جراحی کرانیوتومی چیست ؟ علت و روش های این جراحی

جراحی کرانیوتومی، نوعی عمل جراحی است که توسط جراح مغز و اعصاب انجام می‌شود. در این شیوه، سوراخی تا حد امکان کوچک، در جمجمه ایجاد می‌شود یا به طور موقتی بخش کوچکی از استخوان جمجمه جدا می‌گردد تا برای جراحی تومور مغزی ، بیوپسی مغزی ، خونریزی مغزی ، کاهش فشار مغز پس از آسیب یا سکته مغزی ، ترمیم شکستگی جمجمه یا آنوریسم مغزی (برآمدگی در دیواره رگ خونی) ، یا درمان سایر بیماری‌های ‌مغزی اقدام ‌شود. در ادامه این مطلب سعی شده است تا اطلاعاتی در خصوص این شیوه از جراحی و انواع مختلف آن ارائه شود.

جراحی کرانیوتومی برای درمان مشکلات مختلف پزشکی در مغز از جمله: تومور، آنوریسم، عفونت، تورم (اِدِم مغزی) ، خونریزی داخل جمجمه، لخته خون، آبسه مغزی، شکستگی جمجمه، پارگی سخت شامه، ناهنجاری‌های شریانی، فیستول شریانی وریدی، فشار داخل جمجمه و صرع انجام می‌شود. این روش همچنین برای کاشت دستگاه‌هایی برای اختلالات حرکتی از جمله در بیماری پارکینسون استفاده می‌شود.

جراحی کرانیوتومی؛ می‌تواند در درمان ناهنجاری‌های مختلف مغزی و یا به عنوان بخشی از روش جراحی برای انجام بیوپسی بافت غیرطبیعی یا کاشت وسایل پزشکی مانند شانت، الکترودهای ساب و… استفاده شود. به طورکلی، کرانیوتومی‌ برای برداشتن تومور مغزی و درمان آنوریسم کاربرد دارد.

از آنجایی که جمجمه حاوی بافت ظریف مغز، رگ‌های خونی و اعصاب است و فضای خالی کمی در آن وجود دارد، جراحان مغز و اعصاب، از پیچیده‌ترین تکنیک‌ها و فناوری‌های جراحی از جمله میکروسکوپ، آندوسکوپ و… در جراحی کرانیوتومی استفاده می‌کنند. برای مثال، در صورتی که از روش آندوسکوپی استفاده شود، به آن کرانیوتومی آندوسکوپی گفته می‌شود و اگر از تکنیک‌های استریوتاکتیک استفاده شود، به آن کرانیوتومی استریوتاکتیک گفته می‌شود. در ادامه به معرفی انواع روش‌های کرانیوتومی می‌پردازیم.

انواع مختلفی از جراحی کرانیوتومی وجود دارد که هرکدام به دلیل تکنیک یا مکان مورد استفاده در جراحی نامگذاری شده است.

کرانیوتومی استریوتاکتیک

اگر در جراحی کرانیوتومی از رایانه و روش‌های تصویربرداری از جمله ام آر آی و سی تی اسکن استفاده شود، به آن کرانیوتومی استریوتاکتیک گفته می‌شود. در این روش، جراح از تست‌های تصویربرداری برای ایجاد تصاویر سه بعدی مغز استفاده می‌کند تا بتواند بین بافت سالم و غیرطبیعی تمایز قائل شود. همچنین، تکنیک‌های استریوتاکتیک به جراح کمک می‌کند تا بهترین نقطه را برای برش پوست سر پیدا کند؛ در نتیجه، برش‌های کوچک‌تر و انجام روش‌های کم‌تهاجمی امکانپذیر خواهد بود. کاربردهای دیگر این روش عبارتند از: بیوپسی استریوتاکتیک از مغز (هدایت سوزن به ناحیه‌ای غیرطبیعی تا تکه‌ای از بافت برای معاینه زیر میکروسکوپ برداشته شود) ، آسپیراسیون استریوتاکتیک (حذف مایع از آبسه، هماتوم یا کیست) .

کرانیوتومی آندوسکوپی

در کرانیوتومی آندوسکوپی، جراح، برش کوچکی را در جمجمه ایجاد می‌کند تا از طریق آن، لوله آندوسکوپ که یک دستگاه نورپردازی کوچک با دوربین است، وارد شود.

