تومور مغزی مدولوبلاستوما

تومور مغزی زمانی ایجاد می‌‌شود که رشد سلول‌های سالم مغز از کنترل خارج شده و توده تشکیل شود. به طور کلی، تومور‌ها به دو دسته تومور مغزی بدخیم و تومور مغزی خوش ‌خیم تقسیم می‌شوند. تومور مغزی بدخیم می‌‌تواند رشد کرده و در بخش‌های دیگر بدن هم پخش شود اما تومور خوش خیم منتشر نمی‌‌شود. مدولوبلاستوما یک نوع تومور مغزی است که در بخش مخچه رخ می‌دهد. تومور مغزی مدولوبلاستوما، بیشترین درصد شیوع را در کودکان دارد. در ادامه قصد داریم به بررسی این نوع تومور مغزی کودکان و روش‌های درمان آن بپردازیم.

تومور مغزی مدولوبلاستوما چیست؟

مدولوبلاستوما (Medulloblastoma) نوعی تومور مغزی بدخیم یا سرطانی است که از بخش پایینی و پشتی مغز، به نام مخچه آغاز می‌شود. مخچه در هماهنگی، تعادل و حرکت عضلات دخیل است. مدولوبلاستوما همیشه به عنوان تومور سرطانی گرید ۴ طبقه بندی می‌شود و سرعت رشد بسیار بالایی دارد. این نوع تومور، به گسترش به دیگر نواحی پیرامون مغز و نخاع از طریق مایع مغزی نخاعی تمایل دارد اما به ندرت به سایر نقاط بدن گسترش می‌‌یابد. تومور مغزی مدولوبلاستوما نادر است اما شایع ‌ترین تومور سرطانی مغزی در کودکان بوده و در بزرگسالان به ندرت رخ می‌دهد.

دلایل ایجاد تومور مغزی مدولوبلاستوما

هنوز علت دقیق ایجاد تومور مغزی مدولوبلاستوما مشخص نیست؛ اما شواهد نشان می‌دهد که این بیماری نتیجه اشتباهی است که در ابتدای رشد سلول‌های مغز رخ داده است.

در موارد زیادی، ناهنجاری‌های کروموزومی عامل ایجاد این نوع تومور هستند که ارثی نبوده و از طریق والدین به فرزندان منتقل نمی‌شوند. اما این جهش‌ها می‌توانند در زمانی نامشخص از رشد کودک حتی در دوره جنینی ایجاد گردند. با این حال، هیچ راهی برای پیش بینی اینکه چه کودکانی ممکن است به تومور مغزی مدولوبلاستوما دچار شود، وجود ندارد.

اگر چه مدولوبلاستوما از طریق وراثت منتقل نمی‌شود، اما در کودکان مبتلا به سندرم گورلین یا سندرم تورکوت، احتمال بیشتری برای بروز مدولوبلاستوم وجود دارد.دانشمندان در حال بررسی میزان تاثیر عوامل محیطی مانند اشعه، مواد شیمیایی، خوراکی‌ها و دیگر موارد بر روی تومور‌های مغزی هستند اما در حال حاضر هیچ دلیل محکمی‌برای ارتباط این دو یافت نشده است.

عامل‌های خطر این نوع تومور چیست؟

هر چیزی که که احتمال ایجاد تومور مغزی مدولوبلاستوما را افزایش دهد، عامل خطر محسوب می‌شود. اگر چه علت اصلی مدولوبلاستوما شناخته شده نیست، اما موارد خاصی ممکن است خطر را افزایش دهند. همچنین، عامل‌های خطر معمولا بر رشد تومور تاثیر می‌‌گذارد، اما به طور مستقیم سبب ایجاد تومور نمی‌‌شود. لازم به ذکر است، برخی از افراد ممکن است با وجود داشتن چندین عامل خطر، هیچ ‌گاه به تومور مبتلا نشوند و برخی نیز بدون داشتن هیچ عامل خطری، دچار تومور ‌شوند. به نظر می‌‌رسد که عوامل زیر می‌تواند خطر ابتلا به مدولوبلاستوما را افزایش ‌دهد.

