تنگی کانال نخاعی گردن چیست ؟ علائم، تشخیص، درمان

گردن درد این روزها یکی از بیماری‌های شایع مزمن در بین افراد است. از آنجایی‌ که استفاده از گوشی‌های تلفن همراه و لپ‌تاپ بیش‌ازاندازه شده و والدین نگران آسیب‌هایی به گردن در کودکان و نوجوانان هستند. درهرحال دردهای گردنی می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد که یکی از آن‌ها، تنگی کانال نخاعی گردنی است. این اصطلاح به طیف وسیعی از علائم اشاره دارد که در ادامه قصد داریم با خود بیماری و علائم آن بیشتر آشنا شوید. پس‌ از آن علل به وجود آورنده بیماری و راه‌های درمان را نیز با شما به اشتراک می‌گذاریم.

آناتومی ستون فقرات گردنی

ستون فقرات گردنی از هفت مهره تشکیل شده است. قسمت اصلی و مستحکم هر مهره، “جسم” آن نامیده می‌شود که به صورت ستونی عمودی با قوسی رو به عقب در امتداد هم قرار میگیرند. بین این اجسام مهره‌ای، دیسک‌های گردن قرار دارند که صفحاتی غضروفی با قوامی نرم و انعطاف‌پذیر هستند و حرکت راحت مهره‌ها روی یکدیگر را فراهم می‌آورند. بخشهای دیگر مهره‌ها شامل سوراخی در مرکز می‌شود که با قرارگیری در امتداد هم کانال ستون فقرات گردنی را تشکیل می‌دهند و از داخل این کانال، نخاع گردنی عبور کرده و محافظت می‌شود و در قسمت پشتی مهره‌ها نیز مفصل‌هایی برای اتصال و حرکت آنها قرارگرفته‌اند. به جز مفاصل و استخوانها، اتصال عضلات و رباط‌ها به مهره‌های گردنی سبب استحکام و ایجاد قابلیت حرکت در آنها می‌شوند. بین مهره‌ها هم سوراخهایی برای خروج ریشه‌های عصبی از نخاع و کانال نخاعی و ورود آنها به دست‌ها وجود دارد.

تنگی کانال نخاعی گردنی چیست ؟

تنگی کانال نخاعی گردن به ضخیم شدن بافت‌های اطراف کانال نخاعی گردن و فشار بر روی نخاع و اعصابی که از آن خارج می‌شوند، اطلاق می‌شود. علائم آن شامل درد گردن، بازو و دست، کمر درد، کاهش حس و تحریک اعصاب است. درمان آن شامل فیزیوتراپی، مصرف داروهای ضد التهابی و در موارد شدیدتر جراحی است. این بیماری ممکن است به علت تنگی طبیعی کانال نخاعی، بیماری‌های التهابی، تروما و آسیب‌های مختلفی ایجاد شود

به هر حال بروز تنگی کانال گردنی هم بخشی از روند آرتروز ستون فقرات محسوب می‌گردد. آرتروز ، بیماری درگیر کننده تقریبا تمام استخوانها و مفاصل است. با افزایش سن و ایجاد کهولت در عناصر تشکیل دهنده مفاصل و فشار فیزیکی طولانی مدت روی آنها، ساییدگی، از بین رفتن غضروف های مفصلی، ایجاد زوائد استخوانی و به هم ریختگی شکل طبیعی مفصل رخ می‌دهد. به این ترتیب بروز آرتروز در ستون فقرات گردنی هم سبب بزرگ شدن و به هم ریختن اندازه و شکل طبیعی مفاصل گردن و دیسک‌ها شده و با ایجاد زوائد استخوانی و بزرگ شدن رباط‌ها، فضای داخل کانال کمتر و کانال تنگ می‌شود.