کرانیوتومی بیدار

روش جراحی کرانیوتومی بیدار، در بیمارانی که به طور کامل با داروی بیهوشی به خواب نرفته‌اند، انجام می‌شود. در طول مدت این نوع جراحی، جراحان در حین نظارت بر فعالیت مغز، از بیمار سوالاتی می‌پرسند. با توجه به پاسخ بیمار، جراح متوجه می‌شود که چه قسمت‌هایی از مغز در گفتار، حرکت و بینایی درگیر است. این موضوع به پزشک کمک می‌کند تا در زمان انجام عمل جراحی به این نواحی مغز نزدیک نشود و با تسلط بهتری کار را ادامه دهد.

کرانیوتومی رترو سیگموئید

این نوع جراحی کرانیوتومی، برای برداشتن تومورهای مغزی استفاده می‌شود. روشی کم تهاجمی که با اسکار کمتر و زمان بهبودی کوتاه‌تری همراه است. در روش کرانیوتومی رترو سیگموئید، جراح با ایجاد برشی کوچک در پشت گوش، تومور مغزی را خارج می‌کند. جراحان مغز و اعصاب برای درمان تومورهای منحصربه‌فردی مانند مننژیوم، نوروم آکوستیک یا شوانوم دهلیزی، تومورهای قاعده جمجمه و تومورهای متاستاتیک مغزی از این نوع جراحی استفاده می‌کنند.

کرانیوتومی ابرو سوپرا اوربیتال

جراحی کرانیوتومی ابرو سوپرا اوربیتال برای برداشتن تومورهای بزرگ جلوی مغز استفاده می‌شود. جراح با ایجاد برشی کوچک در ابرو و با رویکردی کم تهاجمی، کمترین جای زخم را بر جا می‌گذارد. در این روش، جراحان مغز و اعصاب، برش کوچکی را در قسمت ابرو ایجاد می‌کنند تا بتوانند به تومور جلوی مغز یا اطراف غده هیپوفیز دسترسی پیدا کنند.

کرانیوتومی پترونیال (فرونتوتمپورال)

استخوان‌های پیشانی، تمپورال، اسفنوئید و جداری در جمجمه، جایی در کنار جمجمه و در نزدیکی شقیقه به هم می‌رسند که به آن پتریون گفته می‌شود. جراحی کرانیوتومی پترونیال یا فرونتوتمپورال شامل برداشتن بخشی از پتریون است. جراح با ایجاد برشی در پشت خط مو به قسمت‌های مختلف مغز دسترسی پیدا می‌کند.

کرانیوتومی اربیتوزیگوماتیک

تومورها و آنوریسم‌های دشوار ممکن است با جراحی کرانیوتومی اربیتوزیگوماتیک درمان شوند که شامل برش کوچک پوست سر در پشت خط مو است. جراح به طور موقتی، بخشی از استخوان که انحنای مدار یا حفره چشم و گونه را ایجاد می‌کند، برمی‌دارد. این کار به جراح اجازه می‌دهد تا به مناطق عمیق‌تری از مغز دسترسی داشته باشد و در عین حال خطر آسیب مغزی به حداقل کاهش یابد. تومورهای مغزی که ممکن است با کرانیوتومی اربیتوزیگوماتیک درمان شوند عبارتند از: کرانیوفارنژیوم، تومورهای هیپوفیز و مننژیوم.

کرانیوتومی حفره خلفی

حفره خلفی قسمت پایینی جمجمه است. جایی در نزدیکی ساقه مغز و مخچه که تعادل و هماهنگی را کنترل می‌کند. اگر تومور در حفره خلفی وجود داشته باشد، می‌تواند بر مخچه، ساقه مغز و نخاع فشار وارد کند. با روش جراحی کرانیوتومی حفره خلفی، جراح قادر به حذف تومور و کاهش فشار است. این کار از طریق برش در پایه جمجمه انجام می‌شود.

