تومور مغزی در کودکان، علائم ،تشخیص و درمان

تومور مغزی در کودکان، به دلیل وجود توده‌ یا رشد غیرطبیعی سلول‌هایی است که در مغز کودک یا در بافت و ساختارهای نزدیک به آن ایجاد می‌شود. انواع مختلفی از تومور مغزی در کودکان وجود دارد که برخی از آن‌ها غیرسرطانی (تومور مغزی خوش خیم) و برخی دیگر سرطانی (تومور مغزی بدخیم) هستند. شنیدن این خبر که کودکی به تومور مغزی مبتلا است، قطعاً خبری بسیار تاسف‌بار و طاقت‌فرسا است؛ اما درک و آگاهی در مورد این بیماری و روش‌های درمانی، می‌تواند به والدین کمک کند تا با این مسئله بهتر روبرو شوند. در این مطلب، به تعریف، علائم و نشانه‌ها، روش‌های تشخیص، علل، روش‌های درمان و موارد مهم دیگر در خصوص تومور مغزی در کودکان می‌پردازیم.

آشنایی با قسمت‌های مختلف مغز

مغز در داخل جمجمه قرار دارد و از این طریق در برابر صدمات احتمالی محافظت می‌شود. بین مغز و جمجمه، سه لایه‌ی غشایی به نام مننژ وجود دارد که به طور کامل مغز و نخاع را می‌پوشانند و به محافظت از آن کمک می‌کنند. بین دو لایه از این لایه‌ها فضایی وجود دارد که حاوی مایعی به نام مایع مغزی نخاعی (CSF) است که در اطراف مغز و نخاع گردش می‌کند. قسمت‌های اصلی مغز عبارتند از:

 

مخ:

این قسمت در بالای سر قرار دارد و بزرگ‌ترین قسمت مغز محسوب می‌شود. مخ، از دو نیم‌کره تشکیل شده است که کنترل تفکر، یادگیری، حافظه، حل مسئله، احساسات، لمس و آگاهی از وضعیت بدن را بر عهده دارد.

مخچه:

قسمت پشتی مغز است و کنترل حرکت، تعادل و هماهنگی را انجام می‌دهد.

ساقه مغز:

مغز را به نخاع متصل می‌کند و در قسمت پایینی مغز -درست در قسمت بالای پشت گردن- قرار دارد. کنترل اعمالی مثل تنفس، دمای بدن، ضربان قلب، فشار خون، حرکات چشم و بلع بر عهده‌ی این قسمت است.

میزان شیوع تومور مغزی در کودکان

تومورهای مغزی شایع‌ترین تومورهایی هستند که در هر سنی در کودکان ایجاد می‌شوند و سالانه بیش از 5000 کودک در جهان به این بیماری مبتلا می‌شوند. معمولاً این بیماری در پسران اندکی بیشتر از دختران مشاهده می‌شود.

انواع تومورهای مغزی کودکان

اگر تومورهای مغزی از خود مغز ایجاد شوند،  تومورهای اولیه نامیده می‌شوند و اگر در قسمت دیگری از بدن تشکیل و به این ناحیه متاستاز مغزی دهند، به آن تومور ثانویه گفته می‌شود. اطلاعاتی که در این مطلب به آن می‌پردازیم راجع به تومورهای اولیه‌ی مغز در کودکان است.

علائم و نشانه‌های تومور مغزی در کودکان

علائم تومور مغزی در کودکان به اندازه‌ی تومور، محل قرارگیری و نحوه‌ی تأثیر آن بر مغز بستگی دارد. علائمی که مشاهده می‌شود ناشی از فشار بیش از حد داخل سر است. تومور در حال رشد ممکن است مغز را از مسیر طبیعی خارج کند و یا جریان مایع را در مغز مسدود نماید که در اصطلاح پزشکی به آن افزایش فشار داخل جمجمه گفته می‌شود و می‌تواند با علائم زیر همراه باشد:

• سردردی که اغلب در صبح هنگام بدتر می‌شود.
• حالت تهوع و استفراغ که معمولاً در هنگام صبح رخ می‌دهد.
• احساس بیماری در فرد
• تشنج
• احساس عصبانیت شدید یا از دست دادن علاقه به کارهای روزمره
• مشکلات چشمی مانند حرکات غیرطبیعی چشم، تاری دید یا احساس خستگی چشم.
• بی‌حالی و احساس خواب‌آلودگی شدید که معمولاً بدون دلیل است.
• عدم تعادل در راه رفتن
• ضعف یک طرفه‌ی بدن
• تحریک‌پذیری
• تغییر در رفتار، شخصیت و فعالیت ذهنی
• ماکروآنسفالی یا بزرگ شدن سر در نوزادان
• کما و مرگ در صورت عدم درمان