علت اصلی و دلایل بروز تنگی کانال گردنی

شاید بتوان گفت که مهمترین عامل زمینه ساز برای ابتلا به این بیماری، ژنتیک بیمار باشد. به عبارت دیگر در برخی از خانواده‌ها، فضای کانال نخاعی گردن و همچنین  تنگی کانال نخاع کمر به صورت مادرزادی محدود بوده و به این دلیل این افراد بیشتر از سایرین دچار این بیماری می‌شوند. همچنین زمینه ژنتیکی می تواند سبب ضعف و مستعد بودن دیسک‌های بین مهره‌ای، رباط‌ها و مفاصل برای آسیب‌دیدن و ایجاد تنگی کانال شود.

اگر از زمینه ژنتیکی که ما امکان تغییر آن را نداریم بگذریم، علل دیگری وجود دارند که برخلاف ژنتیک میتوان آنها را کنترل و از ابتدا به تنگی کانال گردن پیشگیری نمود. طبیعتاً فشار فیزیکی بیش از حد منجر به آسیب‌دیدگی همان عناصری می‌شود که در اطراف کانال نخاعی وجود دارند و آسیب دیدگی این عناصر سبب وارد‌شدن آنها به فضای کانال و ایجاد تنگی می‌گردد. قرارگیری طولانی مدت سر در وضعیت خمیده به جلو (که امروزه در بسیاری از افراد با توجه به استفاده زیاده از حد از تلفن‌های همراه و کارکردن طولانی مدت پشت میز کار بیش از پیش مشاهده می‌شود)، انجام فعالیتهای فیزیکی فراتر از توان ستون فقرات مانند بلند کردن اجسام سنگین و ورزش کردن خارج از اصول و علم آن بدون درنظر گرفتن وضعیت فیزیکی فرد، همگی در آسیب دیدن ستون فقرات و ایجاد بیماری موثر هستند. مصرف سیگار عامل دیگری است که با اختلال در خونرسانی رباط‌ها و مفاصل آنها را مستعد آسیب می‌نماید. زندگی نشسته و بدون فعالیت ورزشی سبب ضعف عضلات کل بدن از جمله عضلات محافظت‌کننده ستون فقرات شده و عناصری مانند دیسک و مفاصل را مستعد آسیب می‌کند. و نهایتا علتی با شیوع کمتر، ضربه به ستون فقرات است که ممکن است باعث آسیب به قسمت‌های مختلف شده و فرد را مستعد تنگی کانال نماید.

تنگی کانال گردنی چه علائمی دارد؟

همانطور که ذکر شد تنگی کانال گردن بخشی از روند آرتروز ستون فقرات گردنی است. علامت اولیه در آرتروز هر قسمت از بدن درد در آن ناحیه بوده که معمولا با فعالیت فیزیکی افزایش می‌یابد. در این بیماران هم ابتدا به صورت خفیف و بعد به صورت شدید، درد در ناحیه گردن و گاهی شانه‌ها و حتی پشت سر یا بین دو کتف احساس می‌شود. این درد ثانویه به ساییدگی و آسیب دیدگی مفاصل ستون فقرات است. طبیعتاً مراحل اولیه بروز آرتروز ستون فقرات با درد خفیفی همراه است که در صورت بررسی و تشخیص زودهنگام آن میتوان درمان صحیح را آغاز کرده و از پیشرفت بیماری جلوگیری نمود.

