انواع تومور های مغزی

سلول‌های بدن تحت نظر یک سیستم هوشمند رشد می‌کنند و تکثیر می‌شوند و همواره میزان فعالیت و تولید آن‌ها تحت نظارت کنترل کننده‌هایی قرار دارد. اما اگر بنابر شرایطی این تکثیر از کنترل بدن خارج شود، سلول‌هایی که با سرعت زیاد بر جمعیت‌شان اضافه می‌شود، برای بدن دردسر ساز شده و در عملکرد آن اختلال ایجاد می‌کنند. سلول‌هایی که به‌طور غیر عادی تکثیر می‌شوند در کنار هم توده‌ای تشکیل می‌دهند که در اصطلاح تومور نامیده می‌شود. حضور تومورها در نقاط گوناگون بدن می‌تواند در عملکرد اعضا و اندام‌ها اختلال ایجاد کند و عوارض گوناگونی به همراه داشته باشد. در ادامه این مقاله به بررسی انواع تومورهای مغزی خواهیم پرداخت.

انواع تومورهای مغزی

این تومورها ممکن است درون جمجه نیز حضور پیدا کنند که در این صورت به آن‌ها تومور مغزی گفته می‌شود. تومورهای مغزی انواع گوناگونی دارند؛ به طوری که دو حدود ۱۵۰ نوع از آن‌ها شناخته شده است. اما به صورت کلی می‌توان آن‌ها را در دو دسته تومور اولیه و تومور متاستاتیک قرار داد. این دسته‌بندی در حقیقت بر اساس منشا تشکیل تومور انجام می‌شود.

تومورهای اولیه در بافت مغز آغاز به تکثیر می‌کنند و خود دسته بندی متعددی دارند. تومورهای اولیه را نیز بر اساس محل قرار گیری می‌توان به دو دسته گلیال (Glial) و غیر گلیال (Non-Glial) تقسیم بندی نمود. تومورهای گلیال در واقع از سلول‌های گلیال تکثیر شده‌اند و به این بیماری تومور مغزی گلیوم نیز می‌گویند. سلول‌های گلیال درواقع به عنوان پشتیبان سلول‌های عصبی، مغز را احاطه می‌کنند. این نوع تومورها با بافت مغز عجین شده و درون آن واقع شده‌اند. تومورهای غیر گلیالی به بافت مغز کاری ندارند و منشا آن‌ها بافت‌ها و ضمائم مغزی مانند رگ‌ها، اعصاب و غدد است.

تومورهای متاستاتیک منشا خارج از مغز دارند. گاهی بیمار دچار سرطان در بخش‌هایی از بدن شده است؛ برای مثال به سرطان سینه یا ریه مبتلا شده و تومور در آن قسمت دچار متاستاز مغزی می‌گردد. این فرآیند، می‌تواند سلول‌های غیر عادی تومور را از طریق خون به مغز منتقل کند و در آنجا تومور جدیدی ایجاد نماید. در حدود 25 درصد از بیماران مبتلا به سرطان، دچار متاستاز و ایجاد تومور متاستاتیک در مغز می‌شوند.

دسته بندی دیگری که برای انواع تومور مغزی در نظر گرفته می‌شود بر اساس شدت بیماری است و آن را به دو دسته تومور‌های خوش خیم مغزی و تومور های بدخیم مغزی  تقسیم می‌کنند. تومورهای اولیه مغز می‌توانند خوش خیم یا بدخیم باشند، اما تومورهای متاستاتیک، بدخیم هستند.

انواع تومورهای مغزی خوش خیم

یکی از انواع تومورهای خوش خیم و بسیار نادر، کوردوما (Chordoma) است که از بقایای سلول‌ها ایجاد می‌شود. این نوع، تومور بسیاری نادر است و در سنین بالای 50 سال پدیدار می‌شود. این تومورها در پایین جمجمه یا ستون فقرات تشکیل می‌گردند و عموما به عنوان تومور ستون فقرات شناخته می‌شوند؛ اما حضور آن در جمجمه می‌تواند به بافت عصبی مغز فشار وارد کند. درصد بسیار کمی از تومورهای اولیه از این نوع هستند.

تومورهای کرانیوفارنژیوم (Craniopharyngioma) از بافت‌های اولیه غده هیپوفیز ایجاد می‌شوند. به همین دلیل افراد در هر سنی حتی پیش از تولد نیز ممکن است به آن دچار گردند. این نوع تومور مغزی بسیار نادر است؛ با این حال به دلیل محل وقوع تومور، دسترسی به آن راحت نیست. از آنجا که وظیفه اصلی غده هیپوفیز، کنترل سطح هورمون‌های بدن است، حضور این تومور می‌تواند در عملکرد آن اختلال ایجاد نماید و بیمار ممکن است به هورمون درمانی نیاز پیدا کند.