به دلیل منشا ژنتیکی بسیاری از تومورهای مغزی، متاسفانه این تومورها از شایعترین تومورهایی هستند که کودکان را مبتلا میکنند. اطلاع درست و کافی در مورد علائم این بیماری سبب توجه بیشتر و دقیقتر والدین برای تشخیص زود هنگام و درمان آن خواهد شد. اما علائم تومورهای مغزی کودکان گاهی بسیار متفاوت از بزرگسالان بوده و با توجه به سن پایین شیرخواران و محدودیت در تکلم و حرکت سبب دشواریهایی در تشخیص این علائم میشود.

“افزایش دور سر “از شایعترین و مهمترین علائم در سنین پایین است. باز بودن درز بین اسخوانهای جمجمه نوزادان و شیرخواران باعث میشود که هر عامل بالابرنده فشار داخل آن به بزرگ شدن اندازه جمجمه منجر گردد. هم خود تومورها و هم عوارض آنها مثل هیدروسفالی (تجمع مایع مغزی نخاعی داخل مغز) میتوانند باعث افزایش فشار داخل جمجمه شوند. در واقع گاهی توده آنقدر بزرگ میشود که فضای زیادی از جمجمه را اشغال کرده و گاهی با بستن مسیر عبور مایع مغزی نخاعی و تجمع آن این اتفاق می‌افتد. بنابراین توجه به دور سر نوزادان و شیرخواران و کنترل دقیق، منظم و ماهانه آن بسیار مهم خواهد بود.

 

در بعضی موارد، قسمتی از جمجمه در جلو که محل اتصال درزهای استخوانی بوده و سطح نرمی فاقد استخوان است و “ملاج” نام دارد به دلیل فشار بالای داخل جمجمه، در لمس سفت و برجسته خواهد شد. ملاج جلویی سر معمولا تا حدود یک سال و نیمگی باز بوده و قابل لمس است و پس از آن استخوانهای جمجمه ان را پر میکنند.

 

مشابه بزرگسالان، “سردرد” در کودکان هم میتواند علائم تومور مغزی باشد. سردرد صبحگاهی، همراه با تهوع و استفراغ، که با خوابیدن، سرفه یا عطسه تشدید میشود، هشدار دهنده و مهم است. در مورد سردرد کودکان دو مورد مهم و متفاوت با بزرگسالان وجود دارد: اول اینکه کودکان معمولا از سردرد شکایتی نمیکنند، درست برعکس بزرگسالان که دچار سردردهای میگرنی و تنشی میشوند؛ و به این دلیل باید به سردرد کودکان توجه بیشتری کرد و با متخصص اطفال یا جراح مغز و اعصاب مشورت نمود. دوم اینکه در سنین خیلی پایین، کودک قادر به بیان سردرد نیست. در این سنین بیقراری بیش از حد و بی دلیل، خصوصا با خواب، و بردن مکرر دست شیرخوار به سمت سرش میتواند نشانه‌ای از وجود سردرد باشد.

 

“اختلالات بینایی” را میتوان علامت مهم بعدی نام برد. گاهی مادران پیش از هر کس دیگر متوجه تغییری در نگاه کودک خود میشوند. این تغییر میتواند به صورت کاهش بینایی یا اشکال در حرکات چشم و یا دوبینی باشد. مادر ممکن است متوجه شود که شیرخوارش در قسمتی از میدان بینایی دید ندارد، یا کمتر از قبل به او و اجسام اطراف نگاه کرده و دنبال میکند، یا در جهت خاصی که معمولا سمت بالا است قادر به حرکت چشم نیست و چشم شیرخوار به سمت خاصی تمایل پیدا کرده است. این شک مادر را باید جدی تلقی کرد و بررسی و معاینه توسط متخصص اطفال یا جراح مغز و اعصاب کودکان میتواند وجود مشکل را تایید یا رد کند.