اما در صورتی که بیماری آرتروز و تنگی کانال گردنی به پیشرفت خود ادامه دهد، به تدریج فضای داخل کانال که از آن نخاع عبور می‌کند و همچنین فضاهای کوچک بین مهره‌ها که ریشه‌های عصبی از طریق آنها از کانال نخاعی خارج و وارد دست‌ها می‌شوند توسط زوائد استخوانی و مفاصل بزرگ شده و رباط‌ها تنگ گشته و به این ترتیب بیمار ممکن است دچار درد و احساس گزگز یا خواب‌رفتگی در یک یا دو دست خود می‌شود. این احساس خواب‌رفتگی معمولاً با فعالیت روزمره و فشارهای فیزیکی بیش از توان ستون فقرات تشدید می‌گردد و بیمار را ناچار به استراحت می کند.
در صورتی که بیماری به مراحل پیشرفته‌تر برسد، شاهد فشار روی خود نخاع خواهیم بود. فشار روی نخاع سبب علائمی می‌شود که دیگر محدود به دست‌ها نیست و تمام قسمت‌های بدن از گردن به پایین را درگیر می‌کند. در ابتدا بیمار دچار گزگز و خواب‌رفتگی در چهار اندام می‌گردد و ممکن است در هنگام راه رفتن کنترل صحیحی روی حرکت پاها نداشته و گاهی تعادل خود را از دست بدهد. این اتفاق به دلیل درگیر شدن الیاف عصبی نخاعی که مسئولیت حرکت و کنترل تعادل در راه رفتن توسط اندام‌های تحتانی را به عهده دارند اتفاق می‌افتد. همچنین ممکن است کنترل حرکات دست‌ها نیز به تدریج دچار اختلال گردد و در ابتدا بیمار در انجام حرکات ظریف دست‌ها مانند نوشتن یا بستن دکمه‌های لباس دچار مشکل شود.

نهایتاً در مراحل پیشرفته بیماری، فشار روی نخاع آنقدر زیاد است که نه تنها حرکات ظریف دست‌ها و تعادل پاها مختل شده، بلکه توان حرکتی هر چهار اندام به شدت کاهش می‌یابد و بیمار حرکات ساده‌تری مانند غذا خوردن و بلند کردن اجسام سبک را نیز توسط دست‌ها نمی‌تواند انجام دهد و همچنین تدریجا توان راه رفتن را از دست داده و حتی با ایجاد اختلال در کنترل عضلات لگن دچار بی‌اختیاری ادرار و مدفوع می‌گردد.
روندی که ذکر شد از مراحل اولیه تا پیشرفته‌ترین مراحل تنگی کانال گردنی بود که هر زمان بیماری تشخیص داده شود و درمان آن آغاز گردد می‌توان از پیشرفت به مراحل بعدی جلوگیری نمود؛ لذا توجه فرد بیمار و اطرافیان به علائم ساده‌تر ابتدایی می‌تواند زندگی و عملکرد آینده او را نجات بخشد.

راه‌های تشخیصی تنگی کانال گردن

مانند سایر بیماری‌ها، قدم اول در تشخیص، اخذ شرح حال و انجام معاینه فیزیکی است. جراح مغز و اعصاب  با شنیدن علائم بیمار از زبان وی و شک به این بیماری به انجام معاینه می‌پردازد. در معاینه نشانه‌هایی از تنگی کانال گردنی ممکن است مشاهده شود که بیانگر وجود فشار روی نخاع در این قسمت است؛ مانند نشانه‌های اختلال در تعادل یا حرکات ظریف انگشتان و یا ضعف، ناتوانی و کاهش قدرت اندامها. در این صورت اقدام‌های تشخیصی بعدی آغاز می‌شوند که معمولا در ابتدا انجام ام آر آی است.