کرانیوتومی ترانس لابیرنت

در جراحی کرانیوتومی ترانس لابیرنت، جراح، برشی را در پشت گوش ایجاد می‌کند تا بخشی از استخوان ماستوئید و کانال‌های نیم دایره‌ای را که به تعادل فرد کمک می‌کند، از بین ببرد. این روش برای حذف نوروم آکوستیک که شوانوم دهلیزی نیز نامی‌ده می‌شود، به کار می‌رود. نوروم آکوستیک، توموری غیرسرطانی است که بر روی عصبی که گوش داخلی و مغز را به هم متصل می‌کند، تشکیل می‌شود و باعث کاهش شنوایی و مشکلات تعادلی می‌گردد. در این روش، کانال‌های نیم دایره‌ای گوش برای دسترسی به تومور برداشته می‌شود؛ در نتیجه شنوایی فرد کاهش می‌یابد. با این حال، جراحی، خطر آسیب عصب صورت را کاهش می‌دهد. هنگامی که هیچ شنوایی موثری در فرد وجود نداشته باشد یا اینکه حفظ حیات فرد بر شنوایی ارجحیت داشته باشد، این روش جراحی توصیه می‌شود.

کرانیوتومی فرونتال توسعه‌یافته

جراحی کرانیوتومی دو فرونتال توسعه‌یافته، برای برداشتن تومورهای دشوار و بیش از حد پیچیده جلوی مغز به شیوه کم‌تهاجمی به کار می‌رود. جراح با ایجاد برش در پشت خط موی جلوی سر، تکه‌ای از استخوان که انحنای پیشانی را تشکیل می‌دهد، برمی‌دارد تا به قسمت جلوی مغز دسترسی پیدا کند. کرانیوتومی دو فرونتال توسعه‌یافته معمولاً در درمان تومورهایی استفاده می‌شود که به دلیل آناتومی آن، پاتولوژی احتمالی تومور یا به دلیل جراحی، کاندید حذف به وسیله روش‌های کم‌تهاجمی نیستند. مننژیوم‌ها، استزیونوروبلاستوماها و تومورهای بدخیم در کف جمجمه، از جمله تومورهایی هستند که به روش کرانیوتومی دو فرونتال توسعه‌یافته درمان می‌شوند.

عوارض جراحی کرانیوتومی

عوارض جراحی کرانیوتومی به عوامل زیادی بستگی دارد، از جمله: جراحی خاص مغز و وضعیت پزشکی بیمار. عوارض احتمالی عبارتند از: زخم سر، فرورفتگی در جایی که فلپ استخوان برداشته شده است، آسیب سر، آسیب عصب صورت، آسیب به سینوس‌ها، عفونت فلپ استخوان یا پوست، تشنج، تورم مغز، نشت مایع مغزی نخاعی، ضعف عضلانی و سکته. همچنین، ممکن است به ندرت، مواردی از جمله: مشکلات گفتاری، مشکلات حافظه، مسائل مربوط به تعادل، فلج شدن، کما مشاهده شود. از جمله عوارض جانبی جراحی کرانیوتومی شامل: خونریزی، لخته شدن خون، پنومونی، واکنش به بیهوشی عمومی و فشار خون ناپایدار است.

• معاینه توسط پزشک، انجام آزمایش خون، معاینات عصبی و تصویربرداری از مغز (CT یا MRI) از جمله مواردی است که قبل از انجام جراحی کرانیوتومی توسط متخصص مغز و اعصاب درخواست می‌شود و بر اساس آن وضعیت پزشکی و نوع کرانیوتومی فرد تعیین می‌گردد.
• در روش جراحی کرانیوتومی، بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد.
• در مورد مصرف هرگونه دارو یا مکمل از جمله ویتامین‌ها، گیاهان دارویی یا سایر مواد باید با پزشک مشورت گردد. زیرا مصرف برخی داروها یا مکمل‌ها (مانند وارفارین و آسپرین) می‌تواند خونریزی را در طول جراحی افزایش دهد.
• حداقل ۱۲ ساعت قبل از جراحی باید از خوردن و آشامیدن خودداری شود.
• بسته به شرایط، جراح ممکن است اقدامات دیگری را برای آماده‌‌سازی بیمار توصیه کند.
• در صورتی که فرد باردار است و یا سیگار می‌کشد، بهتر است موضوع را با پزشک مطرح کند.

در این مقاله، در مورد آشنایی با جراحی کرانیوتومی، معرفی انواع مختلف این نوع جراحی و کاربرد هرکدام از آن‌ها در درمان بیماری‌های مختلف مغز و اعصاب پرداخته شد. مطابق با هر عمل جراحی، بالطبع کرانیوتومی نیز با مزایا، عوارض و خطراتی همراه است. اما، انجام آزمایشات و تصویربرداری، گرفتن شرح حال بالینی و وضعیت بیمار، به بهترین جراح تومور مغزی کمک می‌کند تا بهترین نوع کرانیوتومی‌برای درمان را به کار گیرد.