شیرخواران و کودکان در طی سالهای ابتدایی زندگی پله پله مراحل رشد و تکامل را طی میکنند؛ توانایی گردن گرفتن، لبخند، غلت زدن، حرکت چهار دست و پا، نشستن، گام برداشتن، بکار بردن صداها و کلمات و بسیاری موارد دیگر هر کدام در سن خاصی باید در شیرخوار کسب شوند. “تاخیر تکاملی” و یا در مواردی از دست دادن توانایی های بدست آمده بسیار مهم و حائز اهمیت است. معمولا پدربزرگها و مادربزرگها با توجه به تجربه خود میتوانند اشکال یا تاخیر تکاملی کودکان را متوجه شده و اطلاع دهند.

“ضعف در دستها و پاها” در کودکانی که قادر به راه رفتن و بازی کردن هستند به سادگی ملموس و قابل تشخیص است اما در مورد شیرخواران کوچک ممکن است توجه بیشتری لارم باشد. این شیرخواران گرچه ممکن است به خاطر غالب بودن یک دست، بیشتر اجسام را با آن دست از شما بگیرند اما حرکت دو دست در حالت عادی باید قرینه باشد و توانایی دست غیرغالب در نگه داشتن اجسام باید مشابه دست دیگر باشد. جدا از آن، شل بودن و افتادگی یک دست یا پا هم با کمی توجه قابل تشخیص خواهد بود.

 

“تشنج” علامت واضحی است که قطعا در کودکان نیازمند بررسی دقیق از جهت وجود بیماریهای مغزی است. گرچه در بسیاری موارد تشنج، بیمار دچار کاهش سطح هوشیاری، حرکت غیرارادی اندامها، بی اختیاری ادراری و خروج کف از دهان میشود اما انواعی از تشنج وجود دارند که خصوصا در کودکان به سختی تشخیص داده میشوند؛ قطع ناگهانی ارتباط و عدم توجه به اطراف برای چند ثانیه تا دقیقه، قرار دادن سر یا اندامها در یک وضعیت خاص، حرکت پرشی اندامها، شل شدن عضلات بطور ناگهانی، حرکات تکراری در دهان مثل مزه مزه کردن، انحراف چشمها و حتی تولید صداهای غیرعادی و عجیب بصورت متناوب. ویژگی تمام این حالتها تکرار آنها تقریبا به شکلی ثابت و مشخص است که با بررسی توسط بهترین جراح مغز و اعصاب میتوان وجود تشنج را تشخیص داد.

علائم دیگری هم هستند که شیوع کمتری دارند و معمولا راحت تر تشخیص داده میشوند؛ مثل بروز اختلال تعادل در کودکی که قبلا راه میرفته و بازی میکرده، برجستگی روی جمجمه، اختلال یادگیری، کاهش شنوایی و عدم توجه به صداها، لرزش سر یا اندامها، غیرقرینه بودن صورت، بی اشتهایی و اختلال در بلع. اما برخی انواع تومورهای مغزی خود را بصورت سندروم و همراه با علائم پوستی نشان میدهند مانند سندروم “نوروفیبروماتوز”. در این بیماری شاهد تومورهای متعدد در سیستم اعصاب مرکزی و محیطی هستیم و معمولا بصورت همزمان لکه‌های نسکافه‌ای رنگ روی پوست بدن و اندامها، نقاط تیره در زیر بغل و برجستگی‌های متعدد پوستی دیده میشوند. گرچه در بسیاری از آنها سابقه ابتلا به این بیماری در خانواده و اقوام قابل ردیابی است اما بدون سابقه خانوادگی هم بررسی دقیق خالها یا لکهای پوستی شیرخواران و نوزادان ضروری و با اهمیت است. گاهی این لکه‌ها در زیر لباس کودک پنهان مانده و توسط پزشک دیده نمیشوند و در این موارد ذکر وجود این نشانه‌ها توسط والدین بسیار کمک کننده خواهد بود.