با انجام ام آر آی، تشخیص تنگی کانال گردنی قطعی شده و اطلاعاتی همچون محل ایجاد تنگی، وسعت آن، شدت تنگی و میزان آسیب احتمالی نخاع و درگیری ریشه‌های عصبی خارج شونده از نخاع مشخص می‌گردد. به این ترتیب در اکثر موارد تصمیم‌گیری درمانی بر اساس شرح حال، معاینه و ام آر آی اتخاذ خواهد شد.
اما گاهی لازم است برای تکمیل بررسی‌ها از نظر وجود بیماری‌های همراه یا تعیین نوع درمان و پیش‌آگهی بیمار اقدامات تشخیصی دیگری را نیز درخواست نمود؛ “رادیوگرافی ساده” گردن و “سی‌تی‌اسکن” ستون فقرات گردنی از جمله این تصویربرداری‌های تکمیلی شمرده می‌شوند که نسبتاً شایع در تنگی کانال گردنی مورد نیاز هستند.
نوار عصب و عضله که از دستها و پاها گرفته می‌شود اطلاعاتی در مورد شرایط عصب‌های محیطی و ریشه‌های عصبی خارج‌شونده از نخاع به ما می‌دهد. وجود برخی بیماریهای همراه مانند تنگی کانال کف دست، نوروپاتی‌ها و درگیری اعصاب محیطی در سایر قسمت‌های اندام‌های فوقانی و شدت آسیب دیدگی این عصب‌ها اطلاعاتی هستند که معمولاً از این اقدام تشخیصی به دست می‌آیند.

روشهای درمان تنگی کانال گردن

درمانهای غیرجراحی و پیشگیری از پیشرفت بیماری

هدف از درمان تنگی کانال گردن کاهش درد و سایر علائم بیمار و نیز جلوگیری از آسیب نخاع و عصب‌های آن است. در صورتی که شدت تنگی کانال کم باشد و فشار قابل توجهی روی نخاع و ریشه‌های عصبی وجود نداشته باشد، گزینه اول، انجام درمان‌های غیرجراحی خواهد بود. مهمترین اقدام در صورت بروز درد و گزگز یا خواب رفتگی در گردن و دست‌ها استراحت است. با استراحت، فشار از روی دیسک‌ها، مفاصل بین‌مهره‌ای و به دنبال آن، فشار از روی ریشه‌های عصبی نیز برداشته می‌شود و علائم بیمار معمولاً بهبود قابل توجهی پیدا می‌کند. اما معمولاً استراحت به تنهایی کافی نبوده و استفاده از داروهای مختلف مانند ضددردها، ضدالتهاب‌ها، ویتامین‌های گروه ب و سایر مکمل‌ها قسمت مهمی از درمان بیمار را شامل می‌شوند.

پس از استراحت اولیه و استفاده از داروها گاهی لازم است به صلاحدید پزشک روش‌های درمانی فیزیکی نیز به کار گرفته شوند که شایع‌ترین و کاربردی‌ترین آنها فیزیوتراپی، آب درمانی و طب‌ سوزنی است. تمرکز این روش‌های درمانی بر تقویت عضلات حمایت‌کننده از ستون فقرات، برطرف نمودن تحریک عصب‌ها و عضلات مربوط به آنها و از بین بردن اسپاسم عضلات گردن و دست‌ها است.
اما باید به خاطر داشت که پس از انجام درمان علامتی در مراحل ابتدایی تنگی کانال گردن لازم است از پیشرفت بیماری جلوگیری به‌عمل آید. مهمترین اقدام ها برای رسیدن به این هدف، انجام ورزش‌های مناسب و منظم برای تقویت عضلات، پرهیز از واردآوردن فشار بیش از حد توان ستون فقرات روی ناحیه گردن، تغییر شکل زندگی از حالت غیرفعال و نشسته به وضعیتی که حداقل فعالیت روزانه در آن وجود داشته باشد، ترک سیگار، تغذیه مناسب شامل ویتامین‌ها و پروتئین کافی و نهایتا دقت در روند علائم بیماری مانند کاهش علائم یا تشدید و تکرار آنها است که می‌تواند به معنی نیاز به انجام درمانهای جدی‌تر باشد.

