی، عقبی و جلویی بوده که داده‌های لازم را از اندام‌های مختلف بدن دریافت کرده و فرمان لازم جهت عملکرد ماهیچه‌ها را صادر می‌کند.
مغز تنها مرکز هماهنگ‌کننده در بدن انسان است که عملکردهای خودآگاه و ناخودآگاه همچون فرایند یادگیری، تفکر، حافظه و… را در جهتی مشخص هدایت می‌کند. این بخش از بدن انسان مانند دیگر اندام‌ها مستعد عفونت، آسیب، ضربه و خونریزی بوده و هر گونه آسیب و تغییر در ساختار و عملکرد مغز منجر به بروز عارضه یا مشکلی در این قسمت از بدن می‌شود.
جراحی مغز چیست ؟
جراحی مغز به روش‌هایی پزشکی گفته می‌شود که در ترمیم مشکلات ساختاری در مغز نقش دارند. در حال حاضر در سرتاسر جهان روش‌های متفاوتی از جراحی مغز وجود دارد که به فاکتورهای متعددی مانند شرایط سلامتی بیمار، ناحیه آسیب‌دیده در مغز، نوع ناهنجاری مغزی و… وابسته هستند.
علم جراحی طی سال‌های اخیر با پیشرفت چشمگیری روبرو بوده است و این امکان برای جراحان فراهم شده تا تنها با برداشتن تکه‌ای از جمجمه ( کرانیوتومی ) یا ایجاد برشی کوچک، مشکل موجود را تشخیص داده و عمل جراحی مناسب را انجام دهند.
هر روشی که ناهنجاری‌های مرتبط با مغز شما را کنترل و درمان کند، جراحی مغز نامیده می‌شود. مغز انسان بخش مهمی از سیستم عصبی مرکزی است که کنترل تکلم، حرکت، حافظه، یادگیری، تفکر و… را بر عهده دارد. در روش‌های مختلف جراحی مغز، علاوه بر خارج کردن تومور، ترمیم بخش‌های آسیب‌دیده مغز مانند پارگی رگ‌های خونی نیز انجام می‌شود.
به طور کلی جراحی‌های مغز به دو روش باز و بسته انجام می‌شود که معمولا روش‌های جراحی بسته، میزان ریسک و خطر کمتری به همراه دارند. همچنین شدت تهاجم این روش جراحی بسیار کمتر از روش‌های سنتی است.
بیماری هایی که برای درمان نیاز به جراحی مغز دارنند
بیماری‌ها، عارضه‌ها و ناهنجاری‌های مختلفی مرتبط با مغز وجود دارند که برای درمان بیمار باید به جراحی مغز متوسل شد. در ادامه اشاره مختصری به این مشکلات و بیماری‌ها خواهیم داشت.
- شکل‌گیری عروق خونی غیرطبیعی
- آنوریسم مغزی
- خونریزی مغزی
- آبسه مغز
- جراحی صرع و تشنج
- بیماری پارکینسون
- ایجاد لخته خون در مغز و رگ‌های خونی
- آسیب‌های عصبی
- انواع تومور مغزی
- سکته مغزی
- وجود مایع در مغز
- فشار ایجاد شده در جمجمه ناشی از ضربه به سر
- شکستگی جمجمه
- و…
روش های جراحی مغز
روش بیوپسی
بیوپسی یا نمونه‌برداری یکی از رایج‌ترین روش‌های تشخیص ناهنجاری یا وجود توده در مغز است. نمونه‌برداری در این روش توسط پزشک متخصص انجام شده و در نهایت نمونه حاصل از آن به پاتولوژیست تحویل داده می‌شود. در این روش با ایجاد برشی بسیار کوچک در ناحیه مورد نظر، ابزاری نازک و به شکل سوزن وارد جمجمه شده و به این طریق موقعیت موجود بررسی می‌شود.
روش کرانیوتومی
روش کرانیوتومییکی دیگر از روش‌های جراحی مغز، کرانیوتومی است. در این روش جراح با برداشتن تکه‌ای از جمجمه، دسترسی خود به مغز را آسان کرده و اقدامات لازم جهت درمان را انجام می‌دهد. انتخاب جراح حاذق و باتجربه در این روش اهمیت بسیاری دارد. به این دلیل که جراح باید با ظرافت و مهارت کامل بخشی از جمجمه را برداشته و پس از عمل نیز تکه را به درستی سر جای خود قرار دهد.
معمولا از روش کرانیوتومی‌برای موارد زیر استفاده می‌شود:
- برای خارج کردن تومور
- خارج کردن لخته خون
- کاهش فشار داخل جمجمه پس از سکته مغزی
- ترمیم شکستگی جمجمه
- درمان آنوریسم مغزی
- رفع پارگی در غشای پوشاننده مغز
- کمک به درمان بیماری صرع
- خارج کردن آبسه مغز
- درمان ناهنجاری‌های شریانی وریدی
عوارض جراحی مغز کرانیوتومی
روش‌های جراحی کرانیوتومی به ندرت احتمال خطر و عوارض جانبی را افزایش می‌دهند. در ادامه به چند مورد از این عوارض اشاره‌ای خواهیم داشت:
- رفتن به کما
- اختلال در گفتار
- اختلال در حافظه و تمرکز
- عدم تعادل
- فلج شدن
- نوسان در فشار خون
- احتمال بروز ذات الریه
- ایجاد لخته خون
- خونریزی مغزی
- و…
اهمیت متخصص بیهوشی در جراحی مغز
یکی از مهمترین افرادی که هنگام جراحی مغز باید در اتاق عمل حضور داشته باشد، متخصص بیهوشی است. پزشکی که در این زمینه تحصیل کرده و تجربه‌های زیادی به دست آورده است، بهترین گزینه برای مدیریت عمل جراحی از ابتدا تا پایان این پروسه محسوب می‌شود. متخصصین بیهوشی باید توانایی مدیریت درد را داشته باشند و همچنین نسبت به مراقبت‌های ویژه مهارت و تجربه کافی داشته باشند.