 

در پایان باید گفت که دور سر شیرخواران، روند تکاملی آنها و هرگونه علائم غیرعادی در چشمها یا حرکت غیرعادی اندامها باید به دقت مورد توجه و بررسی قرار گیرد. گرچه تومور مغزی کودکان یک بیماری سخت برای پزشک و والدین است اما درصد قابل توجهی از آنها قابل درمان و کنترل بوده و تشخیص زودهنگام آنها به کاهش عوارض جراحی، امکان خارج کردن کامل ضایعه، جلوگیری از انتشار تومور و بهبودی علائم ایجاد شده کمک شایانی خواهد کرد. خوشبختانه امروزه با استفاده از تکنولوژی‌های مدرن جراحی و تجهیزات کنترل عملکردهای عصبی حین عمل (نورومانیتورینگ)، ریسک جراحی تومور مغزی کودکان در دست بهترین جراح مغز و اعصاب کودکان زبردست بسیار کاهش یافته است. بهترین جراح تومور مغزی  کسی است که با توجه ریزبینانه به علائم کودک و انجام بررسی صحیح به تشخیص بیماری رسیده و بتواند با کلام خود و ارتباط موثر با والدین، آرامش و امید را در دل آنها جایگزین دلهره و اضطراب نماید و با بهره گیری از تجربه کافی و علم روز جراحی مغز و اعصاب، بهترین نتیجه ممکن را برای درمان تومور مغزی کودک رقم بزند.

انواع تومورهای مغزی در کودکان

تومورهای مغزی را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد:

 

کارسینوم شبکه کوروئید

این تومورها در شبکه‌ی مشیمیه یافت می‌شوند و می‌توانند باعث تجمع مایع مغزی نخاعی و در نتیجه هیدروسفالی شوند. تومورهای مشیمیه، می‌توانند خوش خیم یا بدخیم باشند و اغلب به عنوان بخشی از درمان نیاز به جراحی دارند.

کرانیوفارنژیوم

تومور مغزی کرانیوفارنژیوم، این نوع تومورها، تومورهای خوش خیمی هستند که در نزدیکی غده هیپوفیز ایجاد می‌شوند.

تومورهای جنینی

انواع مختلفی از تومورهای جنینی وجود دارد که از رشد غیرطبیعی سلول‌های بافت جنینی ناشی می‌شوند. این تومورها می‌توانند خوش خیم یا بدخیم باشند و از سلول‌های زایایی رشد می‌کنند که از تخمک در زنان و اسپرم در مردان تشکیل می‌شود. در طول رشد طبیعی جنین، سلول‌های زایا معمولاً به تخمک یا اسپرم تبدیل می‌شوند.

اپاندیموما

نوعی تومورهای سرطانی مغز هستند که در ناحیه‌ی وسط نخاع و در مایع مغزی نخاعی تشکیل می‌شوند. معمولاً این تومور در کودکان بعد از درمان عود می‌کنند و در بیشتر موارد نیاز به جراحی و پرتودرمانی دارند.

گلیوما

تومورهای مغزی گلیوما جزو شایع‌ترین انواع تومور مغزی در کودکان و بزرگسالان محسوب می‌شود که انواع مختلفی دارد:

گلیوماهای عصب بینایی:

این تومورها در اعصاب بینایی یا اطراف آن یافت می‌شوند؛ یعنی اعصابی که پیام را از چشم به مغز می‌فرستند. گلیوماهای عصب بینایی اغلب در کودکان مبتلا به نوروفیبروماتوز (نوعی اختلال ژنتیکی که پوست و سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می‌دهد) دیده می‌شود. چنین تومورهایی به دلیل قرار گرفتن مکرر در نزدیکی پایه‌ی مغز، می‌توانند باعث کاهش بینایی و مشکلات هورمونی شوند. درمان این موارد معمولاً به دلیل ساختارهای حساس اطراف مغز دشوار است.

گلیوم ساقه مغز:

درمان تومورهای این محل می‌تواند بسیار چالش‌برانگیز باشد. بیشتر این تومورها در وسط ساقه‌ی مغز قرار دارند و نمی‌توان آن‌ها را با جراحی خارج کرد. برخی دیگر از تومورهای ساقه مغز در موقعیت بهتری قرار دارند و با جراحی قابل درمان هستند.

آستروسیتوما:

شایع‌ترین نوع گلیوما هستند که حدود نیمی از تومورهای مغزی دوران کودکی را تشکیل می‌دهند و بیشتر در کودکان بین 5 تا 8 سال مشاهده می‌شوند. این تومورها،  اغلب در مخ و مخچه ایجاد می‌شوند. آستروسیتوم گرید یک مهم است و درمان کودک بر این اساس که آیا تومور رشد کُندی دارد (گرید 1 یا 2) یا رشد سریع (گرید 3 یا 4)  انجام می‌شود. آستروسیتوم‌ها در 80 درصد کودکان گرید پایین هستند و گاهی اوقات از ستون فقرات شروع می‌شوند یا از آن‌جا به سایر نقاط گسترش می‌یابند. چهار نوع اصلی آستروسیتوم در کودکان عبارتند از:

آستروسیتومای پیلوسیتیک (گرید 1) :

این تومور شایع‌ترین تومور مغزی با رشدی آهسته است که در کودکان یافت می‌شود و اغلب به صورت کیستیک (پر از مایع) است. در صورتی که این تومور در مخچه ایجاد شود، در اغلب موارد،  جراحی تنها راهکار درمانی محسوب می‌شود. اگر آستروسیتومای پیلوسیتیک در مکان‌ دیگری رشد ‌کند، ممکن است به درمان‌های دیگری نیاز داشته باشد.