درمانهای جراحی کم‌تهاجمی

کاربرد جراحی‌های کم‌تهاجمی در تنگی کانال گردن محدود به برطرف کردن برخی علائم بیمار در مواردی است که فشار قابل توجه روی نخاع و ریشه‌های عصبی وجود نداشته باشد. در این موارد می‌توان از تزریق‌های داخل عضلات و اطراف نخاع یا ریشه‌های عصبی و یا لیزر دیسک‌های گردن بهره برد.
شایان ذکر است که در بیماری تنگی کانال گردن در صورت وجود فشار قابل توجه روی عناصر عصبی، تعلل در آزاد کردن نخاع از این فشار و صرفاً تمرکز روی کاهش درد بیمار می‌تواند برای وی گران تمام شود. به عبارت دیگر می‌توان گفت که صرفا در صورتی که تهدید جدی متوجه نخاع و عصب‌های آن نباشد و یا به دلایلی مانند بیماریهای زمینه‌ای متعدد و شدید امکان جراحی وجود نداشته باشد می‌توان برای کاهش علائمی مانند درد، اسپاسم عضلات و گزگز گردن و دست‌ها از جراحی‌های کم‌تهاجمی استفاده نمود.
متاسفانه امروزه شاهد آن هستیم که به دلیل ترس بیماران از انجام جراحی و تبلیغات گسترده و گاهاً ناصحیح در مورد انجام درمان‌های کم‌تهاجمی توسط افرادی که حتی گاهی تخصص مرتبط با این درمان‌ها را هم ندارند، بیماران دچار تنگی کانال گردن در مراحل پیشرفته و پس از آسیب نخاعی غیرقابل برگشت به جراحی اقدام می‌نمایند که طبیعتا سود کمتری از درمان قطعی تنگی کانال با جراحی خواهند برد.

جراحی تنگی کانال نخاعی گردنی

هدف از جراحی تنگی کانال گردنی، برداشتن فشار از روی نخاع و ریشه‌های عصبی است. این جراحی ممکن است از جلوی گردن یا از پشت آن انجام شود. شدت و وسعت تنگی کانال، محل حداکثر فشار روی نخاع و عصب‌ها، سن بیمار و شرایط بالینی وی از جمله نوع علائم و بیماری‌های زمینه‌ای، عواملی هستند که در تصمیم‌گیری برای نوع عمل جراحی توسط جراح ستون فقرات اهمیت دارند.

در زیر ویدیویی از جراحی تنگی کانال نخاعی گردن توسط دکتر طبیب خوئی را مشاهده میکنید

انجام جراحی از جلوی گردن معمولاً دوره نقاهت کوتاه‌تری داشته و ببمار درد کمتری را پس از عمل تحمل می‌نماید؛ اما در اکثر موارد تنگی کانال گردن، محل تنگی و وسعت آن به صورتی است که جراحی از پشت گردن مورد نیاز خواهد بود. گرچه این جراحی دوران نقاهت بیشتری را لازم دارد اما اگر نیاز به برداشتن فشار از روی نخاع به این روش باشد سودی که بیمار پس از گذراندن دوره‌ی نقاهت می‌برد بسیار زیاد و قابل توجه بوده و ارزش گذراندن این دوره را خواهد داشت.
در هر دو روش در بسیاری موارد لازم است از پروتزهای ستون فقرات برای ثابت کردن مهره‌های درگیر استفاده شود. طبیعتاً استفاده از پروتز با مشکلاتی مانند محدودیت حرکت نسبی (و البته نه‌چندان شدید) و طولانی تر شدن مدت جراحی و نقاهت همراه است اما در صورتی که نیاز به این اقدام باشد عدم استفاده از پروتز می‌تواند منجر به نیاز به جراحی مجدد طی ماه‌ها یا سال‌های آینده گردد که دشواری‌های دو چندانی را به همراه خواهد داشت.
مراقبت‌های صحیح در دوره نقاهت بعد از عمل جراحی تنگی کانال گردن در به‌دست آوردن نتیجه ایده‌آل از این عمل جراحی اهمیت شایانی دارد. استراحت مناسب، استفاده از گردن‌بندهای مخصوص با توصیه پزشک، مصرف منظم داروها، ترک سیگار، انجام فیزیوتراپی بعد از عمل جراحی و نهایتاً مراقبت از ستون فقرات در طولانی مدت با انجام ورزش‌های صحیح و پرهیز از فشارهای فیزیکی بیش از حد، مهمترین گام‌هایی هستند که بیمار میتواند بعد از انجام عمل جراحی برای به‌دست آوردن نتیجه مطلوب برداشته و به خود کمک نماید.