• این تومور بیشتر در کودکان شایع بوده و در بزرگسالان بسیار نادر است.
• مدولوبلاستوما شایع ‌ترین تومور بدخیم مغزی در کودکان است و شامل حدود ۲۰ درصد از کل تومور‌های مغزی کودکان می‌شود.
• بیشتر موارد تومور مغزی مدولوبلاستوما پیش از ۱۶ سالگی و معمولا در کودکان بین ۳ تا ۸ سال گزارش شده است.
• درصد شیوع مدولوبلاستوم در پسران بیشتر از دختران است.
• تشکیل این نوع تومور در افراد مبتلا به سندرم‌های مزمن سرطانی مانند سندرم تورکوت و سندرم گورلین بیشتر است.
• برخی از جهش‌های ژنی تواند خطر شکل گیری تومور مغزی مدولوبلاستوما را افزایش دهد.

راه‌های پیشگیری از ایجاد تومور مغزی مدولوبلاستوما

توجه داشته باشید که هنوز علت تشکیل تومور مغزی مدولوبلاستوما و و دیگر تومور‌های مغزی مشخص نشده است؛ بنابراین در حال حاظر هیچ راهی برای پیشگیری از تشکیل شدن آن‌ها وجود ندارد.

روش‌های تشخیص مدولوبلاستوما

پیش از شروع درمان، باید تشخیص کامل و درستی انجام شود. پس از معاینه بالینی و بررسی سوابق پزشکی،جراح تومور مغزی برای تعیین نوع و محل تومور، آزمایش‌های گوناگونی را انجام می‌دهد که در ادامه به معرفی آن خواهیم پرداخت.

معاینه عصبی

معاینه عصبی به منظور بررسی وضعیت تعادل، بینایی، شنوایی و رفلکس بیمار انجام می‌شود تا مشخص شود چه بخش‌هایی از مغز تحت تاثیر تومور قرار گرفته است.

روش‌های تصویر برداری

به کمک روش‌های تصویر برداری مانند ام آر آی  و سی تی اسکن می‌توان تصاویر دقیقی از ساختار‌های داخل مغز و ستون فقرات به دست آورد و می‌تواند به تعیین محل و اندازه تومور مغزی کمک کند. علاوه بر این، ‌ تصویر برداری برای تعیین فشار یا انسداد مسیر‌های مایع مغزی نخاعی کاربرد دارد. همچنین، از این روش پس از عمل جراحی تومور مغزی استفاده می‌شود تا مشخص شود که چه مقدار از تومور در عمل جراحی برداشته شده است.

آزمایش نمونه بافتی یا بیوپسی

ممکن است در صورتی که روش‌های تصویر برداری جهت تشخیص کافی نباشد، گرفتن نمونه از تومور یا بیوپسی مغزی  انجام شود. همچنین، از نمونه‌ برداری از بافت جهت تایید تشخیص استفاده می‌شود. جراح مغز و اعصاب پس از خارج کردن تومور، نمونه‌ای از آن را به آزمایشگاه می‌فرستد تا مورد آنالیز و بررسی قرار گیرد تا مطمئن شود که تومور از نوع مدولوبلاستوما است.

آزمایش ژنتیکی

روی برخی از سلول‌های توموری، به منظور یافتن تغییرات در DNA معروف به نشانگر‌های مولکولی، آزمایش ژنتیکی انجام می‌شود تا از این طریق انواع مختلف مدولوبلاستوما را که زیر گروه نامی‌ده می‌شوند، شناسایی کنند. پزشکان پس از شناخت زیر گروه، برنامه درمانی را تهیه می‌‌کنند.

آزمایش مایع مغزی نخاعی

برای بررسی اینکه آیا مدولوبلاستوما گسترش یافته است یا خیر، ممکن است، آزمایش مایع مغزی نخاعی نیز انجام شود. نمونه ‌برداری از مایع مغزی نخاعی یا آزمایش پونکسیون کمری مدتی پس از جراحی اولیه انجام می‌‌شود که شامل قرار دادن یک سوزن بین دو استخوان در ستون فقرات پایین بدن است تا مایع مغزی نخاعی را از اطراف نخاع بیرون بیاورد.

‌علائم تومور مدولوبلاستوما چیست؟

بیماران مختلف دارای ‌علائم متفاوتی هستند که در فهرست زیر به برخی از ‌علائم شایع اشاره شده است.