معمولا یک یا دو روز پیش از عمل متخصص بیهوشی با بیمار ملاقات کرده و از وضعیت سلامتی او آگاه می‌شود. همچنین یک متخصص بیهوشی وظیفه دارد تا در مورد احتمال خطر و عوارض جانبی پس از عمل، اطلاعات کافی را در اختیار بیماران قرار دهد.
جمع‌آوری این اطلاعات نقش مهمی در انتخاب دارو در فرایند بیهوشی دارد. همچنین متخصص بیهوشی وظیفه دارد حین عمل، علائم حیاتی بیمار را بررسی و کنترل کند. از دیگر مواردی که این شخص مهم در اتاق عمل باید به آن توجه داشته باشد، کنترل سطح اکسیژن خون، فشار خون و جریان گردش خون در مغز است.
جراحی مغز بیدار
یکی از روش‌های جراحی مغز که در سال‌های اخیر نیز از آن استقبال شده است، جراحی مغز بیدار است. در این نوع از جراحی بیمار به روشی خاص هوشیار باقی مانده تا نتیجه تست بینایی، گفتار، حرکت و… که توسط جراح مغز و اعصاب حین عمل پرسیده می‌شود را پاسخ دهد. منظور از هوشیاری، بیدار ماندن بیمار در طول زمان عمل نبوده و این هوشیاری تنها در موقعیت‌هایی که جراح نیاز به دریافت اطلاعات از بیمار دارد، انجام می‌شود.
از این روش معمولا برای خارج کردن تومورهایی استفاده می‌شود که وجود آن‌ها بر روی عملکردهای حیاتی بیمار تأثیر چشمگیری دارد. متخصص بیهوشی در جراحی مغز بیدار نقش بسیار مهمی دارد. ارائه داروهای آرام‌بخش یا مسکن حین عمل، کنترل فشار خون، میزان اکسیژن خون، ضربان قلب و… از مهمترین وظایف متخصص بیهوشی در این نوع جراحی است. همچنین متخصص بیهوشی میزان سطح دارو جهت بیهوشی و هوشیار ماندن بیمار را حین عمل جراحی تنظیم و کنترل می‌کند.
خطر احتمالی در جراحی مغز
تمامی‌روش‌های جراحی ممکن است به خطر و عوارض احتمالی منتهی شوند. جراحی مغز نیز با توجه به پیچیده بودن فرایند جراحی، با خطر و ریسک همراه است. در ارتباط با عوارض احتمالی مرتبط با جراحی مغز می‌توانیم به موارد زیر اشاره داشته باشیم:
- سکته مغزی
- اختلال در حافظه
- خونریزی مغزی
- تشنج
- عفونت
- تورم مغز
- رفتن به حالت کما
- اختلال در گفتار و عدم تعادل
- اختلال بینایی
- ایجاد لخته خون
- ایجاد حساسیت به داروی بیهوشی
- و…
مراقبت‌های پزشکی برای جراحی مغز
برنامه‌ریزی و آماده شدن برای جراحی، اولین قدمی است که بیمار و پزشک باید این گام را به درستی بردارند. به عنوان مثال پزشک متخصص در این مرحله باید تمامی معاینه‌های پزشکی و آزمایش‌های لازم را انجام داده و با مشاهده نتایج روش جراحی مناسب جهت درمان بیمار را انتخاب کند.
شما به عنوان بیمار باید اطلاعات مرتبط با داروهای مصرفی خود را در اختیار پزشک متخصص و جراح قرار دهید. این احتمال وجود دارد که پزشک مصرف دارو چند روز پیش از عمل را محدود کند. همچنین مصرف مشروبات الکلی و سیگار قبل از عمل نیز ممنوع خواهد بود.
بیماران پس از عمل جراحی و ترخیص از بیمارستان باید تا مدت‌ها تحت نظر پزشک متخصص باشند. مدت زمان بهبودی با توجه به شدت بیماری، نوع عمل، وضعیت سلامتی بیمار و مواردی از این قبیل متغیر خواهد بود. به عنوان مثال افرادی که جراحی مغز سختی داشته‌اند حداقل یک هفته پس از عمل باید در بیمارستان تحت نظر باشند. بیماران پس از مرخص شدن حداقل تا چند هفته بعد باید از انجام فعالیت‌های سخت روزانه پرهیز کنند.
نتیجه گیری و جمع بندی
حفظ سبک زندگی سالم پس از جراحی مغز در بهبود کیفیت زندگی اهمیت بسیاری دارد. فعالیت‌های سبک روزانه مانند پیاده‌روی، یکی از مهمترین فاکتورها در داشتن یک زندگی سالم و نرمال است. داشتن رژیم غذایی متناسب با سن، وزن و شرایط زندگی، از دیگر مواردی است که پس از جراحی مغز باید به آن توجه داشته باشیم. همچنین متخصصین به بیماران پس از عمل توصیه می‌کنند تا از مصرف سیگار و مشروبات الکلی دوری کنند.