دسته دیگری از انواع تومورهای مغزی که در دسته تومورهای خوش خیم و اولیه قرار می‌گیرند، گانگلیوسیتوم‌ها (Gangliocytoma) ، گانگلیوماها (ganglioma) و گانگلیوماهای آناپلاستیک (anaplastic ganglioglioma) هستند. این تومورها در همه بخش‌های مرکزی مغز دیده می‌شوند؛ مهمترین عارضه‌ای که این تومورها ایجاد می‌کنند، صرع و تشنج است.

تومورهای گلوموس ژوگولار (Glomus jugulare) از سلول‌های جمجه ایجاد می‌شوند و معمولا در سوراخ ژوگولار رشد می‌کنند. سراخ ژوگولار محلی است که رگ ژوگولار و چند عصب مهم از جمجمه خارج می‌شوند. این نوع تومور معمولا پس از 60 سالگی رخ می‌دهد و از انواع تومورهای بی‌خطر و نادر است.

 

دسته بندی تومورهای مغزی خوش خیم

تومور مغزی مننژیوم (Meningiom) از مننژ آغاز می‌شوند. مننژ، غشایی است که مغز و نخاع را احاطه کرده است. این نوع تومورها معمولا خوش خیم هستند اما درصد خیلی کمی هم ممکن است پیشرفت کند. در حدود 90 درصد از انواع تومورهای مغزی از این نوع هستند.

پینه‌ئوسیتوم (Pineocytoma) یک تومور خوش خیم با رشد آهسته است که از سلول‌های پینه‌آل یا غده صنوبری آغاز می‌شود. این غده محل تولید هورمون ملاتونی است که می‌تواند چرخه خواب و بیداری را کنترل و تنظیم کند. این تومور معمولا در بزرگسالان دیده می‌شود و آسیب جدی وارد نمی‌کند.

تومور آدنوم هیپوفیز (Adenoma) از انواع تقریبا شایع تومورهای مغزی است. این نوع تومورها اغلب خوش خیم هستند و رشد کندی دارند. این تومور غده هیپوفیز را درگیر می‌کند و بیشتر در افراد 30 تا 40 سال و برخی موارد در کودکان دیده می‌شوند. از آنجا که این تومورها به راحتی قابل درمان هستند، از انواع خوش خیم شناخته می‌شوند.

تومور شوانوما (Schwannoma) از انواع تومورهای مغزی شایع است که محل وقوع آن‌ها سلول‌های لایه محافظ رشته‌های عصبی است. این تومورها در برگسالان دیده شده و خوش خیم هستند اما ممکن است رشد آن‌ها به مغز فشار وارد کند.

نوع دیگری ازتومورهای خوش خیم، هماژیوبلاستوما (hemangioblastoma) است. این تومور رشد آهسته‌ای دارد و از رگ‌های خونی آغاز می‌شود. در حدود دو درصد از تومورهای مغزی از این نوع هستند. بیشتر افراد 40 تا 60 ساله با این تومور درگیر می‌شوند.

 

انواع تومورهای مغزی بدخیم

همانطور که صحبت شد گلیوما از انواع بسیار شایع تومورهای مغزی است و شامل سلول‌های گوناگون می‌شود. از شایع‌ترین انواع آن می‌توان به آستروسیتوم‌ها (Astrocytoma) اشاره کرد. محل این سلول‌ها، بافت‌های پشتیبانی و محافظتی مغز است. ابتلا به این تومور، سن مشخصی ندارد و ممکن است در هر بخشی از مغز ایجاد شود. رشد این تومورها در کودکان خطر کمتری نسبت به بزرگسالان دارد.

اپاندیوم (Ependymoma) نوع دیگری از تومورهای بدخیم است. آغاز رشد این تومور در سلول‌های اپاندمی مغز در محلی است که مایع نخاعی وارد مغز می‌شود. این نوع تومور مغزی در کودکان و خردسالان بسیار شایع است و به دلیل محل قرار گیری تومور، امکان جراحی آن به طور کامل وجود ندارد و ممکن است نیاز به درمان‌های تکمیلی داشته باشد. در حدود سه درصد از تومورهای مغزی از این نوع هستند.