آستروسیتومای منتشر (گرید 2) :

این نوع تومور مغزی به بافت طبیعی اطراف مغز نفوذ می‌کند و برداشتن کامل آن با جراحی دشوار است.

آستروسیتوم آناپلاستیک (گرید 3) :

این تومور مغزی بدخیم است و علائم آن به محل تومور بستگی دارد. این تومورها به ترکیبی از روش‌های درمانی نیاز دارند.

گلیوبلاستوما مولتی فرم (گرید 4) :

این نوع تومور، بدخیم‌ترین نوع آستروسیتوم است. به سرعت رشد می‌کند و اغلب باعث فشار در مغز می‌شود. این تومورها نیز به ترکیبی از روش‌های درمانی نیاز دارند.

مدولوبلاستوما

این تومورهای بدخیم مغزی، حدود 15 درصد از تومورهای مغزی در کودکان را تشکیل می‌دهند. مدولوبلاستوما در مخچه شکل می‌گیرد و عمدتاً در کودکان بین 4 تا 9 سال رخ می‌دهد و پسران را بیشتر از دختران مبتلا می‌کند. این نوع تومور، می‌تواند در امتداد نخاع پخش شود و معمولاً به جراحی و سایر درمان‌ها نیاز دارند.

پینئوبلاستوما

نوعی تومور مغزی است که از یکی از نواحی پوششی مغز ایجاد می‌شود و معمولاً از بافت‌های پروتئینی ناشی می‌شود.

عواملی که باعث تومور مغزی در کودکان می‌شوند

اینکه اکثر کودکان مبتلا به تومورهای اولیه‌ی مغزی، در معرض چه عوامل خطری بوده‌اند، مشخص نیست. شیوع انواع خاصی از تومورهای مغزی، مانند مدولوبلاستوما یا اپاندیموم، در کودکان بیشتر است. اگرچه این تومورها غیرمعمول گزارش شده‌اند؛ اما، سابقه‌ی خانوادگی تومورهای مغزی یا سابقه‌ی خانوادگی سندرم‌های ژنتیکی ممکن است خطر ابتلا به تومورهای مغزی را در برخی از کودکان افزایش دهد.

علل بروز تومور مغزی در کودکان

در اغلب موارد، علت دقیق تومور مغزی کودکان مشخص نیست. این تومورها معمولاً تومورهای مغزی اولیه هستند که در مغز یا بافت‌های نزدیک به آن شروع می‌شوند و زمانی مشاهده می‌شوند که سلول‌های طبیعی دچار جهش در DNA شوند. این جهش‌ها به سلول‌ها اجازه‌ی رشد و تقسیم با سرعت بیشتر می‌دهند و با مرگ سلول‌های سالم به زندگی خود ادامه می‌دهند. در نتیجه، توده‌ای از سلول‌های غیرطبیعی ایجاد می‌شوند که تومور را تشکیل می‌دهد.

 

اقدامات پزشک در صورت مشکوک بودن کودک به تومور مغزی

برای والدین کودک، دانستن اینکه پزشک ممکن است چه سوالاتی را بپرسد، کمی هراس‌آور است. در حقیقت پزشک با مطرح کردن سوال، قصد دارد تا به مشکلاتی که کودک با آن مواجه است پی ببرد، او را به درستی معاینه کند و اقدامات درمانی لازم را انجام دهد. معاینات پزشک شامل نگاه کردن به پشت چشم‌های کودک با افتالموسکوپ است تا احتمال وجود تورم (که می‌تواند نشانه‌ای از افزایش فشار در مغز باشد) بررسی شود. همچنین مواردی از قبیل تعادل، هماهنگی، احساسات و رفلکس‌ها بررسی می‌شوند.