عوارض و خطرات جراحی تنگی کانال گردن

مانند سایر عمل‌های جراحی، این عمل نیز با مخاطراتی همراه است. به جز خطرات و عوارضی که در تمام عمل‌های جراحی ستون فقرات ممکن است رخ دهند مانند عفونت، خونریزی و موارد مشابه، مهمترین و احتمالاً نگران کننده‌ترین عارضه‌ای که احتمال آن وجود دارد آسیب نخاع و عصب‌های آن است.قطعاً هدف از انجام جراحی، نجات نخاع از آسیب بیشتر و کمک به بهبود شرایط بیمار است اما به هر حال خطر تشدید آسیب نخاعی در زمان برداشتن فشار از روی آن نیز وجود دارد. نکته مثبت آن است که امروزه زیر دست جراحان مغز و اعصاب و ستون فقرات باتجربه که تبحر و علم کافی در انجام این جراحی‌ها را دارند و از تجهیزات نوین مانند پروتزهای به‌روز ستون فقرات، مانیتورینگ حین عمل جراحی و میکروسکوپ‌های دقیق و پیشرفته در عمل‌های جراحی خود استفاده می‌کنند، ریسک بروز عارضه عصبی در این عمل جراحی به کمتر از ۲ تا ۳ درصد رسیده است. به خاطر داشته باشید که حتی در صورتی که هر کدام از این عوارض رخ دهد، امکان ادامه درمان و تلاش برای برطرف نمودن مشکلات ایجاد شده وجود دارد و موفقیت در کنترل عارضه و بازگشت از روند منفی به مسیر مثبت در جهت بهبودی بیمار نیازمند توجه و تجربه پزشک معالج و همچنین همکاری و صبوری بیمار و همراهان وی است و البته اینکه درصد قابل توجهی از عوارض مذکور می‌توانند با درمان مناسب برطرف شده و بیمار از عمل جراحی سود کافی ببرد.

نتیجه جراحی تنگی کانال گردنی

در پایان لازم به ذکر و یادآوری است که مهمترین هدف از انجام جراحی تنگی کانال گردن، پیشگیری از ادامه روند بیماری و آسیب نخاعی است. بیمارانی که به دلیل فشار روی نخاع دچار علائم حسی حرکتی در دستها و پاها شده‌اند و گاهاً حتی راه رفتن و انجام فعالیت‌های شخصی نیز برایشان دشوار شده، بدون عمل جراحی دچار تشدید علائم و در نهایت ازکار افتادن کامل دستها و پاها و بی‌اختیاری در کنترل ادرار و مدفوع می‌گردند.
عمل جراحی تنگی کانال گردن نه تنها می‌تواند در بیش از ۹۵ درصد بیماران این روند را مهار نماید، بلکه در اکثر آنها مسیر پیشرفت علائم معکوس شده و حرکت و حس دستها و پاها بهبودی قابل توجهی پیدا کرده و بیمار می‌تواند به زندگی عادی بازگردد. لازم به ذکر است که علائمی مانند درد و گزگز اندام‌ها در صورتی که بیمار در مراحل پیشرفته بیماری مراجعه نموده باشد ممکن است تا حدودی برطرف شده و مقداری نیز باقی بماند اما به طور خلاصه باید گفت که مهمترین دستاورد جراحی تنگی کانال گردنی، بازگرداندن بیمار از مسیری به سمت بی‌حرکتی و ناتوانی در جهت حفظ حرکت و بازگرداندن به زندگی عادی و انجام فعالیت‌های روزمره است.
با آرزوی سلامتی برای شما …