از خطرناک‌ترین انواع تومور گلیال، گلیوبلاستوما مولتی فرم (Glioblastoma multiforme) است. این تومورها بیشتر در افراد بالای 50 سال شایع هستند. رشد این نوع تومور بسیار سریع است. منطقه هدف این تومور نیز بافت‌های داخلی مغز است. رشد این تومورها به قدری سریع است که می‌توانند در مدت شش ماه منجر به مرگ بیمار شود. در حدود 47 درصد از انواع تومورهای مغزی، از این نوع هستند.

نوع دیگری از تومورهای بدخیم مغزی که بیشتر در کودکان دیده می‌شود، مدولوبلاستوما (Medulloblastomas) است. محل ایجاد این تومور درون مخچه است؛ مخچه قسمت کوچک‌تر و پایینی مغز محسوب می‌شود. این توورها رشد بسیار سریعی دارند و توسط مایع نخاعی در مغز پخش شده و متاستاز می‌دهند.

از سلول‌های سازنده میلین که به عنوان عایق نوارهای عصبی مغز عمل می‌کنند، تومور الیگودندروگلیوما (Oligodendroglioma) ایجاد می‌شود. در حدود 4/9 درصد از تومورهای مغز از نوع تومورهای اولیه را این تومور تشکیل می‌دهد. رشد این تومور در بزرگسالان و کودکان دیده می‌شود.

 

تومورهای مغزی در کودکان

تومور رابدوئید (Rhabdoid) از تومورهای بسیار بدخیم و تهاجمی است. بیشتر کودکان مورد تهاجم این نوع تومور قرار می‌گیرند. این تومورها به سرعت در سراسر سیستم عصبی پخش می‌شوند. منشا این تومور مشخص نیست اما بیشتر در قسمت مخچه ایجاد و منتشر می‌گردد.

تومور مغزی در کودکان با بزرگسالان متفاوت است؛ چون بافت‌های متفاوتی را درگیر می‌کند و مسئله حیاتی در این مورد این است که کودکان در حال رشد هستند و استفاده از روش‌های درمانی متداول مثل شیمی درمانی یا پرتو درمانی ممکن است در رشد مغزی آن‌ها اختلال ایجاد کند. برخی انواع تومورهای مغزی در میان کودکان و بزرگسالان دیده می‌شوند اما برخی دیگر بیشتر در کودکان بروز می‌کنند.

دسته بندی سازمان بهداشت جهانی برای انواع تومورهای مغزی

در میان دسته بندی‌هایی که برای انواع تومورهای مغزی توسط مراکز گوناگون ارائه می‌شود، دسته بندی سازمان بهداشت جهانی (WHO) جامع‌تر و معتبرتر است. این دسته بندی بر اساس بدخیم یا خوش‌خیم بودن تومور، سرعت رشد و میزان تهاجم، نفوذ و گستردگی، سرعت عود تومور و اینکه چقدر مستعد نکروز است، خواهد بود.

تومورهای با درجه کم

• درجه 1: این تومورها خوش خیم هستند و غالبا می‌توان آن‌ها را با عمل جراحی درمان کرد. این تومورها در بدن نفوذ نداشته و رشد بسیار آهسته‌ای دارند. آستروسیتوم پیلوسیتیک، کرانیوفارنژیوم، گانگلیوسیتوم و گانگلیوگلیوما از نمونه‌های این نوع تومورها هستند.
• درجه 2: رشد این تومورها تقریبا آهسته است و تا حدودی نفوذ کمی دارند. با این حال ممکن است درمان شوند و دفعات بعدی با شدت بیشتری مجددا پدیدار گردند. آستروسیتوما، پینهوسیتوم و الیگودندروگلیوما از جمله این تومورها هستند.

تومورهای با درجه بالا

• درجه 3: این نوع تومورها بدخیم هستند و در بدن نفوذ خواهند داشت. در صورت درمان نیز احتمال بازگشت قوی‌تر آن‌ها وجود دارد. از جمله این نوع تومورها می‌توان به آستروسیتوم آناپلاستیک، اپاندیموم آناپلاستیک و الیگودندروگلیوما آناپلاستیک اشاره کرد.
• درجه 4: این نوع تومورها بسیار بدخیم هستند و سرعت رشد و تهاجم بالایی دارند. نفوذ این نوع، بسیار شدید است و به سرعت عود می‌کند و بسیار مستعد نکروز است. انواع تومورهای مغزی گلیوبلاستوما مولتی فرم، نوروبلاستوما، مدولوبلاستوما و اپندیموبلاستوما، چنین ویژگی‌هایی دارند.