روش‌های تشخیص تومور مغزی در کودکان

کودکی که علائم تومور مغزی را تجربه می‌کند، باید توسط متخصص اطفال، متخصص مغز و اعصاب اطفال یا به صورت اورژانسی مورد معاینه قرار گیرد تا ریشه‌ی مشکل پیدا شود. آزمایشات پزشک معمولاً با تصویربرداری از مغز و اسکن MRI انجام می‌شود. اگر اسکن مغز  تومور مغزی را نشان دهد، مرحله‌ی بعدی مشاوره با جراح مغز و اعصاب است. وظیفه‌ی جراح مغز و اعصاب اطفال این است که بهترین برنامه‌ درمانی را برای کودک تهیه کند. سایر متخصصان از جمله انکولوژیست اطفال (متخصص سرطان) ، چشم پزشک و متخصصان مغز و اعصاب از جمله پزشکانی هستند که با جراح مغز و اعصاب همکاری می‌کنند.

سی تی اسکن یا ام آر آی:

در اکثر کودکان انجام دو روش تصویربرداری سی تی اسکن و MRI کمک می‌کند تا داخل مغز با جزئیات بیشتری بررسی شود. در سی تی اسکن از اشعه ایکس استفاده می‌شود که روشی سریع است و اغلب بهترین روش بررسی یا خط اول تشخیص محسوب می‌شود. سی تی اسکن، به اندازه‌ی MRI تصاویر دقیقی ارائه نمی‌دهد و از طرفی کودک در معرض دوز بالایی از اشعه ایکس قرار می‌گیرد. مزیت اسکن MRI این است که در آن از اشعه ایکس استفاده نمی‌شود، ولی در مدت زمان طولانی‌تر، تصاویر دقیق‌تری را ارائه می‌دهد. به دلیل طولانی بودن زمان اسکن، برای اغلب کودکان امکان‌پذیر نیست تا بی‌حرکتی را تحمل کنند و گاهی لازم است تا برای انجام اسکن، داروی بی‌حسی به آن‌ها تزریق شود. لازم به ذکر است به دلیل آن‌که استفاده از اشعه ایکس معمولی، معمولاً برای تشخیص تومورهای مغزی مفید نیستند، لذا کاربرد تشخیصی در این زمینه ندارند.

آزمایشات خون:

معمولاً آزمایش خون، برای اطمینان از ایمن بودن انجام عمل توصیه می‌شود و از طرف دیگر، برای کمک به تشخیص انواع خاصی از تومور مغزی کاربرد دارد.

بیوپسی:

اغلب لازم است بخش کوچکی از تومور با بیوپسی مغزی براشته شود تا دقیقاً نوع تومور تشخیص داده شود. این مطلب، به این معنی است که کودک باید تحت عمل بیهوشی عمومی قرار گیرد و قطعه‌ی تومور برداشته شده توسط متخصص پاتولوژیست زیر میکروسکوپ بررسی شود. البته همیشه بیوپسی انجام نمی‌شود. گاهی اوقات بهتر است کل تومور تحت عمل جراحی برداشته شود. در این صورت، چند روزی طول می‌کشد تا نوع دقیق تومور مشخص شود. گاهی اوقات ممکن است انجام جراحی طی دو مرحله ایمن‌تر باشد؛ یعنی ممکن است بخشی از تومور در اولین عمل و بقیه‌ی آن چند روز بعد برداشته شود.

چه اطلاعاتی از روش‌های تشخیصی کسب می‌شود؟

تیم جراحی مغز و اعصاب، برای تهیه‌ی مناسب‌ترین برنامه‌ی درمانی برای کودک مبتلا به تومور مغزی باید اطلاعات دقیقی در خصوص موارد زیر داشته باشد:

محل تومور:

با انجام اسکن مغز و با استفاده از یک یا چند نوع تصویربرداری مانند CT یا MRI، محل دقیق تومور تعیین می‌شود. از آنجایی که ساختارهای حیاتی زیادی در مغز وجود دارند، لذا، در قسمت‌هایی که تومور می‌تواند رشد کند، انجام جراحی مناسب نیست. ارزیابی دقیق جراح مغز و اعصاب، می‌تواند دسترسی به تومور و انتخاب ایمن‌ترین روش را تعیین می‌کند.

نوع تومور مغزی:

با مشاهده‌ی سلول‌های تومور در زیر میکروسکوپ، نوع تومور مغزی مشخص می‌شود و به پزشکان کمک می‌کند تا در مورد چگونگی احتمال رشد یا گسترش تومور اطلاعات کسب کنند.