• سر درد (ممکن است در صبح بدتر شود)
• خستگی
• حالت تهوع یا استفراغ (ممکن است بیشتر در صبح رخ دهد)
• عدم تعادل
• اختلال در مهارت‌های حرکتی
• خم شدن سر به یک طرف

اگر مدولوبلاستوما به سایر نقاط مغز و نخاع گسترش یابد. ممکن است، ‌علائم زیر مشاهده شود:

• درد پشت
• مشکل در پیاده روی
• ناتوانی در کنترل عملکرد مثانه و روده

آیا مدولوبلاستوما قابل درمان است؟

میزان موفقیت درمان در بیماران مبتلا به تومور مغزی مدولوبلاستوما به سن بیمار و میزان گسترش تومور بستگی دارد. همچنین، کودکان باید در مراکز درمانی مجهز به آخرین فناوری در زمینه تومور‌های مغزی که متخصصان با تخصص و با تجربه در آن حضور دارند، درمان شوند تا احتمال درمان افزایش یابد.

• اگر بیماری گسترش نیافته باشد، احتمال موفقیت بسیار بالا است.
• اگر بیماری به نخاع گسترش یافته است، میزان موفقیت کاهش می‌یابد.
• میزان موفقیت در کودکان کمتر از ۳ سال هم کاهش می‌یابد، زیرا بیماری در این افراد تهاجمی‌تر است.

روش‌های درمان تومور مغزی مدولوبلاستوما

روش درمان تومور مغزی مدولوبلاستوما بر اساس عوامل مختلفی چون سن بیمار، اندازه و محل تومور، میزان گسترش سلول‌های سرطانی به سایر بخش‌های سیستم عصبی یا بدن انتخاب می‌شود. ممکن است از یک یا چند روش درمانی زیر برای درمان این نوع تومور مغزی استفاده شود.

جراحی تومور

درمان مدولوبلاستوما تقریبا همیشه شامل انجام عمل جراحی برای برداشتن تومور و یا بخش زیادی از آن است تا حدی که ایمن بوده و حداقل آسیب را به بافت اطراف مغز وارد کند. لازم به ذکر است که اگر پزشکان بتوانند بخش زیادی از تومور را از بین ببرند، ‌ در حالی که سایر عملکرد‌های مغز دست نخورده باقی مانده باشد، شانس موفقیت درمان تا میزان زیادی بالا می‌رود. همچنین، اگر تومور، مایع مغزی نخاعی اطراف مغز و ستون فقرات را مسدود کرده باشد، پزشکان ممکن است از جراحی برای هدایت مایع مغزی نخاعی به محلی دیگر استفاده کنند.

شیمی درمانی

معمولا کودکان مبتلا به مدولوبلاستوما، پس از عمل جراحی شیمی درمانی می‌‌شوند تا سلول‌های سرطانی باقی مانده از بین بروند. برای بزرگسالان، علاوه بر پرتو درمانی، ممکن است شیمی درمانی هم انجام شود.

پرتو درمانی

در روش پرتو درمانی یا رادیوتراپی از پرتو‌های پر انرژی برای تخریب سلول‌‌های سرطانی استفاده می‌شود. پرتو درمانی مغز و ستون فقرات در تمام بزرگسالان مبتلا به مدولوبلاستوما پس از عمل جراحی انجام می‌شود تا رشد تومور‌های باقی مانده را که نمی‌‌توان با عمل جراحی از بین برد و سلول‌های توموری که ممکن است در مایع مغزی نخاعی گسترش یابند را متوقف کند. همچنین، ‌ پرتو تابش به تومور مغزی، تماس تومور با دیگر قسمت‌های مغز یا اندام‌‌ها را کاهش می‌دهد. با توجه به سن و وضعیت بیمار، برخی از کودکان نیز پرتو درمانی می‌شوند.

روش‌های پرتو درمانی جدید به پزشکان کمک می‌کند تا تومور‌های مغزی را دقیق‌تر مورد هدف قرار دهند و بیمار بیشترین میزان اشعه را با کمترین آسیب به سلول‌های سالم خواهد داشت.

پروتون درمانی نوعی پرتو درمانی است که در آن از تابش پروتون‌ها به جای اشعه ایکس برای درمان تومور مغزی مدولوبلاستوما استفاده می‌کنند. در این روش، دوز‌های اشعه بالا را به طور مستقیم به محل تومور مغزی می‌‌رساند و حداقل آسیب به بافت سالم اطراف را ایجاد خواهد کرد. همچنین، در پروتون درمانی می‌‌توان میزان دوز پرتو‌ها به اندام‌‌های خاصی از بدن را کاهش داد.