گرید تومور مغزی:

گرید تومور به میزان تهاجمی بودن سلول‌های تومور اشاره دارد. هر چه گرید بالاتر باشد، تومور تهاجمی‌تر است.

درمان تومورهای مغزی کودکان

اکنون بیش از هر زمان دیگری، احتمال اینکه کودکان در همان دوران کودکی تومور مغزی را به سلامتی پشت سر بگذارند افزایش یافته است. داروها و روش‌های درمانی جدید به کاهش عوارض ناشی از ابتلا به سرطان کمک می‌کنند. معمولاً درمان تومورهای مغزی کودکان متفاوت از درمان تومورهای مغزی بزرگسالان است. از این رو، تخصص و تجربه‌ی متخصصان اطفال در مغز و اعصاب و سرطان بسیار مهم است. یک یا چند مورد از رویکردهای زیر در طرح درمان تومور مغزی کودک گنجانده خواهد شد:

جراحی تومور مغزی در کودکان :

اکثر تومورهای مغزی در نوزادان و کودکان نیاز به انجام جراحی یا حداقل بیوپسی، به عنوان بخشی از روند درمان دارند. در اولین قدم جراح مغز و اعصاب ممکن است جراحی را برای برداشتن تومور و کاهش فشار داخل جمجمه توصیه کند. برای تومورهای با گرید پایین، جراحی ممکن است تنها مداخله‌ی لازم باشد. بعد از انجام جراحی، روند بهبودی برای هر کودک متفاوت است. کودکانی که تشخیص و درمان سریع دریافت کرده باشند، روند بهبودی آن‌ها پس از جراحی سریع خواهد بود. از طرفی، برخی از کودکان ممکن است دچار نقایص عصبی موقت مانند ضعف عضلانی شوند که در اغلب موارد، این عارضه، مدت کوتاهی پس از جراحی از بین می‌رود؛ مگر اینکه قبل از تشخیص، آسیب دائمی قابل توجهی وجود داشته باشد. درمان بالینی، کاردرمانی و گفتار درمانی می‌تواند به بهبود قدرت، عملکرد و سرعت بهبودی کمک کند.

پرتودرمانی:

در این روش درمانی، از تمرکز پرتوهای پرانرژی بر روی بافت تومور و کمی از بافت‌های اطراف استفاده می‌شود. برخی از تومورها مانند مدولوبلاستوما، نیاز به تابش‌دهی اضافی به کل مغز و نخاع دارند. در نوزادان و کودکان نوپا به دلیل آن‌که مغز آن‌ها در حال رشد مغزی است، باید از پرتوها با احتیاط استفاده شود.

شیمی درمانی:

شیمی درمانی برای بسیاری از انواع تومورهای مغزی از جمله تومورهای تهاجمی و گرید بالا استفاده می‌شود. شیمی درمانی می‌تواند به صورت خوراکی، داخل وریدی، تزریق مستقیم به مایع مغزی نخاعی، یا تزریق مستقیم به حفره‌ی باقی‌مانده پس از جراحی تومور مغزی انجام شود. در این روش از داروها برای خلاص شدن از شر سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این شیوه‌ی درمانی اغلب در طولانی‌مدت موثر است.

دارودرمانی:

ممکن است کودک برای کاهش یا کنترل علائم تومور مغزی، برای مدتی نیاز به مصرف دارو داشته باشد. این داروها عبارتند از:

استروئیدها:

این دسته از داروها، تورم و التهاب مغز را کاهش می‌دهند و می‌توانند به بهبود علائم کمک کنند.

داروهای ضدتشنج:

داروهایی هستند که به پیشگیری از فتق کمک می‌کنند و می‌توانند قبل یا بعد از عمل بر روی مغز مشکل‌ساز باشند. مصرف آن‌ها ممکن است فقط برای یک دوره‌ی کوتاه لازم باشد؛ اما گاهی اوقات برای مدت طولانی‌تر موردنیاز هستند.

عوامل موثر بر روند بهبودی

پیش‌آگهی کودکان مبتلا به تومورهای مغزی بسته به موارد زیر بسیار متفاوت است:

• نوع تومور
• اندازه تومور
• گرید تومور
• جایگاه تومور در مغز
• میزان پیشرفت تومور
• سن و سلامت عمومی کودک
• موفقیت درمان در برداشتن بخشی یا تمام تومور

از آنجایی که روش‌های درمانی و فناوری‌های جدید به طور مداوم در حال پیشرفت هستند، احتمال اینکه چندین گزینه‌ی درمانی در دسترس پزشک باشد، دور از ذهن نخواهد بود.

عوارض جانبی درمان تومور مغزی کودکان

امکان کنترل بسیاری از عوارض جانبی ناشی از تومور مغزی وجود دارد. از جمله عوارضی که ممکن است در طول روند درمانی مشاهده شود عبارتند از:

ریزش مو:

هر دو روش پرتودرمانی و شیمی درمانی می‌توانند باعث ریزش مو شوند. البته معمولاً موها پس از شیمی درمانی دوباره رشد می‌کنند؛ اما در برخی موارد رشد مجدد مو در بیمارانی که پرتودرمانی انجام داده‌اند، مشاهده نمی‌شود.

خستگی:

خستگی در هر دو روش پرتودرمانی و شیمی درمانی بسیار رایج است و ممکن است تا هفته‌ها پس از پایان این دوره‌ها این احساس ادامه داشته باشد.

احساس بیماری:

پرتودرمانی و شیمی درمانی ممکن است کودک را بیمار کند. معمولاً مصرف داروهایی که متخصص سرطان برای کودک تجویز می‌کند، می‌تواند این احساس را به خوبی کنترل کند.

افزایش خطر ابتلا به عفونت:

شیمی درمانی می‌تواند خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد. در صورتی که کودک دچار تب، علائم عفونت یا احساس ناراحتی ناگهانی شد، باید فوراً توسط پزشک مورد معاینه قرار گیرد.

تغییرات پوستی:

پرتودرمانی ممکن است منجر به تغییرات پوستی در ناحیه‌ی تحت درمان شود. در واقع در چنین شرایطی نوعی آفتاب سوختگی خفیف مشاهده می‌شود. اگر کودک پوست روشنی داشته باشد ممکن است پوست قرمز، پوسته پوسته یا زخم شود و اگر پوست تیره‌ای داشته باشد ممکن است پوست آن ناحیه تیره‌تر و پوسته پوسته شود.

عوارض جانبی طولانی مدت درمان تومور مغزی کودکان

گاهی اوقات برخی روش‌های درمانی ممکن است عوارض جانبی طولانی‌مدت ایجاد کنند؛ لذا قبل از هر اقدامی، معمولاً انکولوژیست‌ها خطر احتمالی هر گونه اثرات طولانی مدت در وضعیت کودک را برای والدین توضیح خواهند داد. کودکان در صورت بروز هر گونه مشکلات یا عوارض طولانی مدت پس از درمان، تحت نظر قرار می‌گیرند تا پزشک بتواند آن‌ها را در مراحل اولیه گزینش و مدیریت کند.

آزمایشات بالینی

هدف کارآزمایی‌ها، بهبود درک متخصصان از بهترین شیوه‌ی درمانی برای تومور مغزی است که این کار معمولاً با مقایسه‌ی درمان استاندارد با نسخه‌ی جدید یا اصلاح‌شده انجام می‌شود. درک این نکته مهم است که کارآزمایی بالینی، آزمایش نیست؛ بلکه پیشنهاد بهترین درمان موجود برای بیمار است. معمولاً در کارآزمایی‌های بالینی، بهترین راهکارهای درمانی با توجه به پیشرفت‌های جدید و فراتر از آنچه که قبلاً شناخته شده است، ارائه می‌شود. شرکت در کارآزمایی تحقیقاتی کاملاً داوطلبانه است و به فرد زمان زیادی داده می‌شود تا راحت‌تر تصمیم بگیرد که آیا روش پیشنهادی برای کودک مناسب است یا خیر.

مراقبت‌های بعد از درمان تومور مغزی کودکان

پس از پایان درمان، کودک باید به طور مرتب توسط متخصصان مختلف به ویژه متخصصان مغز و اعصاب مورد معاینه قرار گیرد تا مراحل پیشرفت بیماری و یا میزان بهبودی آنها پس از درمان بررسی شود.

پیشگیری از تومور مغزی در کودکان

از آنجایی که هنوز به طور کامل مشخص نشده است که چه چیزی باعث ایجاد تومورهای مغزی می‌شود؛ لذا در حال حاضر هیچ راه اثبات شده‌ای